Morgunblaðið - 21.06.1978, Qupperneq 18

50
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. JÚNÍ 1978
Dr. Sigurður Pétursson:
Trúboðið um skað-
semi mjólkurfitu
Flautaklausur í fagnaðarerindinu
Á því herrans ári 1977 faerðu
manneldisfræðingar íslendingum
þann boðskap, að þeir skuli drekka
undanrennu í stað nýmjólkur, því
að of mikið sé af mjólkurfitu í
daglegu fæði landsmanna. Svipað-
ur boðskapur um mataræði var
þjóðinni færður árið 1964, en þá
var ráðlagt að nota jurtasmjörlíki
í stað smjörs, því að neyzla
mjólkurfitu leiddi til kransæða-
stíflu.
Þessi boðskapur um óhollustu
mjólkurfitu varð til þess, að hér
hafa síðan hlaðist upp smjörfjöll
svo stór að smjörhlaðar biskups-
stólanna hér forðum hverfa eins
og þúfnakollar í samanburði við
þessi ósköp. Má segja að ræðu-
skörungurinn Jón Vídalín hafi
misst þarna af nærtæku dæmi um
það, hversu jarðneskir fjársjóðir
séu fánýtir og geti jafnvel eins og
smjörið leitt til tortímingar. En
Vídalín biskup vissi að sjálfsögðu
ekki neitt um kólesteról, enda
safnaði bæði kirkjan og góðir
bændur fjársjóðum í smjöri.
Flautaklausur
Undanrennuna notuðu bændur
til osta- og skyrgerðar, annars var
hún gefin kálfum. I hallæri voru
þó gerðar úr henni flautir og
hafðar til viðbits með fiski heldur
en ekki neitt. Flautirnar vöru
þannig gerðar, að undanrennan
var þeytt með þar til gerðum þyrli
(flautaþyrli) og óx þá rúmmál
hennar um þriðjung eða allt að
helmingi við loftið, sem í bættist.
Þótti þetta að vonum loftkennd
fæða og lítt til saðningar. Hér af
dr dregið orðið „flautaklausa", sem
í orðabók Blöndals er lagt út
„forvrövlet klausul". Virðist þetta
heiti fara einkar vel umgetnum
boðskap um smjörfituna.
íslenzkt úrræði
Fordæming smjörsins hefur
ekki verið nema hluti af þeim
boðskap, sem fluttur er gegn
neyzlu á fitu alidýra yfirleitt. Er
þar sérstaklega bent á feitt kjöt og
mör. Þessi boðskapur veitir mör-
landanum að sjálfsögðu lítinn
fögnuð, því að hann hefur um aldir
lifað á mör og smjöri. Öll mun sú
neyzla þó hafa verið í hófi, miðað
við loftslag og dagleg störf, og ofát
ekki umtalsvert hér fyrr en
kyrrsetufólkið kom til sögunnar.
f’orfeðrum vorum þótti sámt
tólgin óþægilega hörð, en þeir
fundu gott ráð við því. Þeir
blönduðu þorskalýsi saman við
tólgina og fengu þánnig viðbit,
sem nálgaðist smjörið að mýkt og
nefndist bræðingur. Þetta var
snjallt úrræði, tekið á þeim
tímum, þegar ekkert var vitað um
ómettaðar fitusýrur, kólesteról
eða vítamín.
Fagnaðarerindi
Fagnaðarerindi geta verið
margs konar, en þeim mun öllum
ætiað að flytja einhvern fögnuð,
sem veitast mun öllum lýðnum, og
móttaka þeirra byggist öllu meira
á trú en skoðun. En manneskjan
getur verið sérvitur og seintekin
og ekki alltaf tilbúin að trúa öllu,
sem henni er sagt. FagnaÓarerindi
eru því meðtekin af sumum en
ekki öðrum, þau eru meira að
segja oft véfengd.
Fagnaðarerindi um manneldi
geta víst ekki talist stórvægileg á
móti þeim „evangelia", sem orðið
hafa upphaf trúarbragða eða
stjórnarfarslegra ,,-isma“. Þó er
eitt „evangelium" varðandi mann-
eldi, sem margir bíða eftir, en það
er hvernig metta skuli allar þær
milljónir manna, sem fæðast í
þennan heim. Sá Messías, sem
fært getur slíkan fögnuð, er
sennilega ekki borinn, að minnsta
kosti er hann ekki farinn að gera
kraftaverk.
