Morgunblaðið - 05.12.1979, Blaðsíða 2

Morgunblaðið - 05.12.1979, Blaðsíða 2
34 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. DESEMBER 1979 Þar sem Norömennirnir búa heitir Longyear-bær. Eftir því sem sovézki ræðis- maðurinn í aðal byggð Rússa, Barentsburg, segir, þá er þörf fyrir þyrlurnar fimm, sem hafa bækistöð þar, til að halda uppi tengslum milli Barentsburg og flugvallarins í Longyearbæ og hinnar rússnesku byggðar og einnig til að aðstoða sovézka vísindaleiðangra, sem til Sval- barða koma. Ræðismaðurinn hefði getað bætt því við, að þyrlurnar eru einnig notaðar til að „kanna“ alla erlenda leiðangra til Svalbarða, hvort sem þeir eru að rannsaka fjölbreytt dýra- og fuglalíf svæðis- ins, eða að leita olíu og það er öllu þýðingarmeira. Her — þyrlur Rússnesku þyrlurnar sem eru notaðar á Svalbarða, eru af gerð- inni Mi8, sem hefur nægilegt flugþol til að komast til fjarlæg- ustu hluta þessa víðfeðma, eyði- lega eyjaklasa, en heildarflatar- mál eyjanna er jafnmikið og samanlögð stærð Hollands og Belgíu. Það er athyglisvert að Sovét- menn nota hernaðarútgáfuna af Mi8 þyrlunni, sem getur borið 28 hermenn. Þrátt fyrir Aeroflot merkin á þyrlunni, eru bæði kringlóttu gluggarnir, sem ein- kenna hernaðarútgáfuna, og eld- flaugafestingarnar báðum megin að aftan og á skrokknum augljós. Nils Morten Udgaard, fyrrum fréttaritari Aftenposten, stærsta dagblaðs Noregs, í Moskvu, segir að þessar þyrlur mætti nota á hættustund til að hernema norsku byggðirnar. Sovézku stöðina, sem þegar er komin, mætti stækka svo að hún gæti afgreitt 15 þyrlur til viðbótar og koma þannig upp á skömmum tíma enn torsóttara hernaðarmannvirki. Herfræðingar telja, að ef Sovét- menn hernæmu Svalbarða (en það yrði sennilega um leið og herlið réðist á land í Norður-Noregi), mundi það ekki aðeins koma í veg fyrir allar aðgerðir, af hálfu NATO, það myndi einnig gera Sovétmönnum kleift að setja upp flug- og flotastöðvar á Svalbarða, bæði til að ná yfirráðum yfir hafinu fyrir sunnan og til að færa varnir Kolaskaga lengra fram. Jan Grondal, norski landstjór- inn á Svalbarða, eða sýslumaður- inn (sysselmann), svo ég noti titil hans, sem er frá miðöldum, er ófús að hugleiða herfræðilegan þátt sovézku stöðvarinnar. Hann viður- kennir að Rússar hafi hvorki sótt um leyfi til að byggja stöðina né starfrækja hana, en neitar að ræða um ástæður þeirra. Hann segist aðeins vera „venjulegur löggæzlumaður". Sir Peter Whitely, sem var þekktur að því að vera ómyrkur í máli meðan hann var æðsti yfir- maður norðursvæðis NATO í Osló, telur að „árás á Svalbarða jafn- gildi árás á hvaða annan hluta NATO lands sem er og að henni yrði varizt." Taka Svalbarða gæti hugsan- lega skoðazt sem ófriðarástæða, en það er lítið sem NATO gæti gert í fyrstu lotu til að koma í veg fyrir hana. Vegna vopnlausrar stöðu svæðisins hefur Noregur enga hermenn þar. Næstu bæki- stöðvar norskra hermanna eru í Norður-Noregi um það bil 800 km sunnar. Þar sem miklu fjölmenn- ara lið sovézkra hermanna er á Kólanskaga, er erfitt að trúa því að norskir stjórnendur mundu hugleiða að senda þann fjölda hermanna er máli skipti yfir hafsvæði á valdi óvinarins. Enginn undansláttur Þrátt fyrir hernaðarlegan van- mátt Noregs og varfærni Grondals sýslumanns hefur Nor- egi tekizt að