Morgunblaðið - 17.06.1979, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. JÚNÍ1979
Kennarar og námsmeyjar
við hinn gamla skóla. —
Myndin er tekin skömmu
fyrir síðustu aldamót.
Það þótti tíðindum sæta fyrir
100 árum eða nánar tiltekið
haustið 1879, að þá var svofelld
auglýsing fest upp á Blönduósi og
afrit af henni sent í alla hreppa
sýslunnar:
Hér með er almenningi auglýst,
að í ráði er að halda kvennaskóla í
vetur að Undirfelli í Vatnsdal, og
eiga 5 stúlkur að njóta tilsagnar í
senn. Kennsla á að byrja 26. þ.m.
og kennslutíminn að vera 24 vikur,
8 vikur fyrir jól og 16 vikur eftir
nýár. Þessum tíma verður skipt í
þrjú jöfn tímabil, og er til ætlazt,
að skólinn haldi stúlkur eigi skem-
ur en eitt tímabil eða 8 vikur;
þannig eigi 15 stúlkur alls að geta
notið tilsagnar í vetur um 8 vikur
hver. Fari svo, að eigi biðji svo
margar stúlkur um skólann, má
gefa kost á lengri kennslutíma
einhverjum, er þess kynnu að
æskja, en fleirum verður ei veitt
móttaka í þetta sinn. Eigi verða
teknar nema fermdar stúlkur í
skólann. í meðgjöf verður hver
stúlka að leggja með sér 66 áura
um daginn, sem borgist fyrirfram
í innskrift eða peningum til skóla-
haldarans séra Hjörleifs Einars-
sonar á Undirfelli, nema öðruvísi
semjist við hann. Hver stúlka
verður að leggja sér til ritföng
o.fl., er með þarf til kennslunnar.
Aldarafmæli Y tri-
Eyjaskóla á Skagaströnd
Þeir, sem vilja sæta þessari
kennslu, verða að senda bónarbréf
um það til annars hvors okkar
undirskrifaðra fyrir 12. þ.m. og
tilgreina nafn, heimili og aldur
stúlkunnar og geti þau bónarbréf
komið til greina við fyrsta tímabil
kennslunnar, en sæki menn síðar
allt að 20. nóv., þá geti bónarbréf
aðeins komið til greina við síðara
tímabil kennslunnar, en eftir 20.
nóv. er eigi ráðgert að gegna
bónarbréfum.
Blönduósi, 2. okt. 1879
Björn Sigfússon
Páll Sigurðsson.
Ekki kom auglýsing þessi öll-
um á óvart, því að mikið
hafði verið rætt um það í sýslunni
undanfarin ár að koma á fót
kvennaskóla og meðal annars
stofnað til samskota í því skyni.
Framámenn sýslunnar, og þar má
telja Björn Sigfússon bónda á
Kornsá fremstan í flokki, höfðu
miðað við þjóðhátíðarárið, að þá
kæmist þessi hugmynd í fram-
kvæmd, en sá draumur rættist
ekki.
Þjóðhátíðarárið 1874 markar
tímamót í íslenzkri sögu. Þá gætti
vakningar meðal þjóðarinnar.
Kvennaskóli var stofnaður í
Reykjavík og hefur starfað í rúma
öld við mikinn orðstír. Tveir litlir
kvennaskólar voru stofnaðir á
Úorðurlandi, að Laugalandi í
Eyjafirði og Ási í Hegranesi
haustið 1877. Þetta herti á Hún-
vetningum. Fjársöfnun var hafin,
og á tombólu á Ási í Vatnsdal á
sumardaginn fyrsta komu inn um
170 krónur, sem þótti þá mikið fé.
Safnað var í hverri sveit sýslunn-
ar, og sem fyrr segir var skólinn
stofnaður 1879. Nærri má geta,
hvernig ungu stúlkunum varð inn-
anbrjósts, þegar þær heyrðu frétt-
irnar. Hjartað barðist af eftir-
væntingu og þrá til mennta. Fram
að þessum tíma höfðu þær aðeins
fengið tilsögn í lestri svo að þær
gætu numið sinn kristindóm. Um
kennslu í skrift var ekki að ræða.
Feður þeirra töldu slíkt óþarfa.
Það væri ekki til annars en þær
skrifuðu einhverjum galgopum og
Eftir Huldu
Á Stefáns-
dóttur fyrrv.
skólastjóra
Kvenna
skólans á
Blönduósi
Elín Briem skólastjóri
ekkert hefðist nema illt af slíku.
Reikningur kom ekki til greina.
Konur skildu ekki tölur. En fyrir
atbeina góðra karla og kvenna var
þessum skoðunum hrundið. Nú
átti að opna leið til menntunar.
Björg Schou síðar prestfrú var
fyrsta forstöðukona skólans. Ekki
var skólinn nema eitt ár á Undir-
felli. næstu tvö ár var hann að
Lækjarmóti í Víðidal. fyrra árið,
sem hann var líLækjarmóti réðst
Elín Briem að skólanum. Hún var
dóttir Eggerts Briem sýslumanns
á Reynistað í Skagafirði. Þó hún
væri ung að árum, hafði hún þá
þegar kennt við kvennaskóla
Skagafirðinga. En Húnvetningar
voru svo lánssamir að fá hana að
sínum skóla 1880 og gerði það
gæfumun.
