Morgunblaðið - 14.11.1976, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1976
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1976
17

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Ár.ii Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sfmi 10100
Aðalstræti 6, sfmi 22480
Áskriftargjald 1100.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 60.00 kr. eintakið.
róun efnahagsmála
hér á tslandi
er að sjálfsögðu mjög háð
allri framvindu efnahags-
lífs í nálægum löndum og
raunar hinum vestræna
heimi. Þess vegna er
ástæða til þess fyrir okkur
að fylgjast með þessari
þróun í helztu viðskipta-
löndum okkar eins og
Bandaríkjunum, V-
Þýskalandi, Bretlandi og
fleiri Evrópulöndum þar
sem hún getur gefið
nokkra vísbendingu um
hvers við megum vænta á
næstu misserum. Á síðasta
ári sáust áþreifanleg merki
þess, að efnahagslíf þess-
ara ríkja væri að taka fjör-
kipp eftir umtalsverða
lægð um nokkurra missera
skeið. Sú efnahagssveifla
upp á við hefur bersýni-
lega haft jákvæó áhrif á
efnahags- og atvinnumál
okkar íslendinga. Hins
vegar hefur dregið úr þess-
um efnahagsvexti í helztu
iðnaðarríkjum Vestur-
landa nú síðustu mánuði.
Dr. Jóhannes Nordal,
bankastjóri Seðlabankans,
víkur að þessum viðhorf-
um í forystugrein í Fjár-
málatíðindum, sem nýlega
eru komin út. Segir hann
þar, að horfur séu nú tví-
sýnni um áframhaldandi
efnahagsbata en títt sé á
þessu skeiði hagsveiflunn-
ar og rekur orsakir þess að
svo er. Seðlabankastjórinn
segir: „í fyrsta lagi er verð-
bólga enn verulegt vanda-
mál víða um heim og dreg-
ur hún bæði úr svigrúmi
stjórnvalda til að beita
eftirspurnaraukandi að-
gerðum og úr getu og
áhuga fyrirtækja á því að
leggja í framleiðsluauk-
andi fjárfestingu. í öðru
lagi eiga margar þjóðir enn
við mikla greiðsluerfið-
leika að etja, sem að miklu
leyti má rekja til þeirra
breytinga á greiðslustöðu,
sem olíuverðhækkunin
hafði í för með sér. Hafa
þessar þjóðir mjög lítið
svigrúm til þess að auka
innlenda eftirspurn, nema
þeim takist jafnframt að
halda greiðslujöfnuði sín-
um í horfinu með auknum
útflutningi. í þriðja lagi er
enn við að stríða almenn-
ara og rótgrónara atvinnu-
leysi en þekkzt hefur, síðan
fyrir heimsstyrjöldina síð-
ustu. Hefur tiltölulega lítið
dregið úr því þrátt fyrir
framleiðsluaukningu
undanfarinna ársfjórð-
unga.“
Síðan fjallar dr. Jó-
hannes Nordal um afleið-
ingu þessa þríþætta vanda
og segir: „Sá hagstjórnar-
vandi, sem í þessu felst, er
líklega meginskýringin á
því, að hægt hefur um
skeið á efnahagsbatanum,
eftir öra framleiðslu-
aukningu á fyrra helmingi
þessa árs. Eru skiptar skoð-
anir um það, hvort hér sé
aðeins um tímabundna
breytingu á vaxtarhraða að
ræða eða varanlegri sam-
dráttarvanda, sem aðeins
sé hægt að ráða bót á með
nýjum eftirspurnarauk-
andi aðgerðum. Úr þessu
fæst ekki skorið fyrr en að
nokkrum tíma liðnum, en
þó er þegar ljóst, að miklu
meiri tregða er á aukningu
fjárfestingar meðal helztu
iðnaðarríkja en æskilegt
væri ef tryggja á varan-
legan efnahagsbata."
