Morgunblaðið - 11.07.1976, Síða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JULÍ 1976 7

Á sunnudegi, sem ber yfirskrift-
ina: Verið miskunnsamir, finnst
mér ekki úr vegi, að minna á þann
mann, sem einna öruggast hefur
fetað í fótspor hins miskunnsama
Samverja okkar á meðal á þessari
öld. Ég á þar við Albert
Schweitzer. Líknarstarf hans, tón-
listartúlkun hans og friðarverð-
laun Nóbels hafa gert hann kunn-
an. Hitt er almenningi ekki eins
kunnugt, en það er meginstefna
hans í Iffinu. Hún er þó þess eðlis,
að það er fyllilega ómaksins vert
að kynna sér hana.
Schweitzer var uppalinn á þeim
árum, er menn höfðu hvað mesta
trú á manninum og framtíð hans.
Þá voru flestir sannfærðir um, að
mannkynið væri á öruggri og al-
hliða framfarbraut. Sjálfur var
hann ekki reiðubúinn að samsinna
þessu. Þegar aðrir töldu upp ágæti
mannkynsins, ekki aðeins hvað
snerti visindalegar uppgötvanir,
heldur einnig í andlegum og sið-
ferðilegum efnum, að þar væru
mennirnir komnir á hærra stig en
nokkru sinni fyrr og mundu ekki
þar af víkja, þá leit hann öðru visi
á. Honum fannst flest benda til,
að samtíðin væri þá siðri um
margt og i engu fremri fyrri tim-
um. Hún hefði sest i rikt andlegt
bú, tekið við miklum arfi eftir
margar kynslóðir, en nú virtist
hún líkleg til að sóa arfleifð sinni.
Gagnrýni Schweitzers fékk
daufar undirtektir, en þegar
heimsstyrjöldin braust út 1914,
taldi hann hana staðfesta orð
hans.
Þar sem Schweitzer hafði gagn-
rýnt, fann hann sig knúinn til að
reyna sitt til að byggja upp betri
heim. Hann fann, að það var mikil-
vægara að hugsa um endurreisn
menningaren hrun hennar.
Öll menning vex af rótum lífs-
skoðunar mannanna. Því sprettur
allt. sem gerist í sögu mannanna,
af andlegum orsökum. Ef menn-
inngu hnignar, er það af hnign-
un í skoðunum, afturför i lifs-
skoðun. En hvað er þá menning?
Þvi svaraði Schweitzer þannig.
Sönn menning er það sem miðar
að þvi að efla siðgæðisþroska ein-
staklinga og mannfélags. En jafn-
framt skila allar efnislegar og and-
legar framfarir menningunni
áleiðis. Sú viljastefna, sem ber
uppi sanna menningu stuðlar því
að hverskonar framför, en metur
mest framför i góðleika. Þekking
og kunnátta eru mikils virði, en þvi
aðeins verða efnislegar framfarir
mannkyninu til blessunar, að það
ástundi siðgæðislegan þroska.
Annars verða þær hermdargjöf.
Sú Iffsskoðun ein, sem getur
fléttað saman á æskilegan hátt
almennar framfarir og framför og
þroska i góðleik, hún skapar
sanna menningu. Það er slík lífs-
skoðun, sem Jesús Kristur boðar.
Kærleikskenning hans er sú uppi-
staða, sem almenn lífsskoðun þarf
að styðjast við. En Schweitzer
sagði að sú sorgarsaga hefði
gerst, að framfaraviljinn hafi orðið
viðskila við siðgæðishugsjónina.
— Umbætur þurfa að haldast i
hendur við mannbætur. Það varð
ekki, og afleiðingin varð sú, að allt
óx nema manneskjan sjálf, og
margt henni yfir höfuð. Orsökina
telur Schweitzer þá, að trú og
skynsemi hafi ekki orðið nógu
samhentar í lifinu. Og lausn sina
finnur Schweitzer i einni stuttri
