Morgunblaðið - 11.07.1976, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JULI 1976
CS r>
VEROLD
^______________
BRRRRRRRRRRR!!!!
Halló, halló!
kÆFr einhver
^ TÚNISl
Þar sem óréttur heitir
,söguleg nauðsyn”
línunni ?
SÍMAKERFIÐ í Bangkok.
höfuðborg Thailands, hef-
ur aldrei þótt til fyrir-
myndar Segir sagan, að
allflestir vegfarendur i
borginni séu á leiðmni
með skilaboð hver til ann-
ars. búnir að gefa upp alla
von um að ná símasam
bandi Nýlega versnaði
þó enn i simamálinu Númerum allra
borgarsima var nefnilega breytt
Langt er liðið frá því að simamenn í
Thailandi gáfust upp á því að gera við
ónýta síma Það var vonlaust verk
Ástand símkerfisins gerði mönnum svo
þungt í sinni. að þeir fóru að brjóta
sima í bræði sinni og varð þetta brátt
alsiða Var Póstur og sími nær orðinn
gjaldþrota af viðgerðarkostnaðmum og
kom þar, að mönnum var gert að
greiða sjálfir kostnaðmn af hugarvili
sínu og kaupa nýja sima í stað hinna,
sem þeir brutu En ekki var það ráð
emhlitt til lausrtar símavandanum Hér
vantaði þjóðráð Og símamönnum kom
það loks í hug — þeir breyttu öllum
númerunum
Áður voru fimm og sex stafa síma-
númer í Bangkok Nú eru þau sjö stafa
Þessi breyting kom til framkvæmda
25 apríl siðastliðinn Ég hafði upp á
einum ánægðum ..símnotanda" og
fékk hann til að segja fáein orð um
nýskipan símamálanna „Menn froðu-
fella, reyta hár sitt og ausa simastúlkur
fúkyrðum Þær fynr sitt leyti eru orðnar
svo þunglyndar, að þeim liggur við
sjálfsmorði En mér er þessi æsingur
óskiljanlegur Hér hefur ekki rikt önnur
eins kyrrð og ró um mína daga Ég er
orðin snöggtum heilsubetri en áður,
bæði til sálar og likama Ég reyki nú
miklu minna en áður, vegna þess. að
ég þarf ekki lengur að sitja daglangt
við simann og reyna að hringja, það er
sem sé tilgangslaust Og enginn getur
náð tali af mér Ég vona bara, að þetta
haldist ”
Sú var ætlunin með númerabreyt-
ingunni, að hægt yrði að fjölga sima-
linum Þær voru ein 200 þúsund, en
áttu að geta orðið átta milljónir Slik
línuflækja dygði öllum New Yorkbúum
og rúmlega það Bankokbúar hafa hins
vegar ekkert með þetta að gera Þeir
eru ekki nema fjórar milljónir.
Þetta var sem sé fullmikil framsýni
Ekki tók hún þó til allra þátta simkerf-
isms Það gleymdist nefmlega að
leggja nýjar símalinur og reisa mið-
stöðvar Símnotendur fengu aðeins ný
númer. kerfið er óbreytt Og það er
orðið fullra 20 ára gamalt Línurnar
hafa orðið hart úti í stórkostlegum
rigningum og flóðum, sem þarna verða
og eru þær orðnar snjáðar og lasnar á
köflum Er svo komið, að ýmislegt
fleira berst um þær, en ætlað var í
upphafi Meðal annars mun algengt.
að menn verði að hlýða kinverskum
óperusöng. er þeir taka upp simann Á
fjöldi manna í Bankok við þennan
óperuvanda að striða Hafa margir snú-
ið sér til Pósts og síma og farið ófögr-
um orðum bæði um síma- og tónlistar
hlið málsms En þeir hjá Pósti og sima
í Bangkok eru æðrulausir menn ..Kin-
versku óperurnar heyrast ekki í svo
mörgum simum", sagði einn yfirmaður
símans ..Þeir eru tæplega milljón
Verr'a gaeti það verið "
— DAVID A. ANDELMAN

AMNESTY International heldur því fram í nýútkominni skýrslu, að
120 manns i Túnis sé haldið föngnum af stjórnmálaástæðum og sæti
margir þeirra grimmilegum pyntingum. Hefur Martin Ennals, aðal-
ritari Amnesty, þegar skrifað Habib Bourgiba, forseta Túnis, og beðið
hann þess lengstra orða að sleppa föngunum.