í framhaldi af þessum
hugleiðingum gerir Seðla-
bankastjórinn síðan grein
fyrir þeim bata, sem orðinn
er í efnahagsmálum okkar
íslendinga og segir m.a.:
„Vegna hagstæðari ytri
skilyrða, áhrifa markviss-
ari stefnu í lánsfjármálum
og bættrar stöðu ríkissjóðs
hefur tekizt að draga mjög
úr hinum alvarlega við-
skiptahalla við útlönd. Til
dæmis var hallinn á vöru-
skiptajöfnuðinum 5200
milljónir króna á fyrstu
þremur ársfjórðungum
þessa árs, en það er aðeins
einn fjórði af hallanum á
sama tíma á árinu 1975 ef
báðar tölurnar eru
reiknaðar á meðalgengi
þessa árs.“
Dr. Jóhannes Nordal seg-
ir síðan að gera megi ráð
fyrir, að viðskiptahallinn
verði á árinu aðeins
þriðjungur greiðsluhallans
á sl. ári og sé það betri
árangur en vænzt hefði
verið í upphafi ársins.
Engu að síður mælir
bankastjórinn nokkur
varnarorð í lok greinar
sinnar er hann segir:
„Ekki er ástæða til að ætla
eins og nú horfir í efna-
hagsmálum í umheiminum,
að enn frekari bati við-
skiptakjara verði þar að
liði á næstunni. Þvert á
móti eru ýmsar blikur á
lofti bæði í hægari aftur-
bata í efnahagsmálum og
yfirvofandi hækkun olíu-
verðlags, sem sett gætu
strik í reikninginn. Er
nauðsynlegt að hafa þessi
vandmál öll í huga þegar
gengið er frá afgreiðslu
fjárlaga og lánsfjáráætlun
fyrir árið 1977. Aðeins með
áframhaldandi aðhaldi í út-
gjöldum opinberra aðila og
fjármögnun framkvæmda
er von til þess að koma
stöðunni út á við aftur í
viðunandi horf.“
Á fundi, sem Landsmála-
félagið Vörður efndi til fyr-
ir nokkru lýsti Ólafur
Björnsson, prófessor og
fyrrum alþingismaður,
þeirri skoðun sinni, að þótt
við mikil vandamál hefði
verið að etja á undanförn-
um misserum í efnahags-
málum væri stærsti vand-
inn þó kannski eftir. Með
þeim orðum átti þessi
þrautreyndi efnahagssér-
fræðingur við, að það væri
kannski erfiðast af öllu að
halda efnahagsbatanum,
sem byrjaður væri að koma
í ljós, í réttum skorðum svo
að allt færi ekki úr böndum
á ný. Þetta er áreiðanlega
rétt. Vandinn framundan
er sá að missa ekki tökin á
batanum og það er sízt auð-
veldara en það verkefni,
sem við hefur verið glimt
að undanförnu. Þess er þó
að gæta að nú er fyrst og
fremst um að ræða vanda
sem fylgir vaxandi vel-
gengni en ekki þann
vanda, sem tengdur er
kreppu og stjórnleysi.
Áframhaldandi aðhald
EINS OG IHIÉR SÝNIST ÁSTÞÓRSSON
Torgmyndimar af félaga
Breshnef voru óvenjulega
stórar slðastliðinn sunnudag
þegar þeir efndu a8 vanda til
hátlSahalda austur þar af til-
efni byltingardagsins. Ég var
þarna að vlsu ekki sjálfur til
þess aS slá máli á myndirnar
en hef upplýsingarnar um
viSáttu þeirra frá ábyrgum
fjölmiðlum utan lands sem
innan og þar á meðal frá
sjálfu útvarpinu okkar ef óg
man rétt, nema það hafi þá
veriS blessuS sjónvarpsnefn-
an. Hvort nú heldur var þá
fylgdi það þessum fréttum að
rússarýnum um allan heim
þætti þær ekki ómerkilegar.
