Morgunblaðið - 02.06.1979, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚNÍ1979
13
fiskveiðilögsögu hafa íslendingar
fengið tækifæri til þess að renna
styrkari stoðum undir þjóðar-
búskap sinn, en það er á engan
hátt sjálfgefið, að þeim nýtist það
tækifæri, nema rétt sé á málum
haldið. Og þau miklu stjórnunar-
vandamál, sem leysa þarf, eru
þeim mun erfiðari viðfangs vegna
þess, að þau krefjast breyttra
viðhorfa og nýrra stjórnunarað-
ferða, sem lítil eða engin reynsla
er fengin fyrir, hvorki hér á landi
né erlendis.
Á meðan við þurftum að deila
þessum auðlindum með öðrum
þjóðum, var ekki um annan kost
að velja en þann, að við sæktum
sjóinn sem fastast á eins stórum
og vel búnum skipaflota og okkur
var framast unnt. Nú nhafa orðið
í þessu efni alger þáttaskil. Við
getum einir ráðið nýtingu svo til
allra fiskistofna, sem verulega
þýðingu hafa fyrir íslenzkan sjáv-
arútveg. Viðhaldi fiskistofnanna
og hagkvæmni veiðanna er því
héðan af fyrst og fremst undir
okkur sjálfum komið. Skipta má
því stjórnunarvandamáli, sem við
nú stöndum frammi fyrir í tvo
meginþætti.
Tvíþættur vandi
í stjóm
fiskveiða
Fyrra vandamáliö er fólgið í því
að tryggja, að afli sé á hverjum
tíma hæfilegur með tilliti til
ástands fiskistofna og veiðiþols
þeirra til langframa. í grundvall-
aratriðum er hér um líffræðilegt
viðfangsefni að ræða, þar sem
byggja verður ákvarðanir á rann-
sóknum og kenningum fiskifræð-
inga, en þekkingu þeirra á fisk-
stofnunum hér við land hefur
fleygt fram á síðari árum. Þótt
skoðanir séú enn skiptar um ýrnis
framkvæmdaratriði, finnast þeir
menn varla lengur, sem ekki
viðurkenna nauðsyn þess, að
þjóðfélagið sjái um, að heildar-
veiði sé haldið innan þolanlegra
marka með hliðsjón af ástandi
fiskstofna. Þótt menn séu sam-
mála um þetta, er eðlilegt, að þá
greini nokkuð á um það, hve mikið
eigi að skera niður veiðar á
einhverju tilteknu tímabili í því
skyni að tryggja meiri afla síðar.
Hér er að nokkru leyti um hag-
fræðilegt vandamál að fást, þar
sem líta má á takmörkun veiða í
dag sem fjárfestingu, sem skili sér
síðar í auknum afla. Er þessu
vandamáli gerð skil í grein þeirra
Jóns Sigurðssonar og Sigurðar B.
Stefánssonar, sem birtist í
Fjármálatíðindum á síðasta ári.
En takmörkun heildarafla með
vöxt og viðgang fiskstofnanna að
markmiði, er ekki nema annar
meginþátturinn í því að tryggja
þjóðarbúinu sem hagkvæmasta
nýtingu auðæfa sjávarins. Hinn
vandinn er fólginn í því að
tr.vggja, að sá afli, sem talið er
hæfilegt að veiða, sé dreginn úr
sjó með sem minnstum tilkostnaði
og með sem hagkvæmustum hætti
frá sjónarmiði þjóðarbúsins. Hér
er um hreint efnahagslegt við-
fangsefni að ræða, sem enn hefur
ekki verið gefinn nægilegur gaum-
ur hér á landi, enda að miklu leyti
um að ræða nýtt vandamál, sem
hagfræðingar hafa aðeins byrjað
að sinna á allra síðustu árum.
Vegna þess mikla ókunnugleika á
þessu máli, sem kom fram í grein
þremenninganna, vil ég ekki láta
undir höfuð leggjast að gera hér í
sem stytztu máli grein fyrir því
viðfangsefni, sem hér er um að
ræða. Vil ég þá einnig vísa til þess,
sem um þetta hefur verið ritað af
íslenzkum fræðimönnum. I
Fjármálatíðindum hafa t.d. birzt
um þetta efni nokkrar greinar á
síðustu árum, sem ég vil sérstak-
lega nefna, en þær eru:
1) Auðlindasskattur, iðnþróun og
efnahagsleg framtíð íslands
eftir Bjarna Braga Jónsson, er
birtist 1975.
2) Þættir úr fiskihagfræði eftir
Gylfa Þ. Gíslason, er birtist
1977.
