Morgunblaðið - 24.07.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JÚLÍ 1976
Bjarni Jónsson
o g
Þóra Árnadóttir:
Landið, þar sem saka-
dómur metur réttlæt-
ið í krónum og aurum
I. INNGANGUR
Þ. 8. júli 1976 var kveúinn upp í
sakadómi Reykjavikur dómur i
máli ákæruvaldsins nefjn Arn-
birni Oskarssyni, Gnitanesi 10.
Sirtla sama dafjs var knúirt dyra art
(imtanesi 8. Var þar kominn uny-
ur martur, sem nefndi sifj or safjrt-
ist vera blartamartur trá Vísi.
-Spurrti hann mig hvort ég (B.J.)
vildi láta hafa nokkurt eftir mér
út af dómnum. Kvart éfi nei virt
því. Efi hafrti húfisart mér art láta
málirt lifigja kyrrt art sinni ofi sjá
hverju fram yndi.
Daginn eftir, þ. 9. júli, sáum virt
dómsins getírt i tveimur bliirtum
bæjarins. Morfiunblartirt skýrrti
hlutlaust ofi málefnalefia frá
nirturstörtum dómsins ofi fiaf sú
frásöfin ekkert tilefni til athufia-
semda. I frásöfin í Vísi kvertur
nokkurt virt annan tón. Kr þar
safit, art „fimm ára þrcfi" sé lokirt,
art þart sé „dýrt spaufi fyrir al-
menninfi" ofi „skattfirerrtendur
borfia brúsann"
Er í þessari frétt sneitt art okk-
ur. svo ekki verrtur um villst, art
virt höfum mert þrefi orrtirt þess
valdandi, art samborfiarar okkar
hafi orrtirt fvrir fjárhafistjóni art
óþörfu, þ.e.a.s. þeir, sem þá borfia
skatta á annart borrt. Þykir okkur
ekki fiott art lififija undir því
ámæli ofi viljum þvi skýra fyrir
almenninfii mert nokkrum orrtum,
þart sem okkur finnst skifta mestu
í þessu máli. Má og fieta þess strax
í upphafi, art virt erum ekki artilar
þessa máls lenfiur, þó i upphafi
væri til þess stofnart art frum-
kværti okkar ofi þart snerti okkar
hafismuni.
II. FYRIRSÖGN
VÍSIS
I fyrirsögn Vísisfréttarinnar
segir: „Fimm ára málaíerlum um
Gnitanessbílskúrinn lokirt."
Er þeim lokirt?
Akæruvaldirt hefur þart í sinni
hendi art áfrýja þeim dómi, sem
nú er genginn. Hvorki virt né
blartamartur Vísis geta vitað um
fyrirætlanir ríkissaksóknara
nema art fengnum upplýsingum
frá honum, en ekki ber fréttinn
mert sér, að þeirra hafi verirt leit-
art.
III. RÉTTARRÍKI
Art halda uppi réttarríki kostar
að sjálfsögrtu fé. Mert því art leggja
nirtur réttargæslu, mætti spara
stórar fúlgur, en ekki þykir okkur
liklegt, art þeir séu margir á landi
hér, sem vilja fórna réttarríki fyr-
ir peninga. Virt hyggjum, að hinir
séu fleiri, sem þætti miður, ef
mert réttu mætti draga Island og
Ufianda í sama dilk.
IV. RÁÐHERRA-
ÚRSKURÐUR
Þ. 16. ágúst 1972 kvart félags-
málarártherra, Hannibal Valdi-
marsson, upp úrskurrt, sem feildi
úr fiildi byggingarleyfi fyrir
Gnitanes 10, að því er varðarti
bifreirtageymsluna. Hafrti hann
leitað álits byggingarnefndar
Keykjavíkur um þau atrirti, sem
úrskurðurinn fjallarti um, mert
bréfi dags. 27. júlí 1972, en bygg-
ingarneínd virti hann ekki svars.
Skýrar gat hún ekki látirt í Ijós
fyrirlitningu sína á embætti
félagsmálarártherra, sem er ærtsti
yfirmartur byggingarnefndar.