Þeir Kremlverjar eru nefni-
lega ekkert a8 þruma þaS
fram af múrunum hjá sér
hvernig geirunum þeirra og
ólunum jóunum vegnar I
gangrimahjólinu frá degi til
dags, það er að segja hvort
nýbúið sé að semja þeim nýj-
an lofsöng eða þá að varpa
þeim við lltinn orðstlr út I
ystu myrkur eins og llka er
alltaf til I dæminu. Stundum
er engu llkara en að þeir
haldi kallamir þama að þjóð-
inni komi þetta bara alls ekk-
ert við — hvað henni gerir
raunar ekki, eftir á að hyggja,
og er það mál þvl útrætt af
minni hálfu.
Vaxtarkippurinn sem hljóp
I dýrlingamyndimar af félaga
Breshnev þykir nú benda til
þess að mati fyrrgreindra
rússarýna að stjarna þess
mæta manns sé raunar enn-
þá á uppleið á hinum sovéska
stjórnmálahimni. Stærðin á
dýrlingamyndunum sem
þjóta upp eins og gorkúlur
allt I kringum Sovétmenn
þegar mest er um dýrðir hjá
þeim er með öðrum orðum
Listin
að laf a á
prikinu
einn af mælikvörðunum á
það hver telst maður með
mönnum hverju sinni I þessu
dularfulla þjóðfélagi.
Hlemmistór mynd er á við
einkunnina tlu hjá okkur og
er ótvlræður vitnisburður um
velgengni þess einstaklings
sem á smettið af sér á um-
ræddri mynd. Miðlungsstór
mynd jafnast þá samkvæmt
sama náttúrulögmáli á við
miðlungseinkunn. og er ná-
unginn sem prýðir þessháttar
skilirl þvl óhultur I bili að
minnstakosti. En agnarlltil
mynd á torginu eða þá bara
alls engin er afleitur fyrir-
boði.
Manngarmurinn sem fær
þannig afgreiðslu er útúr
myndinni I fyllstu merkingu
þess orðs: hann er úr leik og
tlðast til Hfstlðar, þó að hitt
virðist nú kanski ekki eins
algengt og hér áður fyrr að
viðkomandi eyði þeirri llfstlð
sinni austur I Slberlu.
Annar algengur mælikvarði
á röð sovéskra ofurmenna á
vinsældalistanum byggist
einfaldlega á þvl að sá for-
vitni athugar gaumgæfilega á
fréttamyndum frá Moskvu
hvar hvert ofurmenni er stað-
sett á grafhýsi Lenins þar
sem þeir kallarnir tróna I ein-
faldri röð á merkisdögum al-
þýðunnar og leyfa þessari
sömu alþýðu af lltillæti sinu
að hylla sig dálltið. í hænsna-
kofum I gamla daga var
greinileg stéttaskipting með
hænunum og voru sumar
augljóslega nánast bornar til
þess að gogga alla tlð I haus-
inn á hinum en aðrar aftur á
móti þiggjendur fremur en
veitendur I þessum ófagra
leik, enda ekki sjón að sjá
hausinn á þeim stundum
þegar mest gekk á. Austur 1
Rússlá er hænsnaprikið sem
fyrr er sagt staðsett á þakinu
á fyrmefndu grafhýsi, og sá
sem þenur sig þar á miðju
priki er alltaf mestur og
voldugastur. Siðan athuga
rússarýnarnir vandlega hverj-
ir hafa borað sér upp að slð-
unum á þeim stóra, og gildir
þá sú regla að þeir sem þar
eiga stæði séu næstmestir og
næstvoldugastir I gervöllu
rlkinu. En þeir sem standa úti
á enda á prikinu eru ennþá
ósköp óveruleg ofurmenni og
skyldu að minnstakosti
gaumgæfilega athuga sinn
gang áður en þeir byrjuðu að
gogga að ráði.
