Morgunblaðið - 07.11.1976, Síða 23

23
Ur minningum sr. Jóns Auðuns . . . .
þjonustu? Meðan fermingarathöfnin
stóð var ég jafnan á valdi sterkra hug-
hrifa og mér fannst oftast, að ég næði til
fermingarbarnanna með það, sem ég
taldi nauðsynlegast, já, hið eina nauð-
synlega. En þegar ég var kominn heim
frá kirkjuathöfninni greip mig oft sárs-
auki. Nú var ég búinn að sleppa hendi af
þessum hópi ungmenna, en hafði ég ekki
glatað tækifærunum til að gera betur,
miklu betur? Þetta var mér, einkum á
seinni árum, hið erfiðasta f þjónustunni.
Nú liggja mér öll þessi ár að baki, og
mikið gleðst ég, gamall prestur, þegar
fermingarbörn mfn frá iiðnum árum,
sem ég þekki ekki lengur f sjón, koma tii
mfn á götu eða annarsstaðar og minnast
elskulega á samverustundir okkar að
fermingarundirbúningi fyrir mörgum
árum. Þá hugsa ég til þess þakklátur, að
það er Guð, sem gefur vöxtinn, þótt f
veikleika sé sáð, og jafnframt blygðast
ég mín fyrir það, „hve mín var trúin treg
að treysta á Mannsins son“, eins og
Grímur Thomsen sagði viturlega. Þótt
mannsins barn sé veikt og reikult þess
ráð, á Guð allsherjar mátt og ráð langt
fram yfir það sem við trúum og þorum
að treysta.
Um predikunarstarf mitt er mér vand-
hæfni mikil að tala. Um predikanir
okkar prestanna er eins og um lík-
ræðurnar dæmt á marga lund, og það
mega þeir raunar dæma bezt, sem
hlusta. Ég hef verið prófdómari við
guðfræðideild Háskólans, og meðal
annars dæmt predikanir f aldarf jórðung,
og hef stundum sagt við háskóla-
kennarana: Mér finnst kviðdómur, eins
og hann tfðkast allvíða, fráleitt fyrir-
bæri, en þó er ég á því að miklu væri
nær, að kalla inn í háskólakapelluna fólk
af götunni til að dæma prófpredikanir
súdentanna en að láta okkur guð- ^
fræðinga einráða um það.
I þessu sambandi dettur mér annað f
hug: Ef vini mfnum og þeim góða
kennara, prófessor Þóri Kr. Þórðarsyni,
verður að þeirri ósk sinni að guðfræði-
deild Háskóla tslands fái 20 kennara,
vildi ég mega óska þess mikillega að
verulegur hluti kennaraliðsins væri
ekki-guðfræðingar. Verðandi prestum
fyrir íslendinga þarf að kenna svo margt
annað en guðfræði ef þeir eiga sfðar að
ná eyrum þjóðarinnar, svo margt sem
virðist undir höfuð látið leggjast að
kenna nemendum menntaskólanna. Ég
er ekki að hallmæla kennurunum í guð-
fræðideild með þessu, en ég sé ekki að
það væri meiri skömm fyrir deildina að
hafa nokkra ekki-guðfræðinga í
kennarastólum, en það var skömm fyrir
Svía að hafa þann merka mann Manfred
Björkquist fyrir Stokkhólmsbiskup, en
hann var ekki guðfræðingur að mennt.
Ég þykist sjá það betur og betur, að í
þjóðkirkju mega hvorki guðfræðingar
né frelsað fólk ráða stefnunni einhliða.
Það kennir mér m.a. saga þjóðar minnar
allt frá gullöld íslenzkrar kristni á 12.
öld og fram til þessa dags.
Prófessor Haraldur Níelsson kenndi
ekki predikun í minni tíð í Háskólanum,
en ómetanlegt hefir það hlotið að vera
okkur nemendum hans að hlusta á pred-
ikanir hans í Fríkirkjunni. Sumpart hef
ég lesið og sumpart hlustað á nokkra
frægustu predikara kristninnar með
samtíð minni. Enginn þeirra hefir tekið
séra Haraldi fram að mfnu mati, sumir
staðið honum æði langt að baki og gátu
sér þó frægð. Trúarhiti hans, glæsileg
mælska, meðferð íslenzks máls og mynd-
auðgi var með afburðum. Hann brýndi
fyrir okkur nemendum sfnum að vanda
predikunina eins og frekast væri á valdi
okkar. Semjið aldrei predikun — sagði
hann — án þess að hugsa um söfnuðinn,
sem á ykkur hlustar, þar er fólk, sem
kemur þyrst og þið eigið að svala, og
fslenzkir kirkjugestir gera flestir kröfur
til vitsmuna prestsins. Predikunin er
engan veginn guðsþjónustan öll, en
lúthersk kirkja er „kirkja orðsins", orðs
Guðs og ykkar sjálfra sem boðskap
Krists eigið að bera.
