Morgunblaðið - 15.06.1979, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ.
VÖSTUDAGUR 15. JÚNÍ 1979
Þessa grein skrifaði
ólafur Sveinsson í árbók íþróttamanns
1942. Ólafur heitinn var góður
íþróttamaður
á yngri árum og starfaði síðan
að félagsmálum
íþróttanna um árabil.
Með stofnun og starf-
semi ungmenna- og
æskulýðsfélaga höfuð-
staðarins má segja, að
íþróttastarfsemi hafi
hafizt. Á ég þar við hin
ágætu og öflugu íþrótta-
félög bæjarins, Glímu-
fél. Ármann, Knatt-
spyrnufél. Rvíkur,
íþróttafél. Rvíkur og
Ungm.fél. Rvíkur. Þrjú
hin fyrstnefndu félög
voru beinlínis stofnuð í
þeim tilgangi að glæða
áhuga og þekkingu
manna á íþróttamálum
og hið síðasttalda, sem
hafði mörg menning-
armál á stefnuskrá
sinni, lét líka íþrótta-
málin mikið til sín taka.
Tvö fyrstnefndu félögin
helguðu sig framanaf
eingöngu sérgreinum
sínum, glímu og
knattspyrnu. Hin félög-
in, Í.R. og U.M.F.R.,
höfðu ekki eins ein-
skorðaða stefnuskrá í
íþróttamálunum og létu
fleiri greinar til sin
taka. Fyrst framanaf
mun Í.R. hafa starfað
mest sem fimleikafélag,
og U.m.f.R. aðallega
sundi. íþróttafélag
Reykjavíkur var fyrsta
félag hér í bænum — og
þetta var ágætt, svo
langt sem það náði.
Menn æfðu sig á ýmsan
hátt; voru í leikfimi og
glímdu á vetrum, iðkuðu
heimaleikfimi (Mullers-
æfingar), fóru í göngu-
ferðir á sunnudögum, á
sumrin, fóru í „bolta-
leik“ og knattspyrnu,
fóru í sjó og sólbað og
sundlaugar o.fl. En
kennsla og leiðbeining
var heldur lítilfjörleg
eftir því sem nú gerist.
Þetta átti einkum við
um frjálsu íþróttirnar. í
glímunni voru hæg
heimatökin; þekkingu á
henni þurfti ekki að
sækja út fyrir landstein-
ana. Knattspyrna, sund
og leikfimi höfðu verið
iðkaðar hér alllengi.
Fyrstu mennirnir, sem
leiðbeint hafa í frjálsum
íþróttum hér í bænum,
munu hafa verið And-
reas J. Bertelsen, hinn
ágæti og áhugasami for-
göngumaður og leikfimi-
kennari I.R. og Helgi
Jónasson, hinn áhuga-
sami og íþróttafróði for-
maður félagsins um
langt skeið. Um þetta
leyti (1908—9) var gefín
út í Danmörku bók er
Upphaf
frjálsra íþrótta á
Islandi
líklega hér á landi — sem fékk sér
áhöld — spjót, kringlu, kúlu og
stöng — til æfinga í frjálsum
íþróttum (líklega sumarið 1907),
en U.m.f. R. ekki fyrr en undir
landsmót U.m.f. í. Sigurjón Pét-
ursson fékk sér líka snemma
spjót, kringlu og kúlu og æfði eg
nokkuð spjótkast með honum fyrir
leikmótið 1911. Fyrstu æfingar
sínar í frjálsum íþróttum hélt Í.R.
á Landakotstúninu, þar sem nú er
nýi Landakotsspítalinn og þar sá
ég oft ýmsa góðkunna Reykvík-
inga, eins og Helga Jónasson, Jón
Haildórsson, Ólaf Magnússon,
Böðvar Kristjánsson og Magnús
heitinn Magnússon (lipra) o.fl. á
æfingum félagsins, í spjótkasti,
stangarstökki, hástökki etc. Eg
var þá ekki meðlimur félagsins og
tók ekki þátt í æfingum, en ég
fékk strax mikinn áhuga á þessum
íþróttum, einkum spjótkastinu,
því mér þótti alltaf gaman að
henda. Áhöld þessi voru óvandaðri
en nú gerist; stöngin óvafin,
kringlan tréskífa með sterkri
járngjörð og spjótin gljúpari og
geiguðu meira á fluginu. Hafa þau
varla verið „standardiseruð" því
spjótkast var þá yngsta íþróttin á
alþjóðamótum (Ól. leikunum 1906
fyrst).