3) Grundvallaratriði í fiskihag-
fræði eftir Ragnar Árnason, er
einnig birtist 1977.
Fjárhagslegar
adgerdir
í stað afla-
takmarkana
Niðurstaða þessara og annarra
fræðimanna um nýtingu auðlinda,
sem frjáls notkun er á, er í
meginatriðum sú, að hagkvæm-
asta nýting náist ekki, nema
auðlindin sé verðlögð með ein-
hverjum hætti. Það sé að vísu
hægt að takmarka heildarsókn og
vernda þannig fiskstofnana með
þvi að beita aflakvótum, lokunum
veiðisvæða, og vernd uppeldis-
stöðva, en slikar aðgerðir munu
aldrei leiða til hagkvæmrar sókn-
ar, heldur verður ætíð tilhneiging
til þess, að fiskiflotinn verði allt of
stór, og of miklu fjármagni, tækni
og vinnuafli verði beitt í sam-
keppni um að ná til sín sem
stærstum hluta af því magni, sem
le.vfilegt væri að veiða. Ályktunar-
orð Ragnars Árnasonar, hagfræð-
ings, um þetta mál eru sem hér
segir:
„Komizt var að þeirri niður-
stöðu, að væri rétt upphæð auð-
lindaskatts lögð á annað hvort
sókn eða afla, mundi það leiða til
þess, að hagkvæmasta lausn næð-
ist. Sama árangri væri unnt að ná
á auðveldari hátt með útgáfu
veiðileyfa fyrir afla að því til-
skildu, að fullkominn markaður
myndaðist um kaup þeirra og sölu.
Á hinn bóginn væru heildarafla-
takmarkanir og smáfiskverndanir
tilgangslitlar frá hagfræðilegu
sjónarmiði".
í grein sinni kemst Gylfi Þ.
Gíslason að svipaðri niðurstöðu,
en hann rekur meðal annars dæmi
um veiðileyfakerfi í sambandi við
laxveiðar í Kyrrahafi, þar sem
tekjurnar af veiðileyfunum, sem
þeir sem veiðarnar stunduðu
greiddu, voru notaðar til þess að
bæta hinum það tjón, sem þeir
urðu fyrir við það að hætta veið-
um. Hér er því hægt að ná
árangri, án þess aðlagður sé skatt-
ur á sjávarútveginn í heild.
Mér kemur á engan hátt á óvart,
þótt fulltrúar sjávarútvegsins séu
dálítið á verði gagnvart öllum
nýjum hugmyndum í þessu efni.
Hér er hins vegar svo mikið í húfi,
að öllum sem hagsmuna eiga að
gæta, er í rauninni skylt að íhuga
og ræða þessi mál opinskátt og
fordómalaust. Vitaskuld verður að
faraið að öllu með gát, og ég býst
ekki við, að nokkrum heilvita
manni detti í hug, að rétt sé að
knýja nokkurn hlut fram í þessu
máli gegn eindreginni andstöðu
sjávarútvegsins. Þetta kemur m.a.
fram hjá Gylfa Þ. Gíslasyni, sem
segir í grein sinni:
„Þó að útgáfa veiðileyfa og sala
þeirra sé eflaust mjög vandmeð-
farið tæki til sjórnunar í sjávarút-
vegsmálum, er hér tvímælalaust
um hugmynd að ræða, sem á það
skilið að henni sé miklu ríkari
gaumur gefinn en átt hefur sér
stað.“
Frjálsrædi
eda skömmtun
Sjávarútvegurinn er nú þegar
búinn að fá nokkra reynslu af
stjórnun fiskveiða með ýmiss kon-
ar skömmtunaraðgerðum, svo sem
aflakvótum, lokunum veiðisvæða,
tímabundnum stöðvunum o.s.frv.
Ég held að sú reynsla bendi þegar
til þess, að hér er um að ræða
erfiðara og hættulegra mál en
flestir hafa gert sér grein fyrir.
Skömmtun á þessu sviði, eins og
öllum öðrum, felur i sér, að stjórn-
völd verða að deila út eftirsóknar-
verðum verðmætum með því að
taka hag eins fram yfir hag
annars. Hversu miklu réttlæti,
sem reynt er að beita í þessum
efnum, hlýtur niðurstaðan að leiða
til mismununar eða ásakana um
mismunun, sem síðan hefði í för
með sér togstreitu og úlfúð milli
landshluta og eigenda mismun-
andi skipategunda, eins og þegar
er fram komið. Jafnframt hafa
rannsóknir fræðimanna, sem ég
hef þegar drepið á, sýnt fram á, að
þessar aðgerðir munu samt aldrei
nægja til að tryggja hagkvæma
sókn. Hins vegar benda hinar
sömu fræðilegu athuganir til þess,
að hægt sé með fjárhagslegum
aðgerðum að leysa þennan vanda
á grundvelli markaðsbúskapar.
