Morgunblaðið - 14.03.1976, Page 34

34 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. MARZ 1976
Markmið lífeyristrygginga
Lifeyristryggingakerfi getur
byggt á frjálsri, samningsbund-
inni eða lögboðinni þátttöku.
Þegar þátttaka er lögboðin,
kallast kerfið opið. I opnu
kerfi er tryggt að ávallt bætist
nýir árgangar í hópinn. Þegar
þátttaka er ekki lögboðin, nefn-
ist kerfið lokað. I lokuðu kerfi
verða væntanleg iðgjöld hvers
einstaklings að standa undir
væntanlegum lífeyri hans, því
að ekki er tryggt, að nýir með-
limir bætist i kerfið til þess að
standa undir iífeyri framtíðar-
innar. I slíku kerfi verður að
eiga sér stað fjármagnsupp-
söfnun og tryggja verður að
fjármagmð rýrni ekki við
geymslu. I opnu kerfi getur
aftur á móti átt sér stað fjár-
magnsuppsöfnun og/eða fjár-
magnsgegnstreymi. Um fjár-
magnsgegnstreymi er að ræða,
þegar þeir félagsmenn, sem
ekki taka lifeyri, greiða iðgjöld,
sem streyma viðstöðulaust til
lífeyrisþeganna.
Lífeyrir getur verið með
ýmsu móti. Hann getur verið
óháður tekjum og iðgjöldum,
t.d. eíngöngu háður þátttöku í
kerfinu og þá venjulega jafn
fyrir alla. Lífeyririnn getur
verið háður þeim iðgjöldum,
sem viðkomandi hefur greitt til
kerfisins. Og hann getur verið
háður tekjum i einhverri mynd.
Iðgjöld til lifeyriskerfa geta
verið bein eða óbein, tekjuháð
eða óháð tekjum. Bein iðgjöld
greiðir maðurinn sjálfur eða at-
vinnurekandi hans. Obein ið-
gjöld eru innheimt í formi
skatta eða tolla. Dæmi: Iðgjöld
til lifeyrissjóðanna hér á landi
eru yfirleitt bein, 4% frá
félagsmanni og 6% frá atvinnu-
rekanda. Iðgjöld til almanna-
trygginga eru aftur á móti
óbein. (Framlag úr rikissjóði.)
Iðgjöld geta verið háð tekjum
(viss prósenta eða tekju-
skattur), neyslu (tollar og
vöruskattar) eða óháð tekjum
og neyslu (nefskattur). Allar
þessar tegundir iðgjalda hafa
verið vió lýði á Islandi.
í einu landi geta verið mörg
liftryggingakerfi, sem venju-
lega bæta hvert annað upp.
Einnig getur eitt kerfi verið
blandað. Þátttaka getur verið
bæði lögboðin og frjáls. Þátt-
taka launþega getur t.d. verið
lögboðin en þátttaka sjálf-
stæðra frjáls. Þá getur kerfið
byggt bæði á fjármagnsupp-
söfnun og gegnstreymi. Gegn-
streymið sér mönnum t.d. fyrir
lágmarkslífeyri en uppsöfnun-
in sér mönnum fyrir viðbótar-
lífeyri.
MARKMIÐ
Við undirbúning frumvarps
Guðmundar H. Garðarssonar al-
þingismanns var eftirfarandi
markmið haft að leiðarljósi:
Þegar þegnar þjóðfélagsins
hafa lokið starfsævi sinni, ber
þjóðfélaginu að sjá þeim fyrir
viðunandi lífsviðurværi.
Þessi forsjá þjóðfélagsins
verði veitt í formi lífeyris, sem
háður er vinnuframlagi því,
sem einstaklingurinn hefur
lagt til þjóðfélagsins á starfs-
ævi sinni.
TULKUN MARKMIÐS.