Elín Briem var gáfuð kona,
framsýn og frjálslynd, og hún
þekkti sín takmörk. Þegar hún
kom að Lækjamóti og tók við
stjórn skólans hefur hún eflaust
fundið ýmsa annmarka. En hún
átti þá hugsjón að að stuðla að
menntun kvenna opna fyrir þeim
nýjan og óþekktan heim. Hún
trúði því, að „í sálarþroska svanna
býr sigur kynslóðanna." Og eftir
eins árs skólastjórn á Lækjamóti
tok hún sig upp og sigldi til
Kaupmannahafnar, sótti þar um
inngöngu í skóla Natalie Zahle,
fékk inngöngu og lauk þaðan prófi
eftir tveggja ára nám, með miklu
lofi.
Á meðan gerðist það heima í
Húnaþingi, að harða vorið 1882
sáu Lækjamótshjón sér eigi fært
að halda skólann þar lengur.
Fluttist hann að hofi í Vatnsdal.
Þar hafði verið byggð stofa um
vorið úr viðum úr Grímstungu-
kirkju í Vatnsdal. Var Björn
Sigfússon þá ábúandi á Hofi. Var
hann frá byrjun einn aðalbaráttu-
maður skólans og skaut yfir hann
skjólshúsi. En hann taldi sér ekki
fært að hafa hann. nema eitt ár,
meðan leitað væri öruggs sama-
staðar fyrir hann. Um þessar
mundir var leitað hófanna við
Ásgeir Einarsson á Þingeyrum um
að fá part af jörðinni fyrir skóla-
setur. Einnig höfðu menn auga-
stað á Hnausum, því að eigandi
Hnausa Björn Skaftason var þá
ferðbúinn til Ameríku og vildi
selja. Báðar þessar jarðir voru
vildisjarðir og hugðu menn gott til
að reisa þar skóla. En ekkert varð
úr því. Ásgeir leizt ekki á að vera í
tvíbýli við kvennaskóla, e.t.v
haldið, að slíkt mundi glepja fyrir
heimamönnum. Timbur og múr-
steinn var svo keypt og flutt inn í
Húnavatn, en lengra komst það
ekki. Kaupin á Hnausum gengu til
baka.
Um þetta leyti var ákveðið, að
kvennaskólar Skagfirðinga
og Húnvetniga yrðu sameinaðir og
nú bárust skeytin til Ytri-Eyjar. Á
Ytri-Ey hafði verið sýslumanns-
setur. Arnór Árnason sýslumaður
hafði byggt timburhús á Ey 1849,
en hann var á förum þaðan. Stóð
það til boða og var keypt. Margir
Húnvetningar undu illa þeim
málalokum, en urðu að láta sér
lynda. Skagfirðingar höfðu fallizt
á sameininguna og að
kvennaskólasjóður þeirra lagður
til hins sameiginlega kvennaskóla
að Ytri-Ey. Þegar þetta gerðist
voru aðeins þrír framhaldsskólar
á öllu Norðurlandi auk litla skól-
ans á Hofi. Það voru kvennaskól-
inn á Laugalandi og svo Möðru-
vallaskóli, sem stofnaður hafði
verið 1880. Hólaskóli var þá í
uppsiglingu, stofnaður 1882.
Höfðu Hólar í Hjaltadal verið
keyptir og settur þar á stofn
búnaðarskóli. Þótti Húnvetning-
um súrt í broti að hafa ekki getað
fengið aðra hvora stórjörðina í
þinginu fyrir skólasetur, heldur
hrökklast út á Skagaströnd.
haustið 1883 var skólinn fluttur
þangað og þá kom einnig Elín
Briem að utan og tók við skóla-
stjórninni. Það var skólans mesta
lán. Meðan Elín var erlendis
keypti hún ýmis kennslutæki til
skólans og sendi heim auk þess
sem hún lagði á ráðin um hitt og
þetta. sem skólanum við kom.
Þegar skólinn fluttist að Ytri-
Ey og Elín tók við stjórninni, var í
mörgu að snúast. Nú hafði skólinn
loksins fengið að því er talið var,
öruggan samastað og húsnæði,
sem honum hæfði. Fyrsta vetur-
inn stundaði þar 21 stúlka nám, 13
allan veturinn en 8 skemur.
Kennslukonu réð hún Sigríði
Jónsdóttur frá Djúpadal, síðar
húsfreyju að Reynistað. Höfðu
þær verið samtímis við nám í
Danmörku, og voru mjög vel að
sér í þeim námsgreinum, sem við
skólann voru kenndar. Um haustið
var nokkru aukið við það náms-
efni, sem áður hafði verið kennt.
Nú var kennt: skrift, réttritun,
reikningur, landafræði, Islands-
saga, mannkynssaga, danska,
söngur, fatasaumur, útsaumur og
ýmsar hannyrðir aðrar, þvottur og
matreiðsla. Fjórar fyrst taldar
námsgreinar og tvær þær síðast-
Námsmeyjar Ytri-Eyjaskóla 1893—94.