En þó ótrúlegt sé, þá virðast
vera komin til sögunnar ný
fagnaðarerindi, sem ganga í öfuga
átt, nefnilega út á það, hvernig
forðast beri ofát. Þessi boðskapur,
sem er allrar virðingar verður,
flytur að sjálfsögðu þeim einum
fögnuð, er lifa í hinum marglofuðu
velferðarþjóðfélögum, með öllum
þeirra kræsingum í mat og drykk.
Forskriftir að megrunarkúrum eru
að verða eitt vinsælasta efni
dagblaða og vikurita og móttekið
Sigurður Pétursson.
sem fagnaðarerindi. Kyrrsetufólk
er réttilega varað við ofneyzlu
orkuríkra fæðutegunda. En í
einhverjum trúarhita þá eru
nokkrar fæðutegundir fordæmdar
með öllu, án þess að sönnuð sé
skaðsemi þeirra í smærri skömmt-
um fyrir heilbrigt fólk. Flýtur
þarna með mörg flautaklausan,
eins og þegar banna skal öllum að
borða smjör vegna þess að ein-
hverjir hafa étið of mikið af floti.
Þeir átu saltlausan
hafragraut
Á árunum kringum 1940 hófst
hér hreyfing sú í manneldisfræði,
sem kennd er við náttúrulækning-
ar. Gengur boðskapur hennar út á
það, að maður skuli neyta náttúr-
legrar fæðu. Boðskapur þessi
hefur valdið byltingu í mataræði
íslendinga og það mjög til bóta.
Fyrir tilverknað NLFÍ hefur
neyzla ávaxta, grænmetis og
grófra brauða færst hér mjög í
vöxt, svo að nú er fólk hér orðið
sér þess meðvitandi, að þessar
fæðutegundir eru því lífsnauðsyn-
legar. En þarna hefur mörg
flautaklausan flotið með. Þannig
hefur áróðurinn fyrir heilhveiti
gengið svo langt, að hvítt hveiti er
nánast talið eitur, sömuleiðis
hvítur sykur. Eru þetta taldar
ónáttúrulegar fæðutegundir, sem
hafi verið eyðilagðar með tækni-
legum hreinsunaraðferðum.
En hvað segir þetta fólk þá jum
feitiherzlu og smjörlíkisfrám-
leiðslu?
Ofstækisfullur áróður gegn $ölt-
uðum mat gekk svo langt, að
matarsalt var fordæmt til nota í
mat. Samkvæmt því tóku hinir
heitttrúuðu að borða saltlausan
hafragraut. Það er löngu vitað að
matarsalt (natríumklóríd) er
manninum lífsnauðsynlegt og hef-
ur jafnvel orðið gulls ígildi, þegar
skortur var á því. Hrátt kjöt og
hrár fiskur gaf manninum til að
byrja með það matarsalt, sem
hann þarfnaðist, en þegar hann
tók upp á því að sjóða kjötið og
fiskinn í vatni og neyta kornmatar
í vaxandi mæli, þá kom salthungr-
ið til sögunnar.
Framangreind tilfelli eru dæmi
um það, hvernig áróður getur
gengið of langt. Hvítt hveiti og
hvítur sykur er ágæt fæða og
auðmelt, og matarsalt er ómiss-
andi, en auðvitað er hægt að neyta
of mikils af þessu sem öðru.
„Sáuð þið hvernig
ég tók hann?“
(Jón sterki)
Ekki verður farið hér út í alla
þá sálma, sem kyrjaðir hafa verið
um kólesteról og mettaðar fitusýr-
ur sem orsakir kransæðastíflu. En
ekki verður hjá því komist að
minnast á fund, sem haldinn var
á Hótel Sögu þ. 9. marz s.l. Samtök
íslenzkra bænda stóðu fyrir þess-
um fundi og höfðu boðið til hans
sem málshefjanda prófessor við
Kaupmannahafnarháskóla, dr.
med. Paul Aastrup. Hafði próf.
Aastrup, eins og hann segir sjálfur
frá, „ásamt þrem öðrum prófessor-
um við Kaupmannahafnarháskóla
mótmælt þeim háværu röddum,
sem börðust fyrir breytingu á
mataræði dönsku þjóðarinnar í þá
veru að minnka fituneyzlu, einkum
á mettaðri fitu, auk neyzlu á
ómettaðri fitu og minnka kólester-
ólneyzlu". Þótti prófessorunum
„réttmæti áróðursins ekki nægi-
lega rökstutt og fannst því nauð-
synlegt að andmæli kæmu fram af
hendi lækna“. Prófessorinn flutti
mál sitt á fundinum af hæversku
og án staðhæfinga og stóryrða.