Eins og vonlegt var, var íþrótta-
iðkun manna á þessum tíma mjög
á reiki og þekkingin lítil á þeim
málum. Forgöngumennirnir
hvöttu menn til ástundunar í
íþróttaiðkunum og dáða í kapp-
leikum; „táp og fjör og frískir
menn“ voru einkunnarorð og
stefnumál þeirra — og íþróttirnar
voru efling þessara eiginleika. Og
nefndist „Idrættsbogen". Keyptu
allmargir áhugamenn á íþrótta
málum bók þessa, og fengu þar
ýmsan íþróttafróðleik, þ.á m. um
frjálsu íþróttirnar. Einnig seldi
Haraldur Árnason þá smábækl-
inga er hétu „Spaldings Athletic
Library", er fjölluðu um ýmsar
sérgreinar og sérgreinaflokka
íþróttanna. Þar var enn meiri og
betri fróðleik að fá, því þeir voru
sumir skrifaðir af meisturunum
sjálfum og myndir ágætar. En fáir
munu hafa notfært sér þá. Síðar,
einkum eftir þáttöku Islendinga í
Olympíuleikunum 1912, fengu ís-
lenzir frjálsíþróttamenn betri
hugmynd um stíl í ýmsum grein-
um en áður. T.d. var Magnús
Tómasson (Kjaran) fyrstur hér á
landi . til að kasta spjóti með
afturfærzlu spjótsins í atrennunni
og Sigurjón Pétursson fyrstur til
að kasta kringlu með snúningi.
Áður höfðu menn haldið spjótinu í
beinum handlegg alla atrennuna,
og kastað kringlunni snúnings-
laust. í ýmsum öðrum greinum var
smátt og smátt breytt til; í
spretthlaupum var kropviðbragðið
tekið upp af ýmsum og sumir fóru
að nota hliðarstökk í hástökki í
stað leikfimistökks. Hinar nýju
hástökksaðferðir (háskóla- og
Kaliforníulag) komu ekki fyrr en
löngu síðar og breyting á stang-
arstökksstílnum (uppfærzla neðri
handarinnar á stönginni) ekki
heldur.
Eins og önnur þekking á
íþróttamálum, var þekking á lög-
um og leikreglum nokkuð á reiki á
þessum tíma. Aðalvitneskja
manna um þessi efni mun hafa
verið frá áðurnefndri íþróttabók á
dönsku; leikreglnapési, sem gefinn
var út fyrir fyrsta lands-leikmótið
(leikmót U.mf.í. 1912), mum hafa
verið aðallega þýddur eftir þeirri
bók. Um eiginleg leikmót gat
heldur varla verið um að ræða
fyrr en eftir stofnun íþróttasam-
bands Reykjavíkur (1910), sem var
samtök um byggingu gamla
íþróttavallarins — og íþrótta-
sambands íslands (1912), því þá
sköpuðust fyrst aðstæður til
brautahlaupa — þó lélegar væru
— og réttur aðili til samninga og
útgáfu reglugerða og leikreglna.
Með stofnun þessara tveggja sam-
banda má segja, að nýtt tímabil
hefjist í íþróttamálum bæjarins
— og jafnvel landsins í heild, því
með því var ráðin bót á þeim
skipulagsvandkvæðum, er áður
höfðu háð viðgangi íþróttamál-
anna á ýmsan hátt og dregið úr
gagnsemi þess ágæta starfs, sem
einstök félög inntu af hendi — Því
miður hefi ég ekki leikreglnapés-
ann áður umtalaða við hendina, en
ég minnist eins atriðis, sem nú
mundi þykja mikil fjarstæða. Það
var að atrenna í spjótkasti mátti
ekki vera lengri en 10 metrar.
Eftir því ákvæði var farið á
leikmótum 1911 — en aldrei síðan,
því 1912 var ekkert leikmót háð í
frjálsum íþróttum og 1913 höfðu
menn kynnst leikreglum Ól. leik-
anna 1912 og felldu þetta atriði
niður í samræmi við þær. — I
kúluvarpi var ferhyrningur í stað
hrings, en í kringlukasti var ekki
keppt. Á þessu móti var keppt í
fyrsta sinn í köstum hér á landi —
og reyndar í fleiri greinum — og
vegalengdir voru margar eftir
ensku máli 402 'A m. (!4 Mile) og
804% m. (Vz Mile) o.s.frv.; stafaði
það auðvitað af áhrifum frá
Ólympíuleikunum 1908, sem
haldnir voru í London er íslend-
ingar kepptu og sýndu á.
Fyrsti vísirinn til kappleika í
frjálsum íþróttum hér í Reykjavík
mun hafa verið í sambandi við
þjóðhátíðina gömlu, sem jafnan
var háð 2. ágúst á Landakotstún-
inu. Ekki minnist sá sem Þetta
ritar, þess að hafa séð neinar
sameiginlegar æfingar eða und-
irbúning keppenda undir þáttöku,
svo teljandi væri, að æfingum Í.R.
