Morgunblaðið - 20.07.1976, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JULl 1976
23
FRANSKUR læknir, prófessor Dausset, hefur undan
farin 15 ár unnið að rannsóknum á merkilegri kenn
ingu um að vísir að sjúkdómum sé falinn í litningunum
eða litþráðunum i mannslíkamanum, en þessir löngu
þræóir af DNA — sameindum í frumukjarnanum eru
arfberar. Ætti þá að vera hægt að sjá fyrir og jafnvel
koma í veg fyrir sjúkdóminn. Þetta væri þá „byrjunin
á einhverju stórkostlegu", eins og segir í fyrirsögn á
eftirfarandi grein, sem birtist í visindadálki franska
blaðsins l’Express. En til rannsóknanna hefur próf.
Dausset fengið þúsundir sjálfboðaliða til blóðgjafa.
Sjúkdóma
mannslíkamanum: A, B og O.
Blóðflutningar, sem í margar
aldir höfðu verið reyndir án
árangurs, voru nú mögulegir.
En vísindamenn fundu brátt
að tilflutningur vefja var miklu
flóknara mál en þeir höfðu
haldið. Fyrstu tilraunirnar fyr-
ir 25 árum til að græða líffæri,
sýndu að sonur gat hafnað nýra
móðurinnar, þar sem nýra úr
tvíburabróður hans var alltaf
viðtekið. Menn gerðu sér í hug-
arlund, að einhvers staðar í líf-
kerfi hvers einstaklings væri
„heili“, sem skipaði fyrir um
móttöku eða höfnun á aðkomu
efni hvort sem þar væri um að
Próf. Jean Dusset hefur unnið
að þvf að finna „ónæmisheil-
ann“, sem stjórnar vörnum Ifk-
amans.
má sjá fyrir í
„Ég er mjög ánægður fyrir
hönd dr. Daussets." Maðurinn
sem þetta er haft eftir í l’Ex-
press hefur hvorki próf né titil.
Parísarbúinn René Raoux, 66
ára gamall fyrrverandi sjómað-
ur, boxari og matvörukaupmað-
ur, er einn af tvö þúsund sjálf-
boðaliðum, sem gerðu kleift
þetta einstaka vísindaævintýri,
sem náði hámarki á læknaþing-
inu f Ráðstefnuhöllinni við
Maillottorg í Parfs i lok júlí-
mánaðar.
Bylting? Nei, upphafið að
einhverju miklu, er allt sem
stjórnandi þessa viðfangsefnis,
prófessor Jean Dausset, fæst til
að láta hafa eftir sér. Þetta
„eitthvað” er hvorki meira né
minna en það, að geta sagt fyrir
um sjúkdóm áður en hans verð-
ur vart og geta búið sig undir
að bregðast við honum.
Fyrir 16 árum eða 1961 hófst
samstarf prófessors Daussets,
yfirmanns ónæmis- og blóðsjúk-
dóma sjúkrahússins Saint Lou-
is í Parfs og M. Raouxs. Raoux
vildi verða fólki að liði. En
hann gat ekki gefið nema það
sem hann átti, sitt eigið blóð og
merginn úr beinunum meðan
hann er á lífi. Líkama sinn og
innyfli eftir dauðann. Það sem
próf. Dausset fór fyrst fram á
við hann, var nokkuð flókið og
sárt. Græddur var á vinstri
handlegg hans biti, sem tekinn
var af húð bróður hans.
Igræðslan tókst. Næst var tek-
inn úr honum hálfur lítri af
blóði. Blóðvatnið var skilið frá
og sprautaó í hann því sem eftir
var, rauðu og hvítu blóðkornun-
um.
Næstu tvö ár var þetta endur-
tekið einu sinni til tvisvar sinn-
um í mánuði. Þar með var hann
orðinn „viðmiðurnartæki”.
Blóðvatnið úr honum var notað
sem viðmiður, til að ákvarða af
nákvæmni erfðaeiginleika
sjúklinganna, sem komu á spít-
alann.
