Morgunblaðið - 09.10.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. OKTOBER 1977
17
P pSumir ætla að einræðisherrann hafi bilazt
á geðsmunum og aldrei jafnað sig P9 (Sjá Haiti)
líka. Hún reyndist engu með-
færilegri."
Groucho gaf út tvær bækur
um dagana, hvort tveggja end-
urminningar. Það voru útgef-
endur sem áttu frumkvæðið að
því, aó hann samdi þær; hafa
hugsað sem svo, að bók eftir
Groucho yrði örugglega gróða-
fyrirtæki. En þeir virðast ekki
hafa treyst þvi, að hann væri
skrifandi, því að þeir buðu hon-
um aóstoð ritdraugs. Ritdraug-
ar eru þeir kallaðir, sem skrifa
upp eftir frásagnarmanni.
Groucho svaraði þessu á sína
visu: „Eg er alls ekki frábitinn
því að skrifa bók. En ef ég
skrifa þá skrifa ég hana. Ég
skrifa allra manna verst. En ég
skrifa sjálfur það, sem ég
skrifa. Auk þess trúi ég ekki á
drauga."
SPÁNARSLÓÐIRI
| BÓKMENNTIR
I
I
I
GROUCHO MARX, sem lézt
ekki alls fyrir löngu, lét eftir
sig mikið safn bréfa og annarra
■ plagga. Liggur þetta nú frammi
' til lestrar í þingbókasafninu í
Washington. Groucho skrifaðist
| á við fjölda manna, þekktra og
óþekktra — rithöfunda og
I skemmtikrafta, menntamenn
og stjórnmálamenn, jafnvel for-
seta. Hann var ákaflega vinsæll
bréfritari enda vandfundinn
jafnskemmtilegur maður og
elskuiegur.
Ljóðskáidið T.S. Eliot var
| einn þeirra, sem Groucho skrif-
. aðist á við. Það mun hafa verið
einkennilegur félagsskapur,
| þegar þeir voru komnir saman.
. En þeir urðu samt miklir mát-
ar, þótt ekki liti út fyrir það,
þegar þeir hittust fyrst.
■ Groueho segir frá þvi í bréfi til
• bróður sins. Til vonar og vara
| hafði hann „rennt í gegnum“
■ kvæði Eliots og hugðist skjóta
* þeim inn á viðeigandi stöðum i
| samræðum. En til þrautavara
| hafði hann endurlesið Lé kon-
ung, og ætlaði að spila honum
I út, ef allt annað brygðist. Þeir
I fara nú að ræða saman,
Groucho og skáldið. Eftir
I stundarkorn fleygir Groucho
I fram nokrum línum úr „The
Waste Land“ eftir Eliot. „Ég
I vildi bara láta hann vita, að ég
| hefði lesið fleira en blaðaum-
. sagnlr um sjálfan mig“, segir i
I bréfinu. En Eliot lét sér fátt um
| finnast, „brosti bara dauflega
I likt og hann vildi gefa í skyn, að
I hann kynni kvæðin sín utan
| bókar og þyrfti ekki að láta
| rifja þau upp fyrir sér. Ég varð
' því að bregða á annað ráð. Ég
| skellti mér í Lé konung. Og lét
| nokkrar gáfulegar athugasemd-
ir fylgja. Ég sagði, að kóngur-
| inn hefði verið gamall asna-
| kjalki (og fer ekki aftur með
það) og ef ég hefði verið sonur
I hans hefði ég hlaupizt að heim-
| an átta ára — í stað þess að bíða
. þangað til ég yrði tíu ára. En
I undirtektir urðu afar dræmar.
| Eliot vildi miklu heldur tala um
. gamlar myndir mínar. Hann fór
I með eldgamla skritlu eftir mig;
| ég var löngu búinn að gleyma
■ henni. Og þá náði ég mér niðri
á honum. Ég brosti bara dauf-
| lega“. En þeir skrifuðust sióan
. á í mörg ár.
Annar pennavinur Grouchos
var E.B. White, sá mikli mál-
i spekingur. Þetta er úr bréfi til
' hans: „Það þarf nokkuð til að
| skrifa manni, sem er nýbúinn
| að gefa út bók um málvillur.