Þegar markmiðið er skoðað
niður í kjölinn, koma upp
margar spurningar. Hvað er
starfsævi og hvenær er henni
lokið? Hver eða hvað er þjóð-
félagið? Hvað er viðunandi lífs-
viðurværi? Hvernig er unnt að
meta vinnuframlag einstakl-
ingsins og hvernig á lífeyrir
hans að vera háður því?
Aður en leitast verður við að
finna svör við þessum spurn-
ingum, er rétt að hafa hugfast,
að þau svör hljóta ávallt að eiga
við meðaleinstakling. Einstakl-
ingsbundin frávik hljóta alltaf
að koma fyrir. Einnig ættu
menn að hafa i huga, að reglur,
sem taka tillit til of margra
atriða, (þ.e. eru „réttlátar")
hljóta ávallt að vera flóknar og
þar með óréttlátar, þvi sá, sem
þeim er ætlað að taka tillit til,
skilur þær oft ekki og notar
þær því ekki. Þarna er vand-
fundinn meðalvegurinn.
Hvað er starfsævi og hvenær
er henni lokið? Almennt ættu
menn að geta fallist á, að starfs-
ævi hefjist við sextán ára aldur,
hvort sem starfið er fólgið í
námi eða launaðri vinnu. Aftur
á móti hljóta lok starfsævinnar
alltaf að vera mjög einstakl-
ingsbundin. Þeir, sem af völd-
um slysa eða veikinda missa
starfsorku sína að hluta eða að
öllu á miðjum aldri, hafa þar
með lokið starfsævi sinni, að
minnsta kosti i bili. I slíkum
tilfellum liggur venjulega ljóst
fyrir, hvenær starfsævinni er
lokið. En hvenær starfsævinni
lýkur fyrir elli sakir er öllu
óljósara. Sumir eru orðnir
starfslúnir um sextugt en aðrir
halda fullu vinnuþreki jafnvel
fram yfir áttrætt. Hér ættu
menn að geta sæst á 67 ára
aldurinn. Rétt er þó að hafa
þessi mörk breytileg, til þess að
koma til móts við þarfir hvers
einstaklings.
Hver eða hvað er þjóð-
félagið? Með orðinu þjóðfélag
táknum við alla þá menn, sem
búa hér á landi. En þó er rétt að
einungis þeir, sem eru á starfs-
æviskeiði sinu, taki þátt í forsjá
þeirra, sem lokið hafa starfs-
ævinni að hluta eða öllu.
Hvað er viðunandi lífsviður-
væri? Viðunandi lífsviðurværi
er ákaflega loðið hugtak. En
rétt er að miða það við raun-
tekjur mannsins um ævina með
nokkrum takmörkunum þó. Sá,
sem lokið hefur starfsævi sinni,
þarf ekki að standa straum að
kostnaði vegna atvinnu sinnar.
Hann sér venjulega ekki um
uppeldi barna, og ef svo er,
þarf að bæta honum það upp
með barnalífeyri. Auk þess eru
önnur umsvif.svo sem íbúða-
byggingar, minhi og hann tekur
ekki þátt í forsjá lífeyrisþeg-
anna, eins og fram kemur hér
að framan. Að þessu athuguðu,
mun það ekki vera ósennilegt,
Guðmundur Einarsson, fram-
kvæmdastjóri Hjálparstofnunar
kirkjunnar:
GliÖ
þarfnast Jnnna
handa!
Fórn á föstu
ÞAÐ hefur að líkindum ekki
farið fram hjá neinum sem
hefur haft opin eyru á Islandi
síðast liðna viku að árleg
fórnarvika kirkjunnar hefur
staðið yfir.
Fórnarvika hefur verið fast-
ur liður í starfsemi Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar allt frá
þvi að hún var formlega sett á
laggirnar árið 1970. En hver er
tilgangur fórnarviku? A Islandi
hefur það verið föst hefð frá
ómunatíð að menn héldu föstu.