Dag nokkurn i marzmánuði
1966 bað próf. Dausset Raoux
um að fara til 70 daga dvalar í
New York i Bandaríkjunum. Á
Kennedyflugvelli tók á móti
honum dr. Felix Rappaport frá
háskólasjúkrahúsinu í N.Y. Á
tveggja daga fresfci var Raoux
látinn mæta á sjúkrahúsinu. Og
í hverri heimsókn tók dr.
Rappaport úr honum 800 gr. af
blóði. Þannig gekk hann á dval-
artimanum i New York í gegn
um 69 plasmameðferðir. Við-
fangsefni próf. Daussets er nu
orðið alþjóðlegt.
Fleiri taka þátt í þessu en
Raoux. Fimm hundruð aðrir
sjálfboðaliðar og 300 fjölskyld-
ur — með minnst 5 börn — eru
líka á skrá hjá próf. Dausset.
Allt upp í 17 meðlimir úr einni
og sömu fjölskyldu hafa orðið
varnarkerfi
litninganna
Rene Raoux er einn af f jölda sjálfboðaliða, sem hafa gefið blóð sitt og merg, til tilrauna (læknisfræði.
við beiðni læknisins. Feður,
mæður, bræður og systur hafa
fallist á að gefa eða taka við
blóði og láta færa húð af einu á
annað.
Enn sem komið var var mark-
miðið með töku þessa blóðs,
blóðvatns, hvítra blóðkorna og
ræktunarbita miklu fremur að
sýna með nákvæmni fram á
rökin fyrir þessari nýju vís-
indakenningu heldur en endi-
lega að bjarga mannslifum.
Allt frá upphafi hafa töfra-
menn, galdramenn og síðar
læknar staðfest það, að allir
menn hafi ekki sömu mótstöðu
gegn sjúkdómum. Guðs náð eða
forlögunum er um kennt. Þá
var því veitt athygli, að ákveðn-
ir sjúkdómar eru algengari í
vissum samfélögum en öðrum
eða innan ákveðínna fjöl-
skyldu.
Allt frá tima Hippokratesar
hefur því verið slegið föstu að
hagstæðar aðstæður geti verið
fyrir hendi i þessu fólki fyrir
sjúkdóminn að brjótast út. Að
ákveðnum fjölskyldum sé hætt
við að fá berkla, sykursýki, húð-
sjúkdóma eða geðveiki. I sálar-
fræðinni komu læknar fram
með kenningar, sem áttu að
sanna að fórnarlömb sjúklegs
þunglyndis væru t.d allir með
sömu formfræðilegu likamsein-
kenni: rúnnað höfuðlag, stutt
mitti, blá augu...Það er búið
að fylla fólk nóg með sliku
hjali,“ segir próf. Dausset. Eftir
20 ára rannsóknir hefur hann
sínar eigin hugmyndir um það,
af hverju sjúkdómar herja
frekar á sumt fólk en annað.
1 byrjun þessarar aldar var
uppgötvað, að til voru þrjár
aðal tegundir af blóðflokkum í
ræða gagnlegt liffæri eða
hættulegan sýkil.
Þennan „ónæmisheila” tókst
próf. Dausset að finna á árinu
1965, og staðsetjá hann. Frá
sama stað sinum á sjötta litn-
ingaparinu af 23, sem mannver-
urnar eru samansettar með
stjórnar hann öllum mótefna-
vökvum í líkamanum. Þetta er
mikið liffræðilegt varnarkerfi,
sem nefnt er H.l-a. (human
leucocite antigen).
Loksins var fengin skýringin
á þvi fyrirbrigði að aðskotaefni
er hafnað. Ef barn fær bein-
merg, sem ekki samræmist
erfðafræðilegri forskrift, þá
taka líffærin ekki við honum.
Nú orðið lætur því enginn sér
detta í hug að hef ja ígræðslu af
neinu tagi nema fullvissa sig
um að H.l.a. kerfi gefandans og
þess, sem við tekur, séu eins
náin og mögulegt er, þ.e. sam-
ræmanleg.
Próf. Dausset var brátt á kafi
í rannsókninni á þessu. 1 sam-
vinnu við 15 starfshópa mót-
efnafræðinga hóf hann viðtæk-
ar kannanir meðal 15 samfé-
lagshópa á mismunandi stöð-
um. Hann sýndi fram á að H.l.a.
varnarkerfið gildir alls staðar.