Manni hrýs hugur við aó skrifa
Groucho
stingur
niður
penna . . .
honum, þótt ekki sé nema
stutta orðsendingu. Um mig er
það að segja, að ég skrifa eftir
eyranu. Eg hef reynt að skrifa á
ritvél, en hætti því: hún var svo
ómeðfærileg. Þá reyndi ég að
lesa einkaritaranum minum
fyrir, en varð lika að hætta því
Þegar útgefendur stungu upp
á því, að einhver bréf hans yrðu
birt i bókinni svaraði hann á
þessa leið: „Hér með vottast, að
ég hef móttekið bréf yðar og
brennt það. Mér er ekkert um
það gefið, að ókunnugir hnýsist
í póstinn minn. Væri samt til-
leiðanlegur að ræða þetta nán-
ar, en einkaritarinn minn þarf
að fara á stefnumót eftir fimm
mínútur—við mig.“
Má ætla af þessu, að það hafi
verið riokkuð erfitt að standa i
viðskiptabréfaskriftum við
Groucho.
En flestir pennavinir hans,
aðrir en útgefendur, mundu
trúlega taka undir það, sem
Walter Kerr skrifaði honum
eitt sinn að nýfengnu bréfi frá
honum: „Af öllum óumbeðnum
bréfum, sem ég hefi fengið (að
bréfum konunnar minnar með-
töldum) hafa þin bréf glatt mig
mest ...... — COLMANN
MCCARTHY.
í Spænsku bqrgarastyrjöldinni
1936-39 börðust fleiri en Spán-1
verjar eins og kunnugt er. I báð-
I um fylkingum, her fasista og
stjórnarhernum, var fjöldi út-
lendinga úr ýmsum áttum. M.a:
var stofnuð sérstakt herfylki út-
lendinga, Alþjóðaherfylkið, sem
mikið kvað að í stríðinu og frægt
er úr sögum. En fasistar unnu
borgarastriðið, og útlendir stuðn-
ingsmenn stjórnarinnar-urðu að
forða sér úr landi, efida áttu þeir
. ekki von á góóu ella.
Fyrir nokkrum vikum var hóp-
ur gamalla, bandrískra hermanna
úr Alþjóðaherfylkinu á ferð um
fornar slóðir á Spáni. Þetta fólk
| er nú flest komið á sjötugsaldur
og fæstir höfðu komið til Spánar
eftir, að borgarastríðinu lauk.
Hópurinn kom til Ebro, Teruel,
Brunete og fleiri staða þar, sem
frægar orrustur urðu. Hann var
ekki kominn í boði yfirvalda;
| hann var á eigin vegum. Ekki var
stofnað til neinna opinberra
ræðu- eða veizluhalda honum til
I heiðurs. Aftur á móti voru við-
tökur alþýðumanna, bæði þeirra
er mundu borgarastríðið og ann-
| arra, slíkar að Bandaríkjamenn-
irnir kváðu þær ekki mundu liða
sér úr minni. Gamlir vopna-
| bræður tóku þeim opnum örmum,
og kornungt fólk, fætt tuttugu
árum eftir stríðið, vék sér að
þeim, faðmaði þá og kvaðst vilja
. þakkaþeim.
Bandaríkjamennirnir voru allir
| i svonefndri Lincolndeild
■ Alþjóðaherfylkisins i borgara-
stríðinu. Liðsmenn Lincoln-
deildarinnar voru flestir
| kommúnistar og félagar í
kommúnistaflokknum. En flestir
| eru þeir gengnir úr honum fyrir
alllöngu.
Eftir, að Japanir réðust á Pearl
Harbour og nasistar inn í Rúss-
land vildu margir gamlir her-
menn úr Lincolndeildinni komast
í bandaríska herinn og taka þátt í
baráttunni gegn nasismanum. En
þeim var ekki vel tekið, enda þótt
Bandaríkjaher skorti mjög
reynda hermenn. Hermenn úr Al-
þjóðaherfylkinu voru taldir
„komrnar" upp til hópa og illa
séðir af yfirmönnum hersins,
MacArthur og Eisenhöwer.
Enn fengu þeir að súpa seyðið
af stjórnmálaskoðunum sínum
upp úr 1950, þegar Joseph
MeCarthy hóf ofsóknir sínar.
Voru þeir þá taldir „niðurrifs-
menn“ og sættu ýmsum óþægind-
um fyrir. Evelyn Hutchins, sem
ekið hafði sjúkrabílum og birgða-
bílum á Spáni um hámark
borgarastríðsins átti t.d. i nfu ára
baráttu við rannsóknanefnd
McCarthys, óamerísku nefndina
svokölluðu. En það er nú löngu
liðin tið.