í Túnis er aðeins einn stjórn-
mélaflokkur leyfilegur að lögum
og það er flokkur forsetans. Þeim,
sem eru andvígir honum, er því
óhægt að beita sér opinberlega.
En margir eru óánægðir í land-
inu, og verður ríkisstjórnin að
sæta æ meiri gagnrýni er tímar
liða. Það likar ekki Bourgiba for-
seta. Hann var kjörinn til lífstíðar
á sínum tíma, og ver hann allar
gerðir sínar með því, að þær séu
„söguleg nauðsyn“. Er fljótséð, að
erfitt muni að risa gegn slikum
stjórnanda.
Margir hafa þó orðið til þess
upp á síðkastið. Stúdentar ganga
manna harðast fram í mótmælun-
um og er það skiljanlegt, því að
helmingur Túnisbúa er 20 ára eða
yngri en atvinnuleysi landlægt og
bíður blökk framtíð margra ung-
menna. Stúdentar hafa haft i
frammi opinber mótmæli frá því
1965. Ríkisstjórnin snerist fljót-
lega við þeim vanda. Beitir hún
þeim ráðum, sem hafa reynzt
henni bezt. Árið 1968 voru 134
menn handteknir af þvi að þeir
andmæltu 20 ára fangelsisdómi
yfir guðfræðinema nokkrum.
Flestir þessara manna voru
stúdentar. Þeir voru leiddir fyrir
rétt (það þætti nú gott sums
staðar) og dæmdir. Sumir voru
svo náðaðir árið 1970, en forystu-
mennirnir, sem taldir voru, gengu
ekki lengi lausir; þeir voru hand-
teknir aftur og sitja enn í
fangelsi. Það er mál allra starfs-
manna alþjóðlegra stofnana, sem
voru við réttarhöldin, að þau
væru háð af stjórnmálaástæðum
einvörðungu.
Og það er ekki ætlun stjórn-
valda, að menn lifi hægu lífi í
fangelsunum. Margir eru pyntað-
ir og hafa sumir lýst þrengingum
sínum. Einn fangi var svo illa
leikinn, að hann gat ekki komið
fyrir rétt. þegar átti að dæma
hann. Það var í júní í fyrra. í
URANIUMI
ÚRANÍUM er afar verðmætt efni og
notað í kjarnorkueldsneyti. í nýju
Mexikó i Bandaríkjunum eru miklar
úraniumnámur og í grennd við bæ-
inn Grants. þar sem ég bar niður eru
einar 20 námur og þrjár vinnslustóð-
var.
Úraníum hækkar sifellt i verði. Nú
vinna 3000 manns hér i Grant að
úraníumnámi en liklega verða þeir
orðnir tvofalt fleiri innan svo sem
fjógurra ára. Er áreiðanlegt, að efna-
hagur manna i Nýju Mexikó hefur
batnað mjög af úraniumvinnslunni.
En þessu skammrifi fylgir böggull,
sem ýmsir hafa þungar áhyggjur af.
Mikill úrgangur verður af úranium-
náminu og vinnslunni, eins og af
námagreftri yfirleitt. Og úranium er
efni hættulegt mönnum. Miklir úr-
gangshaugar hafa risið í kringum
námurnar og verksmiðjurnar. Og það
kemur ekki svo gola, að hún hrífi
ekki upp vænan skammt af örsmáu,
geilsuvirku ryki. Getur vindurinn
borið rykið langar leiðir. Hefur um-
ATÓMSTÖÐ — Þessi er i Hanford,
Wahington, og vegna geislunar-
hættu er vélunum öllum fjarstýrt.
hverfisverndarráð i Bandaríkjunum
lýst þvi yfir, að svona ryk búi þeim
stórhættu á lungnakrabba, sem anda
því að sér. Voru taldir 23 úrgangs-
haugar eftir úraniuvinnslu i átta
vesturrikjanna og sagt. að vindar
bæru frá þeim óhóflega mikiðgeilsa-
virkt ryk yfir landið. Gæti það valdið
mönnum lungnakrabba, sem færi
lágt um 10—15 ára skeið, en kæmi
þá i Ijós.
i fyrra var gerð athugun á geisla-
virkni hér umhverfis Grants. Niður-
staðan varð sú, að geislavirkni frá
námum og vinnslustóðvum i jörð
niður væri svo mikil að færi i bága
við landslóg. Einkum væri hætta á
þvi, að vatn mengaðist.