Það sem nýtilegt kann að haf a verið í
predikunarstarfi mfnu, er engan veginn
allt úr mfnum hugarfylgsnum tekið. Þar
má trúlega finna annarra manna
hugsanir og annarra manna orð vfðar en
mér var oft ljóst, er ég samdi predikun.
Auk blessaðra skáldanna, sem mér ýmist
vitandi eða óafvitandi hafa auðgað
hugarheim minn og lagt mér orð á vör,
vil ég nefna fjóra menn, sem ég á í
predikunarstarfi mínu mikið að þakka.
Þótt predikanir mfnar séu á marga
lund ólfkar predikunum mfns ógleyman-
lega kennara, prófessors Fr. Heilers, má
víða finna hjá mér hugsanir, sem hann
hefur vakið, hin dásamlega útsýn hans
yfir heim trúarbragðanna, hinn djúp-
tæki skilningur hans á leyndardómum
trúarlffsins, lærdómur hans og túlkun á
kristnum jafnt og ekki-kristnum trúar-
lærdómum. Þá nefni ég hinn fræga,
brezka predikara og rithöfund, L.
Weatherhead, bækur hans og
predikanir, sem ég hlýddi hvað eftir
hannað á f krikju hans, City Temple í
London. Víðsýnn trúarskilningur hans
og jákvæð afstaða til mögulegra sannana
fyrir framlífi sálarinnar hefir haft áhrif
á mig sem predikara. Ég sat einu sinni í
Oxford fjölmennt þing alþjóðasamband
fyrir frjálslyndan kristindóm.
Ég tala um predikunarstarf mitt, á það
lagði ég oftast mesta áherzlu. Ég er
sannfærður um að fslenzkur almenning-
ur er gæddur þeirri greind, að hann
gerir miklar kröfur til prestsins síns í
því efni. Og ég held að enginn prstur
hafi efni á þvf, að í söfnuði hans sé talað
um predikanir hans með vorkunnsemi
eða jafnvel ennþá miður.
Predikunin er í lútherskri kristni
þungamiðja guðsþjónustunnar, en eng-
an veginn guðsþjónustan öll. Ég hugga
mig við það, þegar ég lít nú um öxl, að
kirkjugestirnir hafi getað borið mikið úr
býtum þegar mér mistókst f predikunar-
stólnum. Einar H. Kvaran sagði mér, að
einhverju sinni um hádegisbil hefði
hann mætt Birni Jónssyni ritstjóra og
ráðherra og spurt: Hvaðan ber þig að?
Björn Jónsson var einstaklega kirkju-
rækinn meður og kvaðst koma frá guðs-
þjónustu í Dómkirkjunni. „Mér varð
hugsað til þess,“ sagði Einar Kvaran,
„hve litla samúð Björn Jónsson hafði
með ýmsu þvf, sem presturinn predikaði,
og vék orði að þvf, en Björn sagði: Þegar
presturinn fer út í það, sem mér er
annað tveggja ógeðfellt eða einskisvirði,
hætti ég að hluta, ég iæt hann eiga sig,
en andblær helgidómsins, Ritningin,
bænirnar og sálmasöngurinn ekki sizt,
gefa mér ævinlega það, sem ég vil ekki
ganga á mis við.“
„Sálmasöngurinn ekki sfzt“, lögin að
sjálfsögðu, en skáldskapurinn, skáld-
skapargildið, engu síður. Mér skilst að
íslenzk þjóð hafi fram að þessu verið
ljóðelsk þjóð, og ég vona sjálfrar hennar
vegna að hún haldi áfram að vera það. Á
ljóðforminu hefir orðið bylting, eins og
mönnum er kunnugt, og sú formbylting
hefir valdið þvf, að bil hefir myndazt
milli ljóðunnenda eldri kynslóðarinnar
og rímleysingja meðal skáldanna. Oft
heyrist sagt: Eftir fáeina áratugi kann
enginn maður lengur ljóð á Islandi, hin
nýju ljóð, þegar rfmið hjálpar ekki leng-
ur minninu, lærir enginn maður svo að
hann kunni þau, geti haft þau á hrað-
bergi. Einnig heyrist nú oft sagt, einkum
þegar skáld gerast aðgangshörð að rfkis-
jötunni: Það er auðvelt að yrkja nú á
dögum þegar hvorki eru gerðar kröfur
til mannvits né rímfegurðar. Fyrr á dög-
um voru skáldin fá en hagyrðingar
margir. Nú eru „skáldin" mörg en hag-
yrðingar að hverfa.
