Morgunblaðið - 29.12.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. DESEMBER 1976
Sigurður Jörgensen:
Nokkur oró um innlendar
eftirlíkingar erlendra sérlyfja
AÐ undanförnu hafa orðið nokkr-
ar umræður um lyfjaverð, bæði
erlend sérlyf og eftirlíkingar
þeirra framleiddar hér á landi en
þar sem þar er fjallað um þessi
mál á nokkuð yfirborðskenndan
hátt og nánast í æsifréttastíl þyk-
ir rétt að skýra þetta nánar.
Fullyrða má að um engar vörur
eru í gildi jafn strangar reglur og
strangt eftirlit og um lyf og eiga
þessar reglur jafnt við um inn-
lend og erlend lyf.
Allir eru sammála um að
strangar reglur á þessu sviði eru
nauðsynlegar enda sjálfsagður
réttur bæði sjúklinga og lækna,
að þeir geti treyst því, að sérhvert
lyf innihaldi það magn virkra
efna, sem því er ætlað og að það
virki á þann hátt, sem framleið-
andi segir að það geri.
HVERNIG VERÐA
LYFTIL
1 nefndaráliti Norræna lyfja-
ráðsins (Nordisk lægemiddel-
kommitté) árið 1968 er fjallað um
lyfjarannsóknir á bls. 94—102.
Þar kemur fram, að árið 1966
vörðu danskar lyfjaverksmiðjur
32 millj. d. kr. (1036 millj. kr.) til
lyfjarannsókna. Ein af höfuð-
ástæðunum til hins mikla rann-
sóknarkostnaðar eru erfiðleikarn-
ir við að sjá fyrirfram hvaða efni
það eru, sem eiga eftir að verða
verðmæt læknislyf. Þetta veldur
því að framleiða verður mikinn
fjölda efnasamsetninga í von um
að finna þeirra á meðal eitt eða
fleiri efni, sem hafa lækninga-
gildi. Rannsaka þarf síðan hvert
efni fyrir sig og eftir því sem
rannsóknunum miðar fram, úti-
lokast fleiri og fleiri af ýmsum
ástæðum, svo sem eiturverkunum
eða alvarlegum aukaverkunum,
og þau verða færri og færri efnin,
sem komast á það stig að verða
prófuð við raunverulegar aðstæð-
ur (kliniske undersögelser).
Nokkrar tölur í þessu sambandi
eru tilgreindar í áðurnefndu
nefndaráliti. Reynslan sýnir, að
af hverjum þúsund efnum, sem
framleidd eru í leit að ákveðnu
lyfi, reynist minna en eitt upp-
fylla þau skilyrði, að geta notast
sem lyf. Sem dæmi um kostnað er
f skýrslu nefndarinnar skýrt frá
því, að meðal-
rannsóknarkostnaður í U.S.A.
fyrir hvert nýtt lyfjaefni hækkaði
frá 75.000 dollurum (14,2 millj.
kr.) f 870.000 dollara (165.2 millj.
kr.) á tímabilinu 1948—1961.
Þetta er úr skýrslu Nordisk Læge-
middelkommitté. Síðan hefur
margt gerst. Rannsóknar-
kostnaðurinn vex stöðugt og í því
sambandi má geta þess, að rann-
sóknarkostnaður við fúkkalyf,
sem skrásett var hér á landi 1972,
nam um það bil 10 milljón dollur-
um, eða nálægt 1.890 milljónum
og stóðu þær rannsóknir yfir f
tæp 10 ár.
Þegar rætt er um lyfjafram-
leiðslu má ekki gleyma þessum
þætti, sem er oftast dýrasti hluti
framleiðslunnar. Þegar búið er að
finna upp hið virka efni, rann-
saka eiginleika þess og verkanir
er í mörgum tilfellum mjög auð-
velt og ódýrt að framleiða sjálft
efnið og setja það í töfluform eða
annað það form, sem henta þykir.