Þessar upplýsingar hafa fengið
mörgum nokkurs ótta, og vilja þeir
náttúrlega. að eitthvað verði við
gert. Ekki munu þeir þó vongóðir um
það. Nýja Mexikó er ekki auðugt
riki. En Ijóst er, að stórkostleg hags-
bót verður að úraníuminu. Þess
vegna er hætt við þvi, að ekki verði
hugsað um heilsufar manna i bráð,
heldur grafið sem óðast. Ég varð líka
var þeirrar skoðunar hér i Grants. að
„erfitt væri að hafa uppi andmæli
gegn úraníumvinnslu, þegar fjöldi
manna væri atvinnulaus". Og það er
mergurinn þessa máls. Vonandi
reynist atvinnan við úraníumnámið
ekki hafa verið of dýru verði keypt.
þegar upp verður staðið.
— GRACE LICHTENSTEIN
Dauðaduftið frá Nýju Mexíkó
BOURGIBA —
Stúdentarnir eru óþægastir
september fréttist aftur af hon-
um; var hann þá enn i sjúkrahúsi.
Hann komst svo á fætur í endaðan
september og var leiddur fyrir
rétt. En það varð honum til litils
framdráttar. Dómforsetinn lagði
nefnilega blátt bann við því, að
ásakanir um pyntingar yrði rædd-
ar í réttinum.
Það er ekki furða, þótt ein-
hverjir fangar verði of seinir i
réttarsalinn af heilsufarssökum.
Algengasta pyntingaraðferðin í
fangelsum í Túnis mun vera svo-
felld: Úlnliðir fanga eru reyrðir
við ökkla hans. Svo er járnstöng
stungið milli handleggja og fót-
leggja og fanginn hengdur upp.
Brjóstið gengur þá saman en höf-
uðið reigist aftur á bak og blóð-
rásin teppist. Stundum er talin
þörf að hnykkja á og fangar
brenndir með sígarettuglóð eða
þeir barðir með gúmkylfum. Það
hittist nú svo á, að pyntingar eru
greinilega bannaðar í stjórnar-
skrá Túnis. En það er náttúrulega
ekki alltaf hægt að fara eftir bók-
stafnum.. . Og ekki er vitað til
þess, að stjórnin hafi látið rann-
saka þessi pyntingarmál, eða
bannað pyntingar. Því miður er
varla við þvi að búast, að hún segi
sjálfri sér fyrir verkum...
—OTTO WILLIAMS
Dan
Shomron —
Maður-
inn bak við
björgunina
LEIFTURÁRÁS ísraelsmanna
á Entebbe flugvöll í Uganda
var skipulögð af Dan Shom-
ron. Dan Shomron er 39 ára
gamall, fæddur og uppalinn á
Ashdot Ya'akov kíbbútsnum
Hann er fámáll, rólegur og
dugandi maður 18 ára gam-
a11 gekk hann, að eigin ósk í
fallhlífahersveit hersins til að
sinna herskyldunni. Ég þekki
hann ekki persónulega Ég
þekki aðeins rödd hans. Ég
man eftir henni frá fyrstu
dögum Jom Kippur stríðsins í
október 1973. Árás Egypta
hafði komið ísraelsmönnum í
opna skjöldu við Suez-
skurðmn. Hersveitir Israels
manna með fram skurðinum
höfðu verið illa leiknar á
þremur fyrstu dögum stríðs-
ins. Vegna nýafstaðinnar
helgihátiðar Gyðjnga voru
margir hermenn i frii. Fá-
menn og illa vopnuð her-
sveitin reyndi af vanmætti að
halda árás Egypta í skefjum
þangað til aðstoð bærist. Yf
irmaður annarrar hersveitar
innar var Dan Shomron. Á
þriðja degi bardagans var að-
eins fjórðungur skriðdrek
anna og þriðjungur liðsins
enn uppistandandi. Jerúsal-
emborg var skelfingu lostin.
Ísraelsstjórn óttaðist, að land
og þjóð, yrði fótum troðið af
hersveitum Araba. Egyptar
voru á leiðinni yfir Suez-
skurð. Uppi á Gólanhæðum
geystust brynvarðir herir Sýr-
lands áfram. Þeir voru dauða-
dæmdir, en á fyrstu dögum
stríðsins gat genginn séð fyr-
ir örlög þeirra. Varalið ísra-
elsmanna hraðaði för sinni til
framlínunnar. Stjórnin féllst
á að biðja Bandaríkin að
semja um vopnahlé við
Egyptaland og Sovétrfkin.