Það getur verið skemmti-
legt ekki slður en lærdóms-
rlkt að bera saman stjórnar-
hætti á búinu I Kreml og svo
til dæmis Klnamegin. Ég las
fyrir skemmstu spjall við
bandarlska konu að nafni
Roxanne Witke sem fyrir
rúmlega fjórum árum átti
töluvert Itarlegar samræður
við Chiang Ching, hina út-
hrópuðu ekkju Maós for-
manns. Það var á velsældar-
árum þeirrar mektugu frúar
þegar það var hún sem sveifl-
aði keyrinu yfir höfði þeirra
sem sýndu tilburði til að
gogga. Af frásögn Witke
(sem birtist, stytt nokkuð,
hér I blaðinu þann fjórða
þessa mánaðar) mátti ráða
það sem ýmsir höfðu að vlsu
sterkan grun um, nefnilega
að á klnverska búinu engu
slður en þvl sovéska verður
vistfólkið að prlla út á
hænsnaprikið með gát ef það
vill ekki eiga á hættu að
steypast útaf þvl og væng-
brjóta sig að minnstakosti.
Í Klna varð jafnvel kona
formannsins að gæta þess
hvernig hún var til fara þarna
uppi á prikinu. Þegar Witke
heimsótti Chiang tók hún á
móti gesti slnum I forlátakjól
á klnverska alþýðulýðveldis-
vlsu að minnstakosti og hafði
að auki töluverðan Iburð I
kringum sig. Ýmsir telja enda
að hún hafi alla tlð verið
gefin fyrir stássið konan sú
og nefna I sömu andránni að
hún hafi verið leikkona hér
áður fyrr, þó að það sé að
vlsu dálltið hæpið sönnunar-
gagn. En þegar hún kom fram
opinberlega á þvl tlmabili
sem hér er til umræðu ( og
eftir á að hyggja llka á mynd-
unum sem sáust af henni eft-
ir andlát Maós) þá var fallegi
kjóllinn geymdur inni I
klæðaskáp. Stjórnmálakonan
Chiang kom fram fyrir fjöld-
ann I groddaralegustu her-
mannaf llkunum sem hægt
var að grafa upp ellegar I
verkamannagalla af einföld-
ustu gerð og með derhúfu-
skramban á höfðinu aukheld-
ur annað. Hvernig verður hún
nú útrústuð ef þeir gera al-
vöru úr þvl að draga hana
fyrir „alþýðudómstól"?
Kannski þeir sýni hana I skó-
slðum samkvæmiskjól henni
til — klnverskrar — háð-
ungar.
Ég ætla ekki að fara um
það mörgum orðum hve við
megum prlsa okkur sæl hér
uppi á íslandi að geirarnir
okkar og ólamir jóarnir skuli
ekki telja sig þurfa að flengj-
ast hér upp um þökin á llk-
húsum til þess að standa þar
eins og bólstraðir vindhanar
og veifa til okkar. Þá er það
og ekki lltið hnoss að fá ein-
ungis skáhalla brosið á Ólajó
þegar maður opnar hér fyrir
sjónvarpsnefnuna; hugsið
ykkur hvernig manni yrði við
ef hann væri nú þar að auki
með helblátt alþýðupottlok
ofan á perunni. Svona I lokin
má svo llka vlkja að þvl einu
orði eða svo hvað það er
forkastanlegur siður á kln
verska búinu að þar eru
menn ekki fyrr orðnir kostum
hlaðin ofurmenni en milljón
manns er rutt út á Torg hins
himneska friðar til þess að
orga þar undir slagorðaborð-
um: Hóslana! Hóslana! Það
er næstum þvl eins óhugnan-
legt eins og þegar sama
milljónin ryðst fram á torgið
að heimta höfuðið af slðasta
veslingnum sem goggaði ein-
um of ákaft.
j Reykjavíkurbréf
t» ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 13. nóv..