Samt sem áður er það ekki sama
hvernig það er gert og hafa mis-
tök átt sér stð í því sambandi bæði
hér á landi og erlendis. Sem dæmi
má nefna Prednisone töflur USP
XVI, sem reyndust óvirkar
(Farmaceutisk Revy 67.45, 485
1968 — K Munzel) og
Chloramphenicol Mixtur DAK 50
— 17-6-1961, sem var viðurkennd
uppskrift hér á landi um tfma.
Þessi uppskrift reyndist ekki
verka eins og til stóð og var tekin
út.
SKRANING
SÉRLYFJA
Að þessum rannsóknum lokn-
um er hafist handa um skráningu
sérlyfsins.
Sala sérlyfja hér á landi, hvort
sem >rfn er að ræða innlend eða
erlend, er háð þvf skilyrði að sér-
lyfið fáist skrásett. Um skrásetn-
ingu sérlyfja gilda sérstakar regl-
ur, sem eru ákvarðaðar skv. lyf-
sölulögum nr. 30/1963, kafla X og
nánar kveðið á um f leiðbein-
ingum á bakhlið umsóknareyðu-
blaðs um skráningu sérlyfja.
Umsókninni eiga að fylgja
nákvæmar upplýsingar um fram-
leiðslu, gerð, geymsluþol, lyfhrif,
eiturverkanir og lækningagildi
sérlyfsins, upplýsingar skulu
fylgja um aðferðir til rannsóknar
og efnagreiningar á lyfinu og um
hreinleika, eðlisfræði- og efna-
fræðieiginleika virkra efna. Að
lokum skal og fylgja ítarleg
greinargerð um uppruna og fram-
leiðslu virkra efna sérlyfs, ef
bygging þeirra er óljós og
nákvæmar upplýsingar um hvern-
ig lyfhrif þeirra eru ákveðin.
Á grundvelli þessara upplýs-
inga metur nefndin viðkomandi
sérlyf og hefur þá að leiðarljósi að
tryggja eins og framast er unnt,
að ekki verði seld hér á landi
sérlyf, sem ekki hefur nægilega
verið sýnt fram á, að séu gædd
þeim eiginleikum, sem framleið-
andi áskildi þeim, eða að vafi geti
leikið á um lækningagildi þeirra.
Þótt upptalning þeirra gagna,
sem senda ber inn með umsókn
um skráningu sé fljótlesin er það
svo, að gögn með einni umsókn
geta vegið 20—30 kg, og má af þvf
sjá hve umfangsmikið starf liggur
að baki hverri umsókn. Má í því
sambandi geta þess, að flestar
stærri lyfjaverksmiðjur heimsins
eru með fjölda starfsmanna, er
ekki fást við annað en að búa út
gögn með umsóknum.
LYFJAKYNNING
Teljist kostir sérlyfsins það
miklir, að það er skráð, hefst
lyfjakynningin.
Forsenda þess, að lyf verði
notað með öryggi og árangri gegn
þeim kvillum, sem þeim er beint
að, er að læknar fái traustar og
nægilegar upplýsingar um rétta
notkun þeirra. Þetta starf annast
hver lyfjaframleiðandi fyrir sig á
ýmsa vegu og má þar nefna út-
sendingu á lesmáli (literature) til
læknanna, og sýnum, með kvik-
myndum, fyrirlestrum o.fl., og
síðast en ekki síst má geta þess, að
fjölmargir framleiðendur senda
hingað sína færustu sérfræðinga
til að tala við lækna um rétta
notkun lyfjanna og er ekki
nokkur vafi á að sú þjónusta er
vel séð.
Þótt áhugamál fólks almennt
séu afar mismunandi er óhætt að
fullyrða að heilsa hvers og eins er
honum aðalatriði og sérhver á
rétt á að heilsa hans sé varin með
þeim hætti sem bestur er á hverj-
um tíma. Þekking lækna á þeim
möguleikum, sem til greina koma,
byggist að verulegu leiti á upplýs-
ingastarfi lyfjaframleiðenda og
því má ekki gleyma þessum veiga-
mikla þætti þegar rætt er um lyf
og lyfjaverð.
LYFJAVERÐ
Hvað á lyfið að kosta? Þessari
spurningu verða lyfjaframleið-
endur að svara og hljóta allir að
sjá, að slíkt er ekki svo auðvelt.