Allt hefur þetta nokkuð til síns máls
en byggist þó á misskilningi, sem á
skáldanna einna valdi er að útrýma, svo
að Islendingar haldi enn um langa fram-
tfð áfram að vera ljóðelsk þjóð. Það var
glapræði hreinlega af nefndinni, sem
falið var að velja efni f nýja sálmabók, að
taka ekki í nýju bókina lítið úrval órím-
aðra sálma, ef ungri kynslóð, næstu kyn-
slóð er bókin á annað b'orð ætluð. Það
hefði verið áhættulaust. Ef þeir órímuðu
sálmar reyndust gagnslausir nýrri kyn-
slóð yrðu þeir einfaldlega felldir niður
úr næstu sálmabók. Auk þess ber að
hafa f minni, að um gervalla kristnina að
kalla má eru sungnir hinir órímuðu
sálmar Davfðs og annarra skálda Gamla
testametisins.
I sálmabók okkar eru margar dýrar
perlur en einnig allmikið af gagnslausu
dóti. Ég varði ævinlega drjúgum tíma f
að velja sálma fyrir guðsþjónustuna, svo
mörg dæmi sá ég og heyrði þess, að
sálmasöngurinn var kirkjugestum stór-
mikill þáttur hennar. Þess vegna harm-
aði ég það, hvernig tókst til með sálma-
bókina síðustu, að nefndarmenn ráku úr
bókinni sumar perlur séra Matthíasar til
þess að tylla glertölunum sfnum í þeirra
stað. Það voru léleg skipti og furða, hve
nefndarmenn sumir virðast hafa ófeimn-
ir gengið að þeirri iðju. Annars var þögn
ritdómara um þessa bók, sem ætlað er
erindi inn á hvert heimili í landinu,
ömurlegur vottur um áhugaleysi al-
mennra borgara um það, sem á vettvangi
kirkjunnar gerist.
Frá messugerðum liðinna ára á ég
minningar, sem ég fjölyrði að sjálfsögðu
ekki um, en eru mér hjartfólgnar. Ég hef
kynnt mér messuform nokkur önnur en
það, sem tfðkað er hér, ég hef sótt guðs-
þjónustur hjá öllum megindeildum
kristninnar og nokkrar guðsþjónustur
ekki-kristinna manna, og ég kunni því
jafnan bezt þar sem guðsþránni, guðs-
leitinni var sniðinn einfaldur búningur.
Þó getur jafnvel einfaldleikinn og hið
einfalda form farið f öfgar að mfnum
skilningi. Við hjónin vorum einu sinni
gestir hjá auðugu vinafólki okkar f Som-
erset á Suður-Englandi. Þetta fólk var
kvekaratrúar, af einni elztu og virðuleg-
ustu kvekara-ætt Breta. I ríkmannlegu
heimili voru gamlar minjar og minning-
ar um þingskörunginn John Bright og
Elisabeth Fry, konuna sem á sfðustu öld
öndverðri vann þrekvirki að endurbót-
um á hinum ægilegu kjörum þeirra, sem
í bezkum fangelsum sátu. Sunnudags-
morgun spurði húsfreyja hvar við vild-
um sækja guðsþjónustu. Við sóttum sam-
komu kvekara með henni. Við komum úr
ríkmannlegu heimili vina okkar til þeirr-
ar guðsþjónustu. 1 samkomusalnum var
ekkert skart til augnayndis.ekkert hljóð-
færi, ekkert altari og veggirnir voru
klæddir ómáluðu timbri. Setið var all-
lengi f algerri þögn, unz einn safnaðar-
maður, aldraður bankastjóri, fann and-
ann koma yfir sig, hið „innra ljós“ upp-
lýsa hugskot sitt, og hann flutti stutta
tölu. Síðan var aftur þögn, fleiri tóku
ekki til máls, og svo var haldið heim.
Þeir, sem alizt hafa upp við guðrækni
kvekara frá bernsku, finna sjálfsagt
svölun trúarþörf sinni við þetta form,
sem er eins einfalt og orðið getur, en
öðrum kann að veitast það erfitt.