setningu, þremur orðum: Lotning-
in fyrir lífinu.
Sú hugsun, sem i þessari setn-
ingu felst, rúmar allt í senn, fram-
sækna Iffs- og heimshyggju og
siðgæði.
Maðurinn er lif, sem vill lifa, og
hann er hér i heimi meðal lifs, sem
einnig vill lifa. Allt umhverfis mig
er knúið sama lifsvilja og ég sjálf-
ur. Allt ber sömu þrá til lifs og ég
og börnin mín.
Hið eina rétta, sem maðurinn
gerir gagnvart lifsvilja sínum er að
játast honum. En það er ekki
sama, hvernig það er gert. Að
játast lifi sinu umhugsunarlaust,
lifa þvi einhvern veginn, hefur alla
tíð staðið þroskuðum mönnum
fjærst. En hitt, aðjátast lifi sinu
sem hugsandi maður og leitandi,
það er að bera lotningu fyrir þvi.
Hugsandi maður hlýtur að bera
sömu lotninguna fyrir lifi annarra,
fyrir öllu lifi. í sinu eigin lifi sér
hann annarra lif, ef hann er hrein-
skilinn. Og þar sér hann það mið,
sem hann getur stuðst við i
breytni sinni: Að vernda líf,
styrkja lif, styðja þroskahæft líf til
að njóta sin sem best, — þetta er
hið góða. Hið illa er að eyða lífi
eða vinna þvi tjón, hamla þroska-
hæfu lifi.
Hér setur Schweitzer fram meg-
inreglu siðfræði sinnar, regluna
um gott og illt, sem er undirstaða
allra siðfræðikerfa. Siðfræði hafði
fram að þessu fengist nánast við
manninn einan og afstöðu hans til
annarra manna. En Schweitzer
taldi það of takmarkað viðhorf.
Allt lif að að vera manninum heil-
agt, líf jurtar og dýrs alveg eins og
manns. Öllu lifi á hann að hjálpa
og allt á það að vekja ábyrgðartil-
finningu hans.
En hitt er þó einnig óumflýjan
legt lögmál, að ein lífveran lifir á
annarri. Hjá því verður ekki kom-
ist. En i manninum einum er vit-
und um lífsvilja annarra vera
þannig, að hann getur fundið til
með þeim. Því verður hann að
takmarka eftir getu að tortima
öðrum lifverum, gera þaðein-
göngu til lifsnauðsynja og til að
útrýma hættum. Hann á annars að
auðsýna öllu kviku miskunn, forð-
ast að valda þjáningu, reyna að
hjálpa öllu, sem finnur til.
Sú lífsafstaða, sem byggist á
lotningu fyrir lifinú, hún hlýtur að
vera jákvæð, Hún hlýtur að fagna
öllum framförum og stuðla að
þeim, en æðsta hugsjón hennar
er, að maðurinn þroskist i góðleik.
Schweitzer fannst hugsunarlaus
og siðgæðislega veigalaus fram
sækni einkenna siðari tima. Dýpri
hugsun og heilshugar áhersla á
framför góðleikans er hið eina,
sem leitt getur mannkynið frá
ómenningu til sannrar menningar.
Og hann sagði: Fyrr eða síðar
hlýtur hin sanna endurfæðing að
verða á hugsun mannanna, sem
færir heiminum friðinn.
Lesandi minn. Þessar hugsanir
hljóta að höfða til okkar beggja.
Þær eru sjálfsagt ekki hafnar yfir
gagnrýni, en kjarni þeirra er slík
ur, að við hljótum að biðja Guð
um styrk til að þoka framkvæmd
þeirra áleiðis, svo í eigin Iffi sem
annarra. Ef við gerum það f ein-
lægni, þá Ifður þessi dagur ekki til
einskis.

■W
vy.»
Ein glæsilegasta
ísbúð landsins.
Jafnan 21 bragðtegund.
Úrvalið
er hjá
okkur.

KjSrís 2I
Til viðskiptavina
Blikksmiðjunnar Grettis
Vegna sumarleyfa verður lokað frá og með 19.
júlí til 3. ágúst. Blikksmiðjan Grettir h.f.
Ármúla 19.