Lagði hann fram þau rök, sem
kunn eru fyrir því, að of mikið sé
gert úr þeirri hættu, er sumir telja
stafa af fituneyzlu.
Að loknu erindi prófessorsins
kom fljótt í ljós að háværar
raddir, sem berjast fyrir breyttu
mataræði, eru einnig til á Islandi.
íslenzkir sérfræðingar lögðu fram
niðurstöður vísindalegra rann-
sókna og skoðanakannana víðs
vegar að, og skyldi þar með ónýtt
rök prófessorsins. Þetta var allt
eins og gerist og gengur, þangað til
trúarhitinn tók yfirhöndina.
Brauzt hann út í hvatskeytlegum
aðdróttunum um hagsmunasjón-
armið fundarboðehda og lítilsvirð-
andi ummælum um gestinn.
Klausan til prófessorsins var
eitthvað á þá leið, hvað hann
eiginlega vildi upp á dekk, ekki
hefði hann verið á stóra fundinum
í Stokkhólmi s.l. sumar. Þar með
voru fullyrðingar hinna ágætu
íslenzku sérfræðinga um skaðsemi
fituneyzlu orðnar svo áróðurs-
kenndar að ástæða var til að efast
um, að þær væru réttmætar,
sumar þeirra væru sennilega
flautaklausur.
Lögmálstaflan
Trúaratriði eru oftast torskilin
eða jafnvel óskiljanleg. Til þess að
frelsa lýðinn er því nauðsynlegt að
gefa honum reglur eða lögmál til
þess að lifa eftir, eins og t.d. „þetta
máttu eta“ og „þetta máttu ekki
eta“. Við boðun skaðsemi fitu-
neyzlu eru því oft birtar upptaln-
ingar eða töflur yfir þau matvæli,
sem innihalda mettaðar fitusýrur
eða 'kólesteról. Ein slík lögmáls-
tafla, sem ætluð er öllum lýðnum,
birtist í Vísi þ. 6. maí s.l. Er þar
sýnt svart á hvítu, svo að ekki
verður um villst, hvar og hvar ekki
er að finna erkióvininn, kólesteról.
Mun það nauðsynlegt í öllum
fagnaðarerindum að geta bent á og
nafngreint ímynd hins illa, og það
á víst að hafa tekist þarna.
En málið er ekki svona einfalt.
Eins og kunnugt er, þá hefur þegar
margsinnis verið á það bent af
sérfræðingum, að of mikið sé gert
úr þætti kólesterólsins sem orsök
kransæðastíflu. Skal hér nú greint
frá einni slíkri ábendingu, en hún
ber það með sér, að horfur eru á
því að kólesteról-draugurinn verði
nú endanlega kveðinn niður.
Er kólesterólið
meinlaust?
Allt frá því árið 1955, að dr.
Ancel Keys birti niðurstöður
víðtækrar könnunar sinnar á
samræmi milli tíðni hjarta- og
æðasjúkdóma annars vegar og
magni kólesteróls í blóði og
fituneyzlu hinsvegar, hafði kólest-
erólið verið talin ein helsta orsök
æðakölkunar og kransæðastíflu að
dómi hjartasérfræðinga. En í lok
ársins 1976 gerðist það á fundi
Félags ameríska hjartasérfræð-
inga í Miami í Flórída, að blaðinu
var snúið við og skaðvaldurinn í
æðakerfinu var ekki lengur kólest-
eról. Athyglin beindist aftur á
móti að æðaveggjunum sjálfum og
vissum blóðkornum. Voru í því
sambandi rifjaðar upp skoðanir,
sem þróast höfðu í Evrópu á
undanförnum árum, einkum fyrir
rannsóknir prófessors Henri
Brieaud, forstöðumanns hjarta-
rannsóknastofnunar í Bordeaux-
Pessac, og aðstoðarmanna hans.
Þannig var frá þessu skýrt í
franska vikuritinu L'Express,
24.—30. jan. 1977, en þá birtir ritið
viðtal við próf. Bricaud.
Próf. Brieaud tekur fram, að
hann neiti ekki áhrifum þeirra
þátta, sem hafa verið taldir auka
hættuna á kransæðastíflu, en
athygli manna hafi beinzt um of
að sjálfum dreggjunum, sem setj-
ast fyrir í æðunum, og gleymst
hafi að æðaveggirnir eru lifandi
vefir, líffæri, sem geta sýkst eins
og önnur. Æðakölkun er ekki
aðeins elliskúkdómur, segir próf.