Við ólfka guðsþjónustu vorum við f
Péturskirkjunni í Rómaborg. Messað var
við eitt höfuðaltarið i hinu mikla must-
eri, og raunar samtfmis á öðrum stöðum í
kirkjunni. öllu var tjaldað til, sem
rómverska kirkjan á af skrauti og
skrúða, messan fagurlega flutt, og all-
margt fólk viðstatt, sem kraup og kross-
aði sig eftir bjargföstunj reglum. En
ekki var annað að sjá en að raunveru-
legri þátttöku f messunni væri ábóta-
vant. Þetta var heitur sumardagur, og
blævængirnir bærðust ört og tftt í hönd-
um kvenfólksins, sem skotraði augum
fram hjá blævængnum til allra átta.
Hina djúpu einlægni kvekaranna við sitt
afar óbrotna helgihald var hér ekki auð-
velt að finna. Sfðdegis sama dag sóttum
við guðsþjónustu í kirkju Valdesasafnað-
arins f Róm. Hún var lfk guðsþjónustu
okkar að mestu. Hér var þátttakan mikil
og innileg, safnaðarsöngurinn mikill og
almennur. Og þó var fólkið í báðum
þessum guðsþjónustum komið til að leita
hins sama. Ég fi veit ég, að varlega skal
um þessi efni dæmt, svo skammt sé skra
manna í Þýzkalandi. Oftar þótti mér ég
finna meiri einlægni og alvöru þar en í
helgihaldi Italanna, enda eru þjóðirnar
ólikar að ýmsu. Þó veit ég, að varlega
skal um þessi efni dæmt, svo skamt sé ég
inn í sálarlönd annarra manna.
Hér er á síðari árum margt skrifað og
talað um, að breytinga sé þörf á guðs-
þjónustuformi fslenzku þjóðkirkjunnar,
og ýmsir tilburðir hafðir uppi f þá átt.
Eftir þvf sem ég kynnist fleiri guðsdýrk-
unarsiðum, þykir mér vænna um það
form, sem við höfum búið við að mestu
óbreytt síðan Magnús Stephensen
greiddi grallaranum banahöggið og
greiddi veg frá stirðnuðum formum, sem
áður höfðu þjónað markmiði sfnu en
höfðu þá gengið sér til húðar. Svo margt
er í deiglunni nú, svo óráðin er framtfðin
og viðhorf nýrrar kynslóðar til kirkjunn-
ar, að viturlegra sýnist mér að biða
átekta með miklar breytingar á hélgi-
siðaforminu. „Líf sér haminn prjónar",
sagði spekingurinn Björn Gunnlaugsson.
Það er engan veginn vist, og að mínu viti
næsta ósennilegt, að við kunnum nú að
prjóna nýrri kynslóð þann ham, sem
henni hæfir. Svo margt er í deiglunni,
svo margt er óráðið enn um nýja kynslóð
og viðhorf hennar, að ganga verður um
dyrnar af mikilli gát.
Það er oft haft á orði hér á síðari árum,
að auka þurfi á viðhöfn f guðsþjónust-
unni. Viðhöfnin má þá ekki koma frá
skartshungri manna, heldur verður hún
að eiga rætur í dýpri skilningi i helgi-
haldinu. Umfram allt þarf að forðast
auvirðilegt tildur, og tilgerð, sem alls-
staðar er hvimleið og á þó hvergi sfður
við en þar sem mannssálin er að leita
hins heilaga, eilífa.
Ég var orðinn eldri og trúlega þrosk-
aðri, þegar ég gekk til starfa í Dómkirkj-
unni en þegar ég hóf störf fyrir hina
fyrri söfnuði mfna báða. Það kann að
vera þessvegna, að starfstfmann í gömlu,
virðulegu Dómkirkjunni er mér kærast
að muna.
ÞÚ AUGLÝSIR UM
ALLT LAND ÞEGAR
ÞÚ AUGLÝSIR í
MORGUNBL AÐENU
SUMARBÚSTAÐUR
Höfum verið beðnir að selja mjög vel staðsettan
sumarbústað við Elliðavatn Húsið er timburhús
en múrhúðað að innan. Grunnflötur um 70 fm
auk óinnréttaðs riss. Rafmagn. Rafmagnshitun
og sími 1 hk. lands fylgir. Allar uppl. veittar á
skrifstofunni Ekki i síma.
FASTEIGNASALAN
MORGdBLAIISHljSlNl!
Oskar Kristjánsson
MALFLlTMNGSSkRIFSTOFA
Guðmundur Pétursson
Axel Einarsson
hæstaréttarlögmenn
J
TIL SÖLU
Mercury Monarch Ghia 2ja dyra árg. 1975.
Til sýnis í syningarsal okkar.
SVEINN
EGILSSON HF
Skeifunni 17 sími 85100