Varnamálaráðherrann Moshe
Dayan, stakk upp á undan-
haldi að varnariínan yrði færð
vestar Golda Meir forsætis-
ráðherra neitaði og krafðist
þess f staðinn, að barizt yrði
áfram til að halda Ifnunni, þar
sem hún var. Ekkert varð úr
vopnahléi. Sovétrfkin og
Egyptaland höfðu engan hug
á slíku, nú þegar þeim gekk
svona vel. Nokkrum dögum
seinna sneri lánið við þeim
bakinu, ísraelsmenn sneru
vörn f sókn og héldu innreið
sfna f sjálft Egyptaland. En
það er önnur saga Sagnfræð-
ur yfir Suez-skurðinn
ingar segja þá sögu á greinar-
góðan og kaldlyndan hátt. Ég
kynntist henni f bækistöðv-
um liðsforingjanna, þar sem
ringulreiðin ræður ríkjum.
Þar er stríðið f röddum
manna, skothljóðum, óskilj-
anlegum tilfærslum hersveit
anna, fyrirskipunum og
skýrslugerðum. Einkum þó f
röddum manna. Eg heyrði f
rakara frá Jerúsalem hrópa á
hjálp. Hann var sáeinieftirf
loftvarnarbyrgi við Suez-
skurðinn, umltringdur Egypt-
um og hann var enn að kasta
f þá handsprengjum. Við viss-
um allir, að hjálpin myndi
ekki berast í tæka tíð, á und-
anhaldinu var ekki hægt að
leggja mikið f sölurnar til að
bjarga einu mannslffi á bak
við vfglfnu Egypta. Ég heyrði
samtal milli ungs liðsforingja
og foringjatjaldsins. Liðsfor-
inginn og menn hans voru
innan viðfimm km frá okkur.
En skriðdrekarnir voru ben-
sínlausir og skotfærin bú-
in. „Get ég nokkuð gert fyrir
ykkur?" var spurt í talstöð-
ina. „Já," svaraði liðsforing-
inn og það var glettni f rödd-
inni, „Okkur langar heim."
Sfðan sagði hann „sof". Það
þýðir „skilaboð enda" á her-
mannamáli, en á herbresku
þýðir það aðeins „endir".
Ein raddanna, sem ég heyrði f
talstöðinni, var Shamrons.
Hann var að gefa undirmönn-
um sínum fyrirskipanir og yf-
irmönnunum skýrslur. Hvort
tveggja var yfirvegað, stutt
og greinargott og skar sig
eins og hnífsegg gegnum öll
áköllin um hjálp. Brynsveit
Shamrons fékk aðstoðarsveit
og hélt áfram baráttunni.
Henni tókst að stöðva fram-
sókn Egypta meðfram Suez-
flóanum til hafnarbæjanna
Sharm-el-Sheik. Sveit hans
varð önnur af hersveitunum
sem brauzt gegnum vfglfnu
Egypta 15. október. Hann
lokaði hringnum um þriðju
hersveit Egypta, þann hluta,
sem Bandarfkin og Sovétrfk-
in forðuðu undan útrýmingu
með samningum. Stjórnin f
Moskvu gekk svo langt að
hóta Bandarfkjunum með
beinni þátttöku sinni f stríð-
inu til þessaðfá ísraelsmenn
til að hætta bardögum. Eftir
strfðið var Shamron gerður
að yfirhershöfðingja og yfir-
manni falíhlffa- og fótgöngu-
liðs ísraelshers. Hann er eini
núverandi hershöf ðinginn
sem er of ungur til að hafa
getað tekið þátt í fyrsta strfð-
inu milli Gyðinga og Araba
1948—49. Hann hefur tekið
þátt í ollum öðrum styrjöld
unum sem fallhlífahermaður.
Hann stjórnaði liðinu, sem
fyrst komst að Suez
skurðinum eftir bardagana
árið 1967. Hann er fulltrúi
nýrrar kynslóðar í vörnum
Israels. Fáir þekkja nafn
hans, sem er annað en sagt
verður um eldri kollega hans.
Slfkur frami er honum ekki
eftirsóknarverður og eftir at-
burðina á Entebbe flugvellin-
um hvarf hann úr sviðsljósinu
jafnskyndilega og hann birt-
ist. Margir álíta, að hann
verði orðinn yfirmaður alls
hersins árið 1981.
— HERBERT PUNDIK
VANGASVIPUR