Burt séð frá landamærum eða
litarhætti hafa allir menn
erfðafræðileg einkenni, sem
víxlast I svo ríkum mæli fram
og aftur, að ekki er lengur hægt
að tala um sérstaka þjóðflokka.
Próf. Dausset gat því ráðist í
leit þá, sem honum fannst
mestu máli skipta af því, sem
honum bauð i grun þegar H.l.a.
varnakerfið var fundið. Um 30
rannsóknastofur I 15 löndum
taka þátt i þessari leit. Sameig-
inlega tókst þeim að staðfesta
að „ónæmisheilinn" vakir yfir
líkamanum, ekki aóeins til að
verja hann gegn utanaðkom-
andi innrás, heldur einnig gegn
eigin mistökum. „Hann vakir
yfir því að hver geri skyldur
sínar” segir próf. Dausset.
Ur þvi var ekki nema eitt
skref að því að láta sér detta i
hug að fyrir hendi væri fylgni
milli f jarveru og viðveru vissra
mótefnavaka annars vegar og
þess að sjúkdómur sýni sig. Lif-
fræðingarnir og erfðafræðing-
arnir, sem starfa með próf.
Dausset eru nýbúnir að stað-
festa þetta. Þeir eru þegar bún-
ir að sannreyna að um 20 sjúk-
dómar eru bundnir þvi, að til
séu i líffærum sjúklings sér-
stakir mótefnavakar.
Sem dæmi má taka, að ef B 27
mótefnavaki finnst í blóði ein-
hvers, þá táknar það að 20 sinn-
um meiri líkur eru á að hann
fái vissa tegund af gigt en ann-
ar, sem ekki hefur þetta efni.
Sá sem hefur mótefnavakann
BW 17 er í fimm sinnum meiri
hættu en annar að fá húðsjúk-
dóminn Psoriasis. DW 2 finnst
fimm sinnum oftar i þeim, sem
þjást af scléroses. Aðrir erfða-
eiginleikar sýndu andstöðu við
notkun „pillunnar".
Áður en lengra yrði haldið,
staldraði próf. Dausset við.
1 seinustu viku júnímánaðar
kallaði hann saman þriggja
daga alþjóðlega ráðstefnu i Par-
is, þá fyrstu sem ætlað er að
gegnumlýsa sambandið miili
H.l.a. varnarkerfissins og sjúk-
dóma. Líffræðingar og erfða-
fræðingar hafa þar setið við
sama borð með læknum, sem
umgangast sjúklingana sjálfa
Þeir síðastnefndu hafa stað-
fest, að uppgötvun „ónæmis-
heilans” hafi opnað læknis-
fræðinni alveg nýtt svið. Eink-
um á sviði félagslegrar heilsu-
verndar. Á unga aldri væri
hægt að beina barni, sem hætt
er við að fái gigt, inn á lífsstarf
sem samræmist væntanlegum
sjúkdómi. Gera megi læknis-
fræðilegar ráðstafanir gegn
vissum innvortis sjúkdómum,
eins og óreglulegri starfsemi
kirtlanna. Og hægt sé að hefja
aðgerðir gegn sykursýki, jafn-
vel áður en hægt er að greina
hana.
Uppgötvun H.l.a. — kerfisins
opnar læknisfræðinni nýjar
leiðir. Leiðin sem menn hafa
verið að leita frá upphafi, þar
sem ekki síður er komið i veg
fyrir sjúkdóma en að lækna þá.
Þar er um að ræða að sjá fyrir
komu sjúkdóms og gera á rétt-
um tíma ráðstafanir til að koma
i veg fyrir hann eða að gera
hann sem bærilegastan.
Þessar vonir geta próf.
Dausset og samstarfsmenn
hans um víða veröld ekki upp-
fyllt, nema með aðstoð og sám-
vinnu þúsunda ósérhlífinna
sjálfboðaliða, eins og til dæmis
M. Raoux. Kvenna og karla sem
hafa gefið sjálf sig visindunum.
Próf. Dausset hafði lika í
hyggju að bjóða þeim á rað-
stefnuna i Paris, til að sitja við
hliðina á frægustu vísinda-
mönnum á sviði rannsókna og
læknisfræði. (Jean V.
Maneyy).