Bandarikjamönnum þótti mikið
koma til þeirra breytinga, sem
orðið höfðu á Spáni frá þvi
borgarastriðinu. Þótti þeim með
ólikindum hvérsu kjör manna
höfðu batnað. Kom þeim flest ó-
kunnuglega fyrir sjónir, jafnvel
MYNDIN;
Dalur hinna föllnu heitir þessi
minningareitur þar sem 150
metra hár kross gnæfir yfir graf-
hýsinu sem geymir nokkuð af
beinum fórnarlamba spænsku
borgarastyrjaldarinnar (1936—
39). Franco lagði svo fyrir að
þarna i dauðadalnum skyldi eitt
yfir alla ganga og engum úthýst,
hvar í flokki sem hann hefði stað-
ið. Svo að i grafhýsinu hvíla þeir
hlið við hlið, fylgismenn einræðis-
herrans og andfasistarnir.
Andfasistar rifja
IllkM
upp liðna tíð...
HAITI
Jean Claude Duvalier, ein
valdur þeirra Hai tibúa, ber
sig hér til að heilsa að
hermannasið á hersýn
ingu Hermönnum vegnar
hvað skárst i riki hans. þeir
svelta þó ekk i.
Arið 1964 skipaði hann sjálfan
sig 8. lífstfðarforseta Haiti.
Þá hafði hann rfkt f sjö ár og
var búinn að drepa þegna
sfna svo tryggilega f dróma,
að á Haiti var „álíka líflegt
og f líkhúsi", eins og stendur
á einum stað. Þeir, sem eitt-
hvað megnuðu reyndu að
forða sér úr landi; flestir
sátu auðvitað eftir og gátu
enga björg sér veitt. Það voru
mestan part menntaðir
menn, sem flúðu. Og þeir
tóku með sér mestalla verk-
kunnáttu í landinu. Það er
nokkuð kaldhæðnislegt, að
þetta varð til mikils fram-
dráttar ýmsum rfkjum, sem
skorti hagnýta upplýsingu;
einkum voru það nýfrjáls
rfki f Afrfku. T.a.m. voru um
eitt skeið fleiri en 1000 Haiti-
menn við stjórnun og upp-
byggingu f Congo (nú Zaire).
Framan af lét Bandarfkjastjórn
sem hún vissi Iftið eða ekki
af ógnaröldinni á Haiti. Hún
reyndi lfka að hugga sig við
það, að Duvalier var svarinn
fjandmaður kommúnista. En
_ þar kom, að Bandaríkja-
mönnum var nóg boðið.
Kennedy forseti tók fyrir
alla fjárhagsaðstoð við stjórn
Duvaliers. Sagt er, að
Duvalier hafi skálað í
kampavíni við sfna nánustu.
þegar Kennedy var myrtur
hálfu ári sfðar...
Þegar Riehard Nixon kom til
valda og Henry Kissinger
með, endurnýjuðu þeir vin-
áttutengsl Bandarfkjanna og
Haiti. Og þegar Papa Doc
lézt, þremur árum síðar.
studdu þeir son hans til
valda, þann sem nú er lífstfð-
arforseti. Við það tækifæri
hélt bandarfski sendiherr-
ann á Haiti sjónvarpsræðu og
komst þar svo að orði, að
Haiti væri lýðfrjálst land —
eða svona nokkurn veginn...
Því miður reyndist nýi iffstfðar-
forsetinn enginn verrfeðr-
ungur: pvntingum og blóðs-
úthellingum var fram haldið
af engu minna kappi en fyrr,
og landslýðurinn svalt hálfu
og heilu hungri oftar og leng-
ur en áður.
En nú hefur enn verið skipt um
forseta í Bandarfkjunum, og
sá kann lítt að meta Duvalier
Iffstíðarforseta. Daginn, sem
Haitiforseti hélt upp á 20 ára
stjórnarafmæli sitt og föður
sfns steig Aliard K. Lowen-
stein, sendiherra Bandaríkj-
anna á þingi Sameinuðu
þjóðanna, í pontu á fundi út-
lægra Haitimanna i New
York og fordæmdi Duvalier
forseta og hyski hans harð-
lega.
Það má kannski segja, að ekki
hafi verið hundrað f hætt-
unni. Bandarfkjamenn eiga
sáralftilla hagsmuna að gæta
á Haiti nú orðið. Auk þess
hefur Haitistjórn hatur og
fyrirlitningu allra sæmilegra
stjórna í heiminum. Það er