I úrskurrtinum fól rártherra
byggingarnefnd art sjá um, art úr-
skurrti hans yrrti framfylgt og gaf
henni 6 mánarta frest til þess art
Ijúka þvi.
Þar mert var málirt úr okkar
höndum.
Lirtu svo 11 mánurtir, art bygg-
ingarnefnd hafrti fyrirmæli rárt-
herra art engu.
Þ. 16. júli 1972 skrifarti félags-
málarártherra yfirsakadómara
bréf og felur honum art sjá um, art
úrskurrti rártuneytisins verrti
framfylfit. Skírskotar rártherra til
laga um byggingarmálefni
Reykjavikur nr. 61/1944 og til
skipulagslaga nr. 19/1964, en þar
sefiir svo i 6. gr.:
,,Nú kemur í Ijós, art skipulags-
ákværti eru brotin, og sveitar-
stjórn beitir ekki valdi sínu til art
leirtrétta þart, og skal þá rártuneyt-
irt, art fengnum tillögum skipu-
lagsstjörnar hlutast til um, art
mannvirki, sem tvímælalaust
brjóta í bág virt gildandi skipulag,
verrti fjarlægrt á kostnart sveitar-
sjórts."
Þá var þetta orrtirt opinbert mál
milli félagsmálarártuneytisins og
byggingarnefndar Reykjavikur
og snerist í raun um þart, hvort'
byggingarnefnd ætti art fara art
fyrirmælum yfirbortara sins,
hvort hún ætti art fara art lögum
landsins erta hvort hún væri engu
bundin í ákvörrtunum sinum örtru
en eigin gertþótta.
V. OPINBFRT
iVlÁL
Art þetta er opinbert mál kemur
og berlega fram í þvi, art ákæru-
valdirt gefur út ákæru á hendur
eiganda árturnefnds bilskúrs til
brottnáms skúrsins og krefst
þess, art fram verrti fylgt réttum
lögum.
Kunnum við ekki skil á því,
hvernig nokkur einstaklingur get-
ur gert opinbert mál að einkamáli
sinu, en verjandi skúrsins, Bene-
dikt Sveinsson, þrástagast á því i
vörn sinni fyrir dómnum, að þaö
sé fráleitt art ákæruvald og rárt-
herra láti sig einhverju skifta þó
sveitarstjórn og opinber nefnd
brjóti á einstaklingi. Vitnar hann
titt í Stjórnarfarsrétt Ölafs Jó-
hannessonar og er þaö art vonum
um bók, sem notuð hefur verið
virt kennslu laganema í tvo ára-
tugi.
VI. FULLNAÐAR-
ÚR8KURÐUR
Snemma i vörn sinni segir
Benedikt Sveinsson:
„Um „ólögmæti" bilskúrs
ákærða er það að segja að bílskúr-
inn var byggður art fengnu bygg-
ingarleyfi."
Það hefur aldrei verið vefengt,
art byggingarnefnd gaf leyfi fyrir
téðunt bílskúr 14. maí 1970. Bygg-
ingaleyfi geta eins og önnur leyfi,
verið komin til með ýmsum hætti.
Og þó þau séu gefin út af réttum
artila, eru þau af sjálfu sér ógild,
brjóti þau i bág við lög þau og
reglur, sem eru skilyröi slíkra
leyfa.
I Stjórnarfarsrétti Olafs Jó-
hannessonar er énda gert ráð fyr-
ír breyskleika sveitarstjórna. Þar
segirá bls. 181, II. hefti, 2. útg.:
„Hér á eftir verður nokkurt rak-
ið, hversu valdi landsstjórnar
gagnvart sveitarstjórnum er fyr-
írkomið, en þar er fyrst og fremst
um einskonar eftirlitsvald að
ræða. Það eftirlitsvald er eigi ein-
göngu bundið við bókhal'd og
reikningsfærslu, heldur getur það
og nárt til lögmætis og réttmætis
ráðstafana og ákvarrtana sveitar-
stjórna." (Allar leturbr. eru okk-
ar nema annað sé framtekið, B.J.