A föstutímanum neituðu menn
sér einatt um ýmis þægindi,
sem ella hefði ekki verið gert,
þótt þau þægindi væru án efa
ekki hátt skrifuð i velferðarríki
nútímans, að minnsta kostí ekki
hér á íslandi. Menn föstuðu
gjarna á kjöt og annan dýrari
mat, til þess að minnast þrauta
frelsarans á píslargöngu hans.
En með árunum virtist sem
menn gleymdu föstunni og
föstuhugtakinu, og á seínni ár-
um hefur sú vikan, sem helgust
var hér fyrr á árum, dymbilvik-
an, snúist til þess að verða vika
hvers kyns gleði, ferðalaga og
mannamóta. Ekki skaí hér
lagður á það dómur hvort illt sé
að menn skemmti sér 5 dymbil-
viku meir en aðrarvikur ársins,
en hitt hlýtur að vera óheilla-
spor, ef menn gleyma að minn-
ast píslargöngu frelsarans á
föstutímanum. Þeirri pfslar-
göngu er hreint ekki lokið. „Þvi
hvað sem þér gjörið einum
þessara minum minnstu
bræðra, það gjörið þér mér,‘‘
sagði Jesús, og hve margir eru
ekki hjálparþurfi i dag, á þess-
ari stundu. Það var einmitt
þetta sem var forsenda fórnar-
vikunnar og þess hugtaks sem
að baki liggur. Hversu litið
þyrfti ekki nútímamaðurinn á
Islandi í dag að leggja af mörk-
um til þess að ná hlutfallslega
sama árangri og forfeður okk-
ar, er þeir föstuðu af sínum
vanefnum? Eða hljóta það ekki
að teljast forréttindi okkur til
handa sem göngum sólarmegin
í lífinu þessa stundina, að veita
þurfandi af gnægtum okkar?
Víst er tiltölulega erfiðir tímar
í efnahagsmálum okkar þjóðar
þessa stundina. En enginn get-
ur haldið því fram að þeir
örðugleikar séu barátta fyrir
daglegu brauði. Er það ekki
miklu heldur baráttan fyrir því
að fá meira — enn meir en
áður, eða í það minnsta að
halda öllu því sem fyrir hendi
er. Hjálparstofnunin er kristin
stofnun. Hún vill því á fórnar-
viku minna á boð hans, sem leið
og kvaldist, en hafði þó hugann
bundinn við þá sem einnig
þjáðust og liðu. Slíkt var og er
eðli Jesú Krists. En hvert var
þá þetta boð hans til eftir-
fylgjenda sinna?
I Lúkasarguðspjalli 3:11
stendur „En hann svaraði þeirri
og sagði: Sá sem hefir tvo
kyrtla gefi þeim annan, sem
engan hefir, og sá, sem matföng
hefir geri eins.“
Svo einfalt og tvímælalaust
er það boð. Allir eru jafnir til
lifsins fæddir. Munurinn er að-
eins sá, að sumir njóta þeirra
forréttinda að fæðast i nægta-
þjóðfélagi, eins og við Is-
lendingar nú, flestir heilbrigðir
til lífs og sálar, sem við höfum
ekki til unnið á nokkurn hátt
fram yfir þá sem fæðast i landi
hungurs og volunar, ellegar
þeirra sem fæðast sjúkir til
líkama eða sálar.
Kirkjuleg hjálp grundvallast
einmitt á þessari einni megin
undirstöðu alls siðgæðis, hún
grundvallast á vissunni um það,
að orð Guðs bjóðí kirkjunni að
koma til aðstoðar og hjálpar án
tillits til hvers eðlis. neyðin
kann að vera. Þetta segir í
rauninni allt um Hjálparstofn-
un kirkjunnar, hlutverk
hennar og tilgang.
I nafn Hjálparstofnunar
kirkjunnar má leggja tvíþætta
merkingu. Hlutverk hennar er
að koma þeim til hjálpar, sem
neyðin herjar á, og í öðru lagi
og sízt veigaminna Hjálpar-
stofnun kirkjunnar er tengilið-
ur milli þeirra sem miðla, og
hinna sem aðstoðar þarfnast.