Eins og áður var drepið á eru
forrannsóknir lyfja ákaflega dýr-
ar og nú má raunar segja, að
slíkar umtalsverðar rannsóknir
verða aðeins unnar á vegum
stærstu lyfjaverksmiðjanna.
Þessi iðnfyrirtæki verða að sjálf-
sögðu að leitast við að ná aftur
inn þvf fjármagni, sem fjárfest er
f rannsóknunum svo og til að
standa undir áframhaldandi
rannsóknum.
Það þarf og að gera ráð fyrir því
að greiða kostnað við skráningu
lyfjanna svo og árleg skráningar-
gjöld.
Þriðji þáttur verðmyndunar-
innar getur verið upplýsingastarf-
ið, sem áður er getið og dylst
engum, sem til veit að sá þáttur er
umtalsverður Iiður. Þetta starf er
þó svo nauðsynlegt að það verður
aldrei svo vel rækt, að öllum líki.
Af reynslu sinni geta lyfjafram-
leiðendur nokkurn veginn reikn-
að þennan kostnað út fyrirfram
en stóra spurningin, og sú sem
Sigurður Jörgensson.
hvorki þeir né aðrir geta svarað
með nokkurri vissu, er hvað um-
rætt lyf kemur til með að seljast í
miklu magni. Á að deila þessum
kostnaði niður á 10 millj. eining-
ar, 50 millj. einingar eða 500
millj. einingar.
Einnig skal hafa í huga að nýj-
ungar í lyfjaiðnaði, svo sem og á
sér stað á öðrum sviðum, eru
hraðari nú en áður og að lyf, sem
er gott í dag getur verið úrelt að
fimm árum liðnum. Þetta atriði
verða lyfjaframleiðendur að hafa
f huga við verðlagningu fram-
leiðslu sinnar.
Að síðustu verða lyfjaverk-
smiðjurnar við verðákvörðun sína
að taka tillit til verðsamkeppni
annarra lyfja, sem á markaðnum
eru, og notuð eru gegn sömu kvill-
um og þeirra lyf. Þessari verð-
samkeppni má ekki gleyma, því
að hún er til staðar um leið og hið
nýja lyf kemur á markaðinn og
má fullyrða að nær engir læknar
hætta að nota þau lyf, sem þeir
áður notuðu gegn ákveðnum sjúk-
dómi og hefja notkun hins nýja
lyfs, án þess að þeir hafi gert
verðsamanburð.
Eitt er þó augljóst, að fái lyfja-
iðnaðurinn ekki aftur þann kostn-
að, sem lagður hefur verið í rann-
sóknarstörfin, hætta þessar
grundvallarrannsóknir og eru þá
allir verr settir en áður.
Stundum uppgötvast lyf, sem
eru svo góð, að mati lækna að
notkun þeirra við ýmsum kvillum
verður nær allsráðandi. Má i því
sambandi t.d. nefna það lyf, sem
tíðast hefur verið nefnt f fjölmiðl-
um að undanförnu, Valium
„Roche“, en við getum líka bent á
önnur lyf frá sama fyrirtæki, sem
skráð eru hér á landi, en eru
aðeins seld í litlum mæli.
Efudix smyrsli (16x20g)
Fluoro Uracil (433x10 lykjur)
Natulan hylki (92x50 hylki)
I svigunum er getið sölu þess-
arra lyfja árið 1975. Þessi lyf eru
notuð sem betur fer að tiltölulega
fáum sjúklingum en fyrir þá er
þetta lyf ekki sfður nauðsynlegt
en Valium er öðrum og þeir sem
eru þessum hnútum kunnugastir
ættu að geta viðurkennt að ekki
væri réttlætanlegt að setja verð
þessarra mjög svo nauðsynlegu
lyf ja upp úr öllu valdi vegna lítill-
ar umsetningar og jafnframt að
þá sé ekki óeðlilegt að mismunur-
inn sé tekinn annars staðar.
Að lokum má geta þess, að allar
rannsóknir eru ekki jafn frjósam-
ar. Stundum mistakast þær með
öllu og verður þá að byrja aftur
frá grunni. Rannsóknunum er
einnig beint að uppgötvunum
lyfja gegn sjúkdómum, sem til-
tölulega fáir verða fyrir barðinu
á, en verður þó mörgum að aldur-
tila. Þar er átt við lyf við hinum
ýmsu tegundum krabbameins.