Bricaud. Byrjandi skemmdir í
æðaveggjum geta komið fyrir hjá
ungu fólki, jafnvel börnum. Þetta
er sérstakur æðasjúkdómur, sem
getur haft í för með sér truflanir
á storknun blóðsins og þá.leitt til
myndunar blóðtappa. Við sýking-
una missir æðaveggurinn sitt
eðlilega viðnám gegn ýmsu í þeirri
súpu blóðkorna og efnasambanda,
sem blóðið er.
En hvað er það sem í upphafi
sýkir æðaveggina og gerir þá svo
viðkvæma? Að lausn þessarar
gátu hefur próf. Bricaud unnið
ásamt 5 samstarfsmönnum sínum,
en þeir eru úr hópi sérfræðinga í
blóðrannsóknum, lífefnafræði,
lyfjafræði og læknisfræði. Hafa
þeir m.a. gert tilraunir með
æðabúta úr mönnum, og er bútum
þessum haldið lifandi í tilrauna-
glösum, eins og. nú tíðkast við
ræktun margs konar vefja. Hafa
þeir Bricaud og félagar hans.
prófað áhrif margs konar efna á
æðabútana með því að bæta
viðkomandi efni í næringarvökv-
ann eða láta það skorta þar.
Leitast þeir þannig við að koma af
stað skemmdum á æðaveggjunum,
eins og þeim, sem eru upphaf
æðakölkunarinnar. Þetta hefur
þeim tekist. Skemmdirnar telur
próf. Bricaud því stafa af truflun
á efnaskiptum ísjálfum æðaveggn-
um og hefur athyglin m.a. beinst
að skorti á vissum fágætum.efnum
(sporefnum), sem orsök svona
truflana. Eitt slíkt efni hafa
vísindamennirnir fundið og er það
frumefni kóbalt. Samskonar
skemmdir í æðaveggjunum gætu
einnig orsakast af sýklum eða
lyfjum, segir próf. Bricaud.
Niðurstaðan í þessu viðtali
vikuritsins er sú, að frumorsök
æðakölkunar sé veiklun í æða-
veggjunum, en við hana missi
veggirnir eðlilegt viðnám sitt gegn
vissum áhrifum blóðsins. Séu það
blóðflögurnar, sem ryðja brautina
og setjast í hinn sýkta vef, en
síðan koma m.a. þau fituefni í
blóðinu, er svo mjög hafa verið
tortryggð. Er bent á sem hlið-
stæðu, þegar magaveggurinn miss-
ir eðlilegt viðnám sitt gegn
meltingarvökvunum í maganum
og af hlýzt magasár. I augum
lesandans verður þannig kólester-
ólið og önnur fituefni í blóðinu
ekki hættulegri æðakerfinu en
maturinn maganum.
Lokaorð
Það er augljóst mál að þau rök,
sem hafa verið færð fyrir skað-
semi mjólkurfitu til manneldis eru
langt frá því að vera nægilega
sannfærandi, enda vefengd af
mörgum. Sú skoðun eða trú, að
byggja megi á þessum forsendum
róttækar breytingar á mataræði
Islendinga, hvað snertir fitu-
neyzlu, er fjarstæða, og taka þeir
menn á sig mikla ábyrgð, sem
þann boðskap flytja.
Sigurður Pétursson.
Káta ekkjan (Sieglinde Kahmann) í hópi vonbiðla (herrar úr
Þjóðleikshúskórnum.
Mikil aðsókn að
Kátu ekkjunni
Síðustu þrjár sýningarnar
á Kátu ekkjunni í Þjóðleik-
húsinu verða á miðvikudags-
föstudags- og laugardags-
kvöld í þessari viku. Mikil
aðsókn hefur verið að þessari
óperettu Lehárs og hefur
verið uppselt á allar sýning-
ar til þessa.
I hlutverkum Hönnu
Glavari og Danilo greifa eru
Sieglinda Kahmann og Sig-
urður Björnsson en með
önnur stór hlutverk fara
Ólögf Harðardóttir, Magnús
Jónsson og Guðmundur
Jónsson. Þá hefur Rúrik
Haraldsson tekið við hlut-
verki Njegusar af Árna
Tryggvasyni. Allur Þjóðleik-
húskórinn kemur fram í
sýningunni, svo og íslenski
dansflokkurinn. Leikstjóri er
Benedikt Árnason.