Þ.A)
Og á bls. 182 stendur:
„Oft er og heimilað aö skjóta
ákvörðunum sveitarstjórnar til
úrskurðar æöra valdstigs og þá að
síðustu til ráöherra."
A einum stað í vörninni stendur
þetta:
„Hvorki sveitarstjórn né skipu-
lagsstjóri eru aðilar aö máli
þessu, en aðrir aðilar geta vart
talist „fyrirsvarsmenn al-
menningshagsmuna" í skilningi
11. töluliðs 2. gr. laga 74/1974,
nema þá sjálft félagsmálaráðu-
neytirt. (leturbr. Ben. Sv.). Kem-
ur þá til skoðunar, hvort ráðherra
er heimilt að gerast forsvarsmað-
ur einstaklings og hagsmuna hans
í málum sem þessu. .
Þetta er snjöll athugasemd hjá
verjanda og hárrétt.
í Stjórnarfarsrétti Ólafs Jó-'
hannessonar, bls. 139, II. hefti, 2.
útg. stendur:
„Hin tilvikin eru þó langflest,
þar sem* löggjafinn hefur ekki
tekiö sérstaka afstööu til þess,
hvort ákvöröun lægra setts stjórn-
valds megi skjóta til æðri stjórn-
sýsluhafa til úrskurðar. Samband
æðra setts og lægra setts stjórn-
valds er stundum þannig háttart,
AÐ HIÐ ÆÐRA SETTA HEFUR
EKKI EINUNGIS BOÐVALD OG
EFTIRLITSSKYLDU GAGN-
VART HINU LÆGRA, HELDUR
HEFUR ÞAÐ OG, AÐ ÞVI ER
ÆTLA VERÐUR, HEIMILD TIL
AF SJÁLFSDÁÐUM AÐ SKER-
AST 1 LEIK OG KALLA AFTUR
AKVARÐANIR EÐA BREYTA
ÞEIM, ER LÆGRA SETT
STJÓRNVALD HEFUR TEKIÐ."
Af þessu er ljóst, að ekki leikur
á tveim tungum, að ráðherra er
heimilt aö skerast í þann ójafna
leik, sem einstaklingur á i, er
opinber stjórnvöld, svo sem bygg-
ingarnefnd, brjóta á honum. Ekki
einasta er honum heimilt að sker-
ast í leikinn, honum ber skylda til
þess, ef borgari skýtur til hans
máli sínu, honum er sky’lt aö
kveða upp úrskurð í málinu. Sá
úrskurrtur er fullnaðarúrskurður
og verrtur ekki áfrýjað.
I stjórnarskrá lýðveldisins ís-
lands hljóðar 60. gr. svo:
„Dómendur skera úr öllum
ágreiningi um embættistakmörk
yfirvalda. Þó getur enginn, sem
um þau leitar úrskurðar, komið
sér hjá að hlýða yfirvaldsboði í
bráð meö því aö skjóta málinu til
dóms.“
Það, sem dómurinn getur dæmt
um, er einvörðungu það, hvort
yfirvald sé bært um að kveða úr-
skurð upp, en dómurinn getur
ekki kveðið upp dóm um efnislegt
réttmæti úrskurðarins.
DÖMENDURNIR SEGJA AÐ
RÁÐHERRA SÉ BÆR UM AÐ
KVEÐA UPP ÚRSKURÐINN.
SKYRAR GETUR DOMURINN
EKKI SAGT, AÐ SKURINN
HEFÐI ATT AÐ VERA FARINN
FYRIR NÆRRI 4 ÁRUM.
HVERSVEGNA STENDUR
HANNENN?
Núverandi félagsmálaráöherra,
Gunnar Thoroddsen, dr. juris,
prófessor í lögum við Háskóla ís-
lands og fyrrum hæstaréttardóm-
ari, segir í grein i VIsi þ. 2. sept.