Þessar rannsóknir hafa farið
fram um langt árabil þótt árangur
enn sem komið er, hafi ekki verið
samkvæmt vonum. Mannkynið el-
ur þó enn þá von i brjósti, að hægt
verði að ráða niðurlögum krabba-
meinsins og í þeirri baráttu eru
miklar vonir bundnar við lyfin.
Sem áður segir verða slíkar rann-
sóknir ekki gerðar annars staðar
en hjá hinum stóru lyfjaverk-
smiðjum og ef einhverjum skyldi
detta í hug að slíkar rannsóknir
gætu eins farið fram á vegum
stjórnvalda má benda þeim sömu
á þá hryggilegu staðreynd, að á
árunum 1958—1970 áttu Austur-
Evrópuríkin ekki meir en 1%
hlutdeild í fjölda nýrra lyfja, sem
sett voru á markaðinn. Forstjóri
Office of Health Economics i
London ritar í bókinni „Várt att
vete om Lákemedel" blaðsíðu 198,
„Sovéski lyfjaiðnaðurinn hefur
sfðustu tvo áratugina — þrátt fyr-
ir mikla fjárfestingu — ekki gert
neina umtalsverða uppgötvun.
Rannsóknir í öðrum Austur-
Evrópulöndum að undanskildu
Ungverjalandi hafa verið furðu-
lega árangurslausar".
LOKAORÐ — INNLEND
FRAMLEIÐSLA
Eins og áður er getið verða
þessar lyfjaverksmiðjur að gefa
upplýsingar um allt, er lýtur að
framleiðslu lyfsins, þegar sótt er
um skráningu eða einkaleyfi
(Patent). Af þessum gögnum geta
svo aðrir aðilar, sem hvorki virða
einkaleyfi eða hugverk annarra,
hafið framleiðslu á lyfinu. öllum
má svo vera ljóst, að þessir aðilar
sem ekki þurfa að reikna inn f sitt
verð neinn rannsóknar-, skrán-
ingar- eða kynningarkostnað, geta
boðið lyfin á lægra verði en hið
upphaflega fyrirtæki. Það er hins
vegar annað mál, hvort við, sem
óskum eftir góðum lyfjum og
áframhaldandi framförum í lyfja-
iðnaði, eigum að stuðla að þessari
þróun með því að verzla með
lyfjaefni, sem framleidd eru án
leyfi's þeirra sem efnin hafa
uppgötvað og rannsakað.
Af þessu er ljóst, að við getum
lækkað lyfjaverðið nokkuð með
þeim hætti að verzla með eftirlfk-
ingar en það verður samkvæmt
ofanrituðu að teljast vafasamt sið-
ferðíslega, en ef það er, þrátt fyr-
ir það talið æskilegt, er það
lágmarkskrafa neytendanna, að
til eftirlíkinganna séu gerðar
sömu kröfur, hvað snertir gæði og
notagildi og gert er til serlyfj-
anna.
En er þvf svo varið? Eins og
áður var drepið á hefur eitt lyf
sérstaklega verið tekið til um-
ræðu Valium „Roche" og eftirlík-
ing þess Diazepam. í grein Þor-
kels Jóhannessonar í Mbl. 7. des.
1976 er lýst aðdraganda af fram-
Ieiðslu þessarar eftirlíkingar fier
á landi. Þar kemur fram að það er
að tilhlutan Rannsóknastofu í
lyfjafræði árið 1969, að Lyfja-
verzlun rfkisins pantaði inn 1 kg
af Diazepam til framleiðslu á töfl-
um. Ástgæðan fyrir þessu er þac.
talin var óhóflegt verð á Valium
„Roche“ en ekki var umboðs-
manni framleiðenda tilkynnt að
verðið þætti hátt, þótt það væri
eðlilegast við slíkar aðstæður.