Eysteinn Jónsson
Ásgeir Ásgeirsson:
Bóndi minn. þitt bú
.fyrirmynd-
láta
mur
'eour
ninn, stór
idiö og ekki slzt
kennaraskól
á hann aö
stormur.ekk'
frá mönnum J
örgum e_
öur niö\'
agöihéif
la, og
teirra s
■mend
höndu
'auppfr
margi'
ýrir sí
Mööru
lendu
Torfi gat ekki
tak sitt, án stuö
fæddi og mannþr
Eysteinn Jónsson, fyrrum ráð-
herra, er sjötugur í dag, laugar-
dag. Hann er einn þeirra manna,
sem markað hafa spor í sögu þ,jóð-
ar okkar á þesSari öld. Vinir hans
og samstarfsmenn í nærfellt
hálfrar aldar starfi á vettvangi
stjórnmála hafa á þessum tíma-
mótum rifjað upp minningar frá
liðnum dögum. Þeir, sem fylgzt
hafa með starfi hans úr fjarlægð
hafa kannski ekki sízt veitt því
eftirtekt á hve skemmtilegan hátt
hann hefur smátt og smátt dregið
sig út úr stjórnmálastarfinu á efri
árum. Það er mikil gæfa í því
fólgin að öðlast þá fullnægingu í
lífsstarfi sínu og þann sálarfrið,
sem gerir mönnum kleift að
ganga frá leik á þann hátt, sem
Eysteinn Jónsson hefur gert á síð-
ustu árum. Það segir meira um
manninn sjálfan en mörg orð.
Eysteinn Jónsson gegndi ráð-
herrastarfi I nær tvo áratugi.
Hann var leiðtogi Framsóknar-
flokksins á löngu árabili, þegar
flokkurinn var utan ríkisstjórnar.
Enginn skyldi ætla, að það sé auð-
velt hlutskipti fyrir mann, sem
komizt hefur til svo mikilla og
langvarandi valda að leiða flokka
í stjórnarandstöðu um svo langt
árabil. En Eysteinn Jónsson hef-
ur komizt frá skini og skúrum
stjórnmálaafskipta sinna með
reisn og opinber afskipti hans á
efri árum mættu verða öðrum til
eftirbreytni.
I afmælisgrein í Tímanum f
dag, laugardag, segir Vilhjálmur
Hjálmarsson menntamálaráð-
herra: „Ég hygg að þrennt hafi
einkum hjálpað Eysteini að
þreyja þorrann og góuna í pólitík-
inni í hálfa öld auk upplags og
uppvaxtar: Utivist, einfalt líf og
eiginkon? hans, hún Sólveig."
Menntamálaráðherra vitnar síð-
an í grein er Eysteinn Jónsson
skrifaði um útivist fyrir tveimur
árum er hann sagði: „Skilningur
þyrfti að eflast á því, að við búum
við fágíet og dýrmæt skilyrði til
þess að lifa heilnæmu og
skemmtilegu lffi í óspilltu um-
hverfi og í nánum tengslum við
landið, sé hyggilega að farið og
ráð í tíma tekið verður þetta gild-
ur þáttur í lífskjörum þeim, sem
Island getur boðið börnum sin-
um.“
í framhaldi af þessari tilvitnun
víkur Vilhjálmur Hjálmarsson að
þeim þætti í lífi og starfi Eysteins
Jónssonar, sem er tilefni þeirra
orða hér að framan, að hann hafi
á skemmtilegan hátt dregið úr
stjórnmálaafskiptum sfnum á efri
árum. Menntamálaráðherra segir:
„Samskipti Eysteins Jónssonar
við land sitt og þess aðskiljanleg-
ar náttúrur eru blæbrigðarfk og í
þeim samskiptum er skemmtileg-
ur stfgandi. Hann varð aldrei svo
hlekkjaður pólitíkinni að hann
týndi með öllu tengslum við
ósnortið umhverfi mannabyggða.
Óblandnar yndisstundir utan
borgar, oft stopular, þegar at-
gangur stjórnmálanna var harð-
astur, þróuðust með árunum í
nokkuð reglubundna iðkun úti-
lifs, sem nú hefur leitt til merkrar
og afgerandi forystu um málefni,
sem Iengi höfðu legið hjá garði.