Hér er reyndar um að ræða
athyglisvert dæmi um takmarkan-
ir og kosti markaðshagkerfisins.
Séu fiskveiðar stundaðar án nokk-
urra takmarkana á grundvelli
frjáls markaðsbúskapar, en án
þess að rétturinn til veiða sé
verðlagður með nokkrum hætti,
hlýtur niðurstaðan að verða of
mikil sókn, sem leiðir fyrr eða
síðar til stórfellds samdráttar eða
eyðingar fiskstofna.
Hér er reyndar um að ræða
athyglisvert dæmi bæði um tak-
markanir og kosti markaðshag-
kerfisins. Séu fiskveiðar stundað-
ar án nokkurra takmarkana á
grundvelli frjáls markaðsbúskap-
ar, en án þess að rétturinn til
veiða sé verðlagður með nokkrum
hætti, hlýtur niðurstaðan að verða
of mikil sókn, sem leiðir fyrr eða
síðar til stórfellds samdráttar eða
eyðingar fiskstofna.
Úr ofveiðivandamálinu er í
sjálfu sér tiltölulega auðvelt að
leysa með því að taka í tíma upp
beinar veiðitakmarkanir í einu
eða öðru formi. Hins vegar hefur
verið sýnt fram á, að aðgerðir af
þessu tagi mundu ekki tryggja
hagkvæma sókn, heldur yrði
áfram allt of miklum fjármunum
varið til veiðanna, auk þess sem
skömmtunarkerfinu mundi líklega
fylgja stórfelld mismunun milli
aðila og harðvítug hagsmuna-
streita.
Sé aftur á móti unnt að fara það
leið, að verðleggja veiðiréttinn
með einhverjum hætti, mundi
tilhneigingin til of mikillar sóknar
hverfa, svo að hæfilegur afli yrði
tekinn með lágmarkstilkostnaði
án skömmtunar eða hafta. Þannig
mundi þessi leið sameina kosti
markaðsbúskaparins eðlilegri
heildarstjórn í notkun sameigin-
legrar auðlindar.
Lokaorð
Ég er nú kominn að lokum þessa
máls og þegar orðinn margorðari
en ég hafði í upphafi ætlað. Ég
vona, að ég hafi getað gert ljóst,
að þær skoðanir mínar á málefn-
um sjávarútvegsins, sem fram
komu í margnefndu erindi mínu á
ársþingi iönrekenda, voru ekki
fram settar af áreitni við sjávar-
útveginn eða vanmati á hinu
mikla hlutverki, sem hann gegnir í
íslenzkum þjóðarbúskap. Ég er
sannfærður um það, að þau mál-
efni, sem hér hafa verið rædd,
skipta miklu máli bæði fyrir
sjávarútveginn sjálfan og at-
vinnuþróun ' Islendinga í heild.
Þess vegna finnst mér ástæða lil
að fagna þeirri umræðu, sem þeir
þremenningar hófu með grein
sinni.
I því verðbólguróti, sem við
lifum í frá degi til dags og hleður á
stjórnendur fyrirtækja, ekki sízt i
útflutningsatvinnuvegunum, sí-
fellt nýjum rekstrarvandamálum,
gefst því miður allt of lítill tími til
þess að huga að grundvallarskil-
yrðum heilbrigðs atvinnurekstrar
í landinu. Vandamál, eins og þau,
sem ég hef hér gert að urnræðu,
eru því ýmist sniðgengin með öllu
eða umræður um þau litast meira
eða minna af áhrifum tiltekinna
aðgerða á vandamál líðandi stund-
ar.
Ég vil ljúka þessu máli mínu
með því að óska, að sem flestir
framámenn í sjávarútvegi kynni
sér og íhugi þau gögn, sem þegar
liggja fyrir um leiðir til þess að
stjórna nýtingu auðlinda hafsins á
þann hátt, að sem bezt samrímist
skynsamri nýtingu fiskstofna,
hagkvæmum rekstri útgerðar og
frjálslegu skipulagi í sjávarútveg-
inum í heild. Leiðin að þessu
marki er hvorki vel vörðuð né
auðrötuð, en við finnum hana því
aðeins, að leit okkar sé gerð með
fræðilega þekkingu og fordóma-
lausa víðsýni að leiðarljósi.