Þess má þó geta að Rannsókna-
stofa í lyfjafræði hefur ekki með
höndum eftirlit með lyfjaverði né
hefur svo vitað sé til haft frum-
kvæði um framleiðslu eftirlikinga
hér á landi fyrr eða sfðar. Eins og
áður er getið verða fyrirtæki að
senda inn skráningargögn með
nákvæmum upplýsingum um
framleiðsluhætti, hjálparefni
o.s.frv. Er þetta gert skv. kröfu
yfirvaldanna. Nú vill svo til að á
þessum árum, að sami maður sem
er forstöðumaður rannsóknastof-
unnar á einnig sæti i Lyfjaskrár-
nefnd og kann að vera að hann
hafi óvart ruglað nokkuð saman
verkefnum þessara stoafnana, en
eins og áður segir er verð hluti
skráningar sérlyfisins. Hafi verð
sérlyfisins Valium „Roche“ þótt
of hátt og verið unnt að rökstyðja
það verður að telja að eðlilegast
hefði verið að lyfjaskrárnefnd
hefði snúið ser til umboðsmanns
framleiðenda með ósk um skýr-
ingu og verðlækkun, en ekki gera
eins og í þessu tilfelli.
Framleiðsla á Diazepam töflum
er hafin í Lyfjaverzlun ríkisins
árið 1969 en samkvæmt áður-
nefndri grein Þorkels Jóhannes-
sonar er það fyrst tveim árum
síðar, eða árið 1971, að hafist er
handa að prófa til hlftar í lyfja-
gerðarlegu tilliti lyfjaform fyrir
diazepamtöflur þær, sem höfðu
þá verið framleiddar um tveggja
ára bil og enn í dag hafa niður-
stöður þessarra rannsókna ekki
verið viðurkenndar af opinberra
hálfu m með því að löggilda for-
skrift þeirra. Að standa svona að
málum er hvorki lofsvert né
traustvekjandi.
Nú er svo komið að Diazepam
töflur eru framleiddar af að
minnsta kosti 5 aðilum hér á landi
og hefur hver þeirra væntanlega
sína forskrift, sem engin hefur
hlotið löglega viðurkenningu eða
verið prófaðar á sama hátt og
kröfur eru gerðar um gagnvart
skráðu erlendu serlyfi. Læknir
sem skrifar lyfseðil á diazepam
töflur getur engu ráðið um hvaða
diazepam töflur sjúklingur hans
fær og hefur þar af leiðandi enga
raunverulega vissu fyrri þvf að ná
fram þeim lyfhrifum sem til er
ætlast.
Það verður að vera lágmark að
við gerum sömu kröfur til okkar
sjálfra og við gerum til annarra
en á meðan svo er ekki gert er
verðsamanburður erlendra sér-
lyfja og innlendra eftirlíkinga
þeirra tæpast sanngjarn.
Nú er ekki svo leikið lag í hljóð-
varpi eða sjónvarpi að ekki sé
greitt fyrir höfundarleisðlu á
nákvæmri eftirlíkingu. Ekki tök-
um við erlenda skáldsögu og þýð-
um hana án leyfis höfundar. En
þegar um lyf er að ræða, sem þó
þegar öllu er á botninn hvolft,
skipta okkur hvern og einn svo
miklu meira máli en þeir hlutir,
sem áður voru upp taldir, er í
fullri alvöru rætt um, hve við
getum sparað mikið með þvf að
virða ekki uppgötvunarrétt ann-
arra of framleiða lyfjaeftirlík-
ingar, sem vafasamar geta talist
bæði faglega og lagalega séð: sbr.
greinargerð, er fylgdi frumvarpi
til laga um lyfjaframleiðslu lagt
fyrir Alþingi 1972—1973.
Teljum við æskilega áframhald-
andi þróun á sviði lyfjafram-
leiðslu, ber okkur að leggja okkar
að mörkum með því að virða rétt
þeirra, er grundvallarrannsóknir
inna af höndum. Þyki verð sér-
lyfja of hátt má vafalaust ræða
hvert tilfelli fyrir sig við fram-
leiðanda og komast að samkomu-
lagi en varast ber að gera aftur
sömu mistök og átt hafa sér stað í
sambandi við diazepam — Valium
töflurnar.