Formennska í Náttúruverndar-
ráði og störfin þar síðustu árin
eru höfðinglegur ábætir ofan á
þingmennsku og ráðherradóm.
Fordæmi Eysteins Jónssonar á
þessu sviði er vissulega eggjandi.
Og sem dæmi um einstök við-
brögð til að auðvelda fólki aðgang
að furðum lslands nefni ég af-
skipti hans af gönguleiðum í ná-
grenni Reykjavíkur, af veginum í
Bláfjöll og baráttu hans fyrir
tengingu hringvegar umhverfis
Ísland með brúargerðinni á
Skeiðarársandi."
Eini dilkurinn,
sem skiptir máli
Mikið fjaðrafok var gert út af
því, þegar reynt var, ekki alls
fyrir löngu, að brjóta á bak aftur
einokunaraðstöðu kaupfélaga-
valdsins í Skagafirði með því að
leyfa frjálsa samkeppni í slátrun.
Og nú virðist barátta þessi hafa
dregið þann smádilk á eftir sér að
reynt er með bolabrögðum að
koma í veg fyrir að sútunarverk-
smiðjan Loðskinn á Sauðárkróki
fái hráefni til að vinna gærur, en
það er að sjálfsögðu forsenda
þess, að fyrirtækið geti haldið
áfram rekstri sínum og þeir, sem
við það vinna, haldi atvinnu sinni.
En einokunarkóngarnir f kaupfé-
lögunum hafa reynt, eins og þeir
hafa getað, að koma í veg fyrir þá
sjálfsögðu frjálsu samkeppni,
sem nauðsynleg er, til þess að
blómlegt atvinnulff geti verið úti
á landi, ekki sfður en í þéttbýlinu.
Voru menn raunar farnir að
vona að kaupfélagavaldið væri
byrjað að gera sér grein fyrir því,
að krafa þess um einokunarað-
stöðu heyrði til gömlum tima en
ekki því opna þjóðfélagi, sem við
nú lifum í.
Bændur í Skagafirði höfðu
myndað með sér samtök, stofnað
sláturfélag á Sauðárkróki og þótti
ekkert sjálfsagðara en að þeir
fengju að vinna að slátrun, ekki
síður en kaupfélagið á staðnum.
En það var ekki fyrr en eftir
drastískar aðgerðir, sem þeir
fengu þá sjálfsögðu jafnréttisað-
stöðu, sem hlýtur að vera krafa
nútíma þjóðfélags. Reynt var að
koma lögbrotsorði á einn af þing-
mönnum kjördæmisins, Eyjólf
Konráð Jónsson, og allt gert til
þess að barátta hans og bændanna
vekti tortryggni meðal alennings,
en að sjálfsögðu fór það svo, að
hún hlaut samúð og á áreiðanlega
eftir að draga meiri dilk á eftir
sér en raun ber vitni; þ.e. þann
dilkinn, sem mestu varðar: að all-
ir sitji við sama borð I þjóðfélag-
inu.að einokunarvald sé brotið á
bak aftur, að frelsi ríki I viðskipt-
um á Islandi, bæði I dreifbýli og
þéttbýli, — og siðast en ekki sízt,
að allt þetta.sé ekki haft I flimt-
ingi eða að fíflskaparmálum, eins
og bæði Tíminn og Þjóðviljinn
hafa reynt að gera, svo að dæmi
séu tekin. En dilkurinn sá verður
mikil búbót fyrir andlegt heil-
brigði þjóðarinnar — og þá ekki
sízt fyrir frjálsa og réttláta verzl-
un, sem Samband íslenzkra sam-
vinnufélaga prédikar sýnkt og
heilagt þt(ð berjist fyrir. Skal þaf
ekki dregið i efa, þó að einstaki
eftirlegukindur gamals kaupfé
lagsvalds reyni að stöðva óhjá
kvæmilega og heilsusamlega þró
un.