undanskildum, og munu einstakir
keppendur hafa undirbúið sig hver
í sínu lagi, þegar um einvern
undirbúning var að ræða. Annars
mun hann í flestum tilfellum hafa
verið lítill eða enginn, einkum
framan af. Og menn kepptu þar
algerlega sem einstaklingar, en
ekki sem fulltrúar félaga eins og
nú. Til dæmis um „undirbúning"
keppenda má geta þess, að ég vissi
ti„ að tveir af þátttakendum í
Árbæjarhlaupinu, — sem var
mesta þrekraunin af þessum
kappleikum, — hlupu alla vega-
lengdina einu sinni 2 dögum áður
en kapphlaupið var háð! Þetta var
allur undirbúningurinn. Og um
marga aðra af keppendunum var
líkt farið. Má af þessu sjá, hve lítt
menn kunnu til íþrótta á þessum
tíma. Aftur voru aðrir, sem lögðu
talsverða vinnu og alúð í undir-
búning sinn undir þetta og önnur
kapphlaup sem háð voru á þessum
arum. Voru það einkum þeir, sem
æft höfðu aðrar íþróttir t.d. glímu
eða fimleika og öðlast nokkurn
skilning á undirstöðuatriðum
íþr-óttaþroskans. Þótt ég minnist
hér sérstaklega á Árbæjarhlaupið
— sem reyndar var aðeins háð tvö
síðustu árin áður en íþróttavöllur
Reykjavíkur var byggður — þá
mun undirbúningi keppenda í öðr-
um greinum sem keppt var í, —
spretthlaupi, hástökki og lang-
stökki — hafa verið líkt farið,
sumra hverra. En þar kom fim-
leika- eða glímuæfingin að vetrin-
um eða knattspyrnuæfing að
sumrinu að betra haldi. — I
stangarstökki, þrístökki og köst-
um var aldrei keppt fyrr en eftir
að íþróttavöllurinn var byggður.
Kappleikar þéir, sem háðir voru
hér í Reykjavík áður en íþrótta-
völlurinn var byggður, voru þessi:
Þjóðhátíðin 1909: 1. ágúst: 1
mflu hlaup (Árbæjarhlaupið) 1.
Helgi Árnason 28 mín.; 2. Sigurjón
Pétursson 28:15,0. 3. Jóel Ingvars-
son, Hf. 28:10,0; 4. Einar Péturs-
son 28:15,0 — 2. ágúst: 100 m.: 1.
Helgi Jónasson 12,5 sek.; 2. Sigurj.
Péturss. 13,3; 3. Guðm. Sigurjónss.
3:08,0; 3. Magnús Tómasson 3:10,0.
— Hástökk: Kristinn Pétursson
1,45 m.; 2. Jón Halldórsson; 3.
Hallgr. Bened.son. — Langstökk:
1. Kristinn Pét.; 2. Theodór Árna-
son; 3. Guðbr. Magn. — Aðrar
frjálsíþróttagreinar munu ekki
hafa verið reyndar. Hlaupin fóru
fram á Melunum, á líkum stað og
íþróttavöllurinn er nú. — Einnig
var keppt í sundi við sundskála
U.m.f. R., og hann þá vígður.
5. júní 1910 var leikmót haldið
á Melunum og keppt í: 100 m.
hlaupi. 1. Jón Halldórsson 11,6
sek. 2. Helgi Jónsson 12,8 sek. 3.
Kjartan Konráðsson 13,0 sek. —
100 m hlaupi: Sigurjón Pét. 2:45,0
mín. 2. Ól. Magn. 2:55,0 mín. 3.
Magn. Tóm. 3:03,0 m. — Veðurfar
þennan dag man ég greinilega var
sunnanátt og skýjað en þurrt, mun
það hafa bætt tímana. 1000 m.
hlaupið, a.m.k. var hlaupið undan
vindi.26. júní: Árbæjarhlaupið (1
dönsk míla): 1. Sigurjón Pétursson
28:14,0 mín. — 31. júlí: 500 m. á
Melunum: 1. ÓL. Magn. 1:20,8
mín.; 2. Magn. Tómass. 1:22,2; 3.
Guðm. Þórðars. 1:25.
Þetta munu hafa verið helztu
mótin í frjálsum íþróttum sem
háð voru hér í bænum árin áður
en Iþróttavöllur Reykjavíkur var
byggður og fyrsta landsmót
íþróttamanna var háð, 1911, á
hundrað ára afmæli Jóns Sigurðs-
sonar.
En hingað og þangað út um land
voru lík mót háð, t.d. á Akureyri,
Húsavík og við þjórsárbrú. Aðilar
þeir, sem stóðu að mótum þessum,
voru oftast ungmennafélög stað-
arins, en einnig stundum nefnd sú,
er sá um framkvæmdir í sambandi
við Þjóðhátíð staðari'ns, eins og
hér.
Á þjóðhátfð Vestmannaeyja
1909 er í frásögu fært, að keppt
hafi verið í 800 m hlaupi í fyrsta
sinn. Sigraði þar Jóhann A.
Bjarnason kaupmaður.
17. júní 1909 er háð mót á
Akureyri og þar keppt í glímu (5
flokkum), sundi, göngu, hlaupum,
knattspyrnu, hástökki, langstökki
og stangarstökki.— 100 m. hlaup
vann Jón Haraldsson á 14,0 sek. —
Göngu (402% m.) vann Jakob
Kristjánsson á 1:40,6 mín. Lang-
stökk vann Kári Arnggrímsson
frá Ljósavatni á 5,40 m. og há-
stökk að líkindum sami á 1,48 m.
— annar stökk jafnhátt, en það er