Islenzkir prestar hafa til þessa
verið hin eiginlegu hjálpar-
stofnun kirkjunnar. Þeir, hver
á sínum stað, fylgjast með þörf-
um og aðstæðum sinna sóknar-
barna og koma hjálparbeiðnum
sínum á framfæri við stofnun-
ina. En íslenzkir prestar leggja
einnig grunn að tilveru stofn-
unarinnar á annan hátt. Allt
frá 1969 hafa þeir gefið sem
svarar 1% af árstekjum sínum
til stofnunarinnar, og má ætla
að slíkt sé einsdæmi einnar
stéttar.
Fé til að sinna hlutverki sínu
fær Hjálparstofnun kirkjunnar
því að mestu sem frjálsar gjafir
frá fólkinu i landinu. Nú hefur
það verið stefna Hjálparstofn-
unar kirkjunnar að bjóða lands-
mönnum að gerast fastir
styrktarmenn stofnunarinnar
og einmitt í nýliðinni viku hafa
fjölmargir látið skrá sig sem
slíka. Fyrir þann stuðning skal
þakkað, því hér er um ómetan-
lega aðstoð að ræða.
Hjálparstofnunin þarf að
vera reiðubúin til hjálpar hér
innanlands ekki síður en þegar
válegir atburðir gerast
erlendis. Hér kemur margt til,
en burðarásinn hlýtur alltaf að
vera hjálp við einstaklinga í
nauð. Þegar sorgaratburðir
verða sem alþjóð veit ufh, er
Hjálparstofnunin og sóknar-
prestar til staðar til þess að
taka við gjöfum og koma þeim
áleiðis hjálpa fólkinu í landinu
til þess að hjálpa, og það hjálp-
ar þannig kirkjunni að hjálpa.
En þau eru mörg dæmin, sem
fara hljóðara og aldrei komast á
forsíður dagblaðanna. Dæmi
sjúkdóma, áfengisböls og
skyndilegs missi fyrivinnu eða
móður. Þarna hefur Hjálpar-
stofnunin séð verkefni sitt
einnig. Hún reynir að fylgjast
með, og koma til hjálpar, því
þótt hjálpin sé veitt í pening-
um, getur það oft valdið þátta-
skilum í lífi þess sem hjálpina
þiggur, verið örvandi og
hvetjandi til endurbyggingar
þess sem í rúst er, og haft þann-
ig afgerandi áhrif.
I þeirri fórnarviku sem nú er
senn á enda hefur Hjálpar-
stofnun kirkjunnar reynt af
fremsta megni að draga fram i
dagsljósið málefni þroska-
heftra barna hér á landi. Vart
getur nokkur maður haldið því
fram með sanngirni að hagur
þessara barna sé eins og við
mætti búast af velferðarríki
eins og þvi sem við búum í. Hér
þarf að koma til stór átak af
hendi ríkisvaldsins, og því
verður ekki trúað að mál þetta
yerði þaggað niður öllu lengur
af opinberum aðilum. Hjálpar-
stofnun kirkjunnar vill þakka
öllum þeim mikla fjölda manna
og kvenna um land allt sem lagt
hafa á sig mikla vinnu við
undirbúning og framkvæmd
fórnarvikunnar. Þar er þáttur
gefenda ekki minnstur. Fjöl-
miðlum skal þökkuð ómetanleg
samvinna, en án hjálpar þeirra
hefði lítt heyrst í þeim
bumbum sem barðar hafa ver-
ið. Að endingu vill Hjálpar-
stofnun kirkjunnar biðja um
fyrirbæn landsmanna fyrir
stofnuninni, og þvi að hún
reynist ætíð hlutverki sínu trú í
orði og verki, að vera líknandi
likami Krists á Jörðu.