Breyttir tímar
Allt er þetta að sjálfsögðu rifjað
upp hér að gefnu tilefni en þó
ekki sizt vegna ágætrar og athygl-
isverðrar greinar eftir Asgeir Ás-
geirsson í Timanum 7. nóvember
s.I. Hún ber nafnið Bóndi minn,
þitt bú... Sú grein hefði áreiðan-
lega ekki fengið inni í Timanum
fyrir tveimur til þremum áratug-
um, enda hefði höfundur hennar
verið kallaður ihalds- og aftur-
haldsmaður, fulltrúi embættis-
mannavalds, framhald af sel-
stöðukaupmönnum, fulltrúi
Grimsbylýðsins og þar fram eftir
götunum, en slík orð voru einmitt
mjög í heiðri höfð í Timanum fyrr
á árum og slæðast enn inn i
sunnudagspistla og leiðara, þegar
blaðið á sérstaklega um sárt að
binda, (eins og þegar Þjóðviljinn
grípur tilefnislaust til orða eins
og „sefasýki" og „andi Göbbels",
þegar hann á vondan málstað að
verja).
En látum það nú vera. Spúum
okkur heldur að grein Ásgeirs
Ásgeirssonar. Hann segir m.a.:
„Árið 1878 kom 15 ára gamall
danskur verzlunarlærlingur til
Borðeyrar. Thor Jensen hét hann
og lagði sig fljótt fram um að
kynnast fólkinu, er hann um-
gekkst, og læra mál þess. Hann
hafði opið gestsauga fyrir því að
hér var viða þörf til úrbóta i verzl-
unarháttum, útvegsmálum og í
búnaðarháttum.
Ekki minnkaði áhuginn fyrir
umhyggju lands og lýðs eftir að
hann hafði fundið hinn trygga og
mikilhæfa lífsförunaut sinn. Eg
ber ekki mikið skyn á útgerð, en
veit þó að það sem Thor Jensen
gerði á því sviði, hefur orðið til að
styðja gjörbyltingu, kannski ekki
áfallalaust, og ég hygg að það séu
ekki margir, sem geta mælt sig
þar við, miðað við sömu aðstæður.
En það var fljótlega andað
köldu að Thor Jensen, og ein-
kennilegt var það, að þar var að
verki maður, er hafði hlotið mest
af sinni afgerandi menntun hjá
skyldfólki Thors, sem blés hvað
óbilgjarnast. Núna, hálfri öld eft-
ir að Thor Jensen hóf glæsilega
stórhuga búrekstur á melum
kringum Reykjavík, eru að rísa
upp nokkrir ungir menn, sem
óbeint feta í fótspor hans, og er
það vel.
Það er sorglegt til þess að vita,
að undir forystu manna, er töldu
sig vinna fyrir bændur og „sam-
vinnuandann", var drepin niður
viðleitni Thors til að sýna, hvað
hægt væri að gera, I staðinn fyrir
að gefa honum tíma til að aðlaga
sig að „kerfinu". Ljótur blettur i
sögu islenzks búnaðar það. En
eilftil meinabót er, að melar
Thors hafa um nokkurt skeið ver-
ið notaðir til þarflegra tilrauna
undir stjórn ungra vísindamanna
og munu eflaust gefa góða raun
áður en langt um liður..
Svanasöngur
Svo mörg eru þau orð. En það
voru einmitt fyrirrennarar þess
kaupfélagsvalds, sem nú er að
sýna klærnar á Sauðárkróki og
víðar, sem réðust hatrammlega á
Thor Jensen fyrir búnaðarfram-
kvæmdir hans og forystu í þeim
málum. Hér er því samhengi á
milli og ekki ástæðulaust að
minna á stórhug Thors Jensens,'
þegar Sauðárkróksævintýrið er
haft i huga. En við skulum samt
vona að tímar þröngsýnna heift-
úðugra eiginhagsmunamanna,
sem nota fjöldasamtök i eigin
þágu og valdabraski séu að syngja
sitt siðasta hér á landi.