1975:
,,í lögum um byggingarmálefni
Reykjavikur og byggingarsam-
þykkt, sem byggingarnefnd og
borgarstjórn hafa samið og stað-
fest er af stjórnarráði, er hverjum
þeim borgara, sem þykir rétti sín-
um hallað með ályktun bygg-
ingarnefndar, veittur réttur til að
skjóta þeirri ályktun til stjórnar-
ráðsins, sem feliir fullnaðarúr-
skurrt. Þegar einhver notar þenn-
an áfrýjunarrétt, getur ráðuneyt-
ið ekki skotið sér undan því að
skera úr deilunni. Það getur ekki
sagt, að það vilji ekki skipta sér af
málinu, vegna þess art byggingar-
nefnd og borgarstjóri eigi að ráða
þessu ein. Það er þvert á móti
skylda ráðuneytisins samkvæmt
lögum að taka kæruna til með-
ferðar, eins og ella, þegar málum
er áfrýjað, kannr alla málavöxtu
og kveða upp úrskurð."
1 Stjórnarfar>rétti Olafs Jó-
hannessonar, bls. 177, II. hefti, 2.
útg. segir svo:
,,í lögum er alloft kveðið svo að
prði, að tilgreínt stjórnvald eigi
fullnartarúrskurrt um ákveðið
stjórnarfarslegt málefni. Ris þá
sú spurning hvort átt sé við fulln-
aðarúrskurð, sem ekki verði bor-
inn undir dómstóla, eða hvort að-
eins sé átt við fullnaðarúrskurð á
svirti framkvæmdavaldsins, þann-
ig aö málskot til æðra stjórnvalds
sé útilokað, en eftir sem áður sé
þess kostur að leita dómsúrlausn-
ar um máliö. Svarið fer nokkuð
eftir því, hvaða stjórnvald á í
hlut. Sé um að tefla ærtstu stjórn-
Völdin, ráðherrana, verrtur yfir-
leitt að líta svo á, að markmið
löggjafans hafi verið það, art mál-
irt yrði ekki undir dómstóla borið,
því annars væri ákvæðið óþarft.
Eftir skilníngi þessara tveggja
manna, sem eru kennarar margra
þeirra lögfræðinga, sem nú fást
við málflutning og dómsstörf
hefði þessu máli átt að vera lokið
þ. 16. ágúst 1972 með úrskurði
félagsmálaráðherra, sem að dómi
þeirra beggja er fullnartarúr-
skurður. Hefði þá „þrefið", sem
Vísisgreinin nefnir svo, orðið
styttra og útgjöld úr sameiginleg-
um sjóði landsmanna orðið lægri.
VII. UM MATS-
____________GERÐIR
Mætti nú ætla, að ekki hefði
þurft að hafa fleiri orð um þetta
mál. En því fer fjarri. Nú er mán-
uði fátt í 4 ár síðan ráðherra kvað
upp úrskurð sinn og rétt 3 ár
síðan það kom til sakadóms, fyrst
til lögreglurannsóknar, síðan til
dómsrannsóknar og loks til dóms-
úrskurðar.
Við rannsókn dómsins voru þeir
Gestur Ólafsson, arkitekt, og Karl
Ómar Jónsson, verkfræðingur,
kvaddir til þess að láta dómnum í
té álit sitt á því, „Hvort samþykkt
teikning sé I ósamræmi við reglur
byggingarsamþykktar og skipu-
lagslaga og ef svo er, að hve miklu
leyti.“ Var kvaðningin dagsett 3.
júlí 1974 og þeim veittur skila-
frestur til ágústloka. Þ. 25. okt.
1974 skiluðu þeir álitsgerð og seg-
ir svo I niðurlagi hennar:
„Með tilliti til þess, sem sagt er
hér að framan, teljum við okkur
ekki geta kvertirt upp úrskurrt um
það hvort byggingarreiturinn fyr-
ir bifreiðageymsluna hafi verið
það rétthár, að byggingarnefnd
hafi ekki haft rétt til þess að
samþykkja bifreiðageymsluna ut-
an reitsins I þessu tilviki." •
Kemur þá nærri 4 mánaða
vinna þeirra dómnum að engu
gagni — til eða frá — og má
fallast á það með fréttamanni Vís-
is, að þar hafi skattborgarinn
fengið lítið fyrir sinn snúð.
Á bls. 9 i vörn sinni segir Bene-
dikt Sveinsson:
i