Í endurminningum Thors
íensen, sem Valtýr Stefánsson
ritstjóri skrifaði á sinum tíma,
rifjar hann upp þessa sögu og er
þar bent á, hve mikinn áhuga
Thor Jensen hafði á því að efla
Ræktunarsjóð og sjá honum fyrir
auknu starfsfé, „svo að hann gæti
að verulegu leyti risið undir láns-
fjárþörf bænda til ræktunar og
húsabóta", en Thor Jensen átti
einmitt mikinn þátt í þessum
miklu framförum.
Hann stofnaði svo fyrirmyndarbú
að Korpúlfsstöðum. Launin fyr-
ir forystuna og framsýnina voru
þau, að pólitisk klíka svokallaðra
samvinnumanna mynduðu sam-
tök gegn honum. Með lögum var
honum gert ókleift að reka búið
nema með stórtapi, að því er hann
segir sjálfur. Hann segir enn-
fremur: „Ég var orðinn óvanur
því, að aðrir tækju fram fyrir
hendurnar á mér um mina eigin
framleiðslu og þoldi lítt afskipti
séra Sveinbjarnar Högnasonar. í
stað þess að vinna að áhugamáli
minu, búskapnum, þurfti ég nú að
eyða timanum i þref við opinbera
mjólkurnefnd. Á timabili fékkst
því framgengt að neytendur
máttu panta Korpúlfsstaðamjólk
sérstaklega, en þá. urðu svo marg-
ir til þess, að það var „óþolandi"
og óframkvæmandi fyrir Mjólkur-
samsöluna.
Tekjumissirinn við þessi um-
skipti varð svo tilfinnanlegur, að
mér hefði fjárhagslega verið lang-
hentugast að leggja allan búrekst-
ur niður þegar í stað. En i fyrsta
lagi var ekki svo hlaupið að þvi.
Ég vildi ekki heldur leggja árar í
bát þegar í stað, þótt á móti blési.
Ég vildi sjá, hvort aðstæðurnar
breyttust ekki til batnaðar. En
hefði ég vitað það, að mér yrði
bannað fyrir fullt og allt að selja
mina eigin framleiðslu, þótt hún
væri betri vara en nokkur önnur,
sem á markaðinn kom, hefði ég
aldrei haldið áfram.
Ég var ef til vill búinn að fram-
kvæma þrjá fjórðu af búskap og
áformum mínum, en ekki meira.
Mig langaði til þess að geta skilað
öllu búinu af mér í fullkomnu lagi
sem sönnun fyrir því, hvernig bú-
skapurinn getur borið sig með
nýtisku tækjum. Hann gat borið
sig, og það mjög vel, ef ég hefði
fengið að vera í friði. .
Tímaskekkja
En Thor Jensen fékk ekki að
vera í friði. Það er skylda okkar
að berjast fyrir þvi, að aðrir fái að
vera í friði, og hugsjónir hans og
annarra framsýnna og frjáls-
lyndra brautryðjenda í landbún-
aði verði að veruleika. Thor
Jensen átti samleið með þeim
samvinnumönnum, sem bezt hafa
hugsað og mest trúað á íslenzkan
landbúnað og hafa fremur viljað
stuðla að því, að samvinnuhug-
sjónin mætti auka heilbrigði í
þjóðfélaginu en völd og áhrif
þröngsýnna stjórnmálamanna,
sem hugsa aldrei um neitt nema
eigin hagsmuni og hvernig þeir
geta notað fjöldasamtök í stjórn-
málabaráttu sinni.
Milli atburðanna á Korpúlfs-
stöðum og Sauðárkróki nú liggja
leyndir þræðir. Þess skulu menn
minnast, og einnig hins, að sá timi
er liðinn á íslandi, að unnt sé að
beita einstaklinga og samtök
þeirra valdi eða ofríki í eiginhags-
munaskyni, hvort sem það eru
bændur eða einhverjir aðrir.