verjast enn ósvífnari tilraunum af hálfu Sovétmanna til að styrkja áhrif sín á svæðinu. Þeir neituðu er Sovétmenn end- urvöktu fyrir skömmu tillögu, sem Molotov bar fyrst fyrir árið 1944, um sameiginlega stjórn Norð- manna og Rússa á Svalbarða. I fyrra fórst sovézk Badger könnunarflugvél, sem ekki hefði átt að vera á flugi fyrir Svalbarða, á einni hrjóstrugustu eyjunni í klasanum. Þrátt fyrir ísmeygi- legar tilraunir Rússa neituðu yfir- völd í Osló að afhenda svarta kassann úr flugvélinni fyrr en norskir vísindamenn höfðu athug- að hann. Skoplegasta deilan var vegna „eiginkvenna málsins", þá var ekki laust við, að menn sæu fyrir sér rauðliða, reyndar ekki í felum undir rúmum heldur hreinlega uppi í þeim. Deilan stóð um tilraun Sovétmanna til að fjölga um helming Rússunum, sem hafa fest aðsetur á norska flugvellinum í Longyearbæ. Rússar gerðu sig ekki ánægða með sex fulltrúa til að afgreiða þetta eina flug í mánuði, þótt þeir þyki grunsam- lega margir svo þeir komu skyndi- lega fljúgandi með eiginkonur nokkurra fulltrúanna og fjögur hjónarúm. Slík viðbót við sovézka hópinn hlaut að vekja eftirtekt og Norðmenn mótmæltu. Viðvörun- arbjöllur gullu í Osló og Moskvu og löng þræta fylgdi á eftir. Niðurstaðan var lausn, sem var Norðmönnum í vil að verulegu leyti, en dæmdi fimm af rússnesku fulltrúunum til einlífis. Einungis yfirmaðurinn hjá Aeroflot fékk að halda konu sinni... og hjónarúm- inu. Á hverju sumri eru 400.000 tonn af kolum flutt til Múrmansk, enda eru kolin hin opinbera ástæða fyrir veru Sovétmanna á Sval- barða. Þótt Rússar þurfi tvöfalt fleiri menn en Norðmenn til að vinna jafnmikið af kolum, þá heldur sovézki ræðismaðurinn því fram að verð kolanna, sem unnin eru á Svalbarða „henti sovézka efnahagskerfinu fyllilega." Ekki bara Evrópa Seinni Heimsstyrjöldin eftir Ronald Heiferman. Þorsteinn Thorarensen þýddi. Útgefandi: Fjölvi 1978. ÞESSI mikla bók sem hér skal að nokkru getið kom út í fyrra, en á það skilið að nefnast meðal aðgengilegustu bóka um seinni heimsstyrjöld. Ég hef að undan- förnu fjallað um útgáfu Almenna bókafélagsins á bókum um sama efni, en verð að viðurkenna að margt sem þar er á drepið er brotið til mergjar í bók Fjölvaút- gáfunnar sem unnin er í samvinnu við breska útgáfu. Það sem m.a. gefur þessari bók gildi er inngang- ur þýðandans sem er hinn athygl- isverðasti og skemmtilegur af- lestrar. Með því er ekki sagt að menn þurfi að vera sammála honum. Þorsteinn Thorarensen hefur löngum farið sínar eigin leiðir í mati sínu á mönnum og málefnum. Honum verður ekki legið á hálsi fyrir það. Meira er um vert að innlendir sagnfræð- ingar treysti sér til að gera sjálfstæðar athuganir og það hef- ur Þorsteinn haft að leiðarljósi. Hann hefur áður sannað að hann kann að skrifa um samtímaat- burði á eftirtektarverðan hátt, nægir að minna á bók hans um De Gaulle. Heiferman, höfundur Seinni heimsstyrjaldarinnar, er sérfróð- ur um þátt Asíu í stríðinu eins og glögglega kemur fram. Styrjöldin BðKmenntir eftir JÓHANN HJÁLMARSSON átti sér ekki eingöngu stað í Evrópu, heldur var Asía vettvang- ur þar sem margt bar til tíðinda og átti eftir að hafa áhrif á gang mála síðar. Hvað boðuðu til dæmis kjarnorkusprengingar Banda- ríkjamanna í Japan, hið flakandi sár sem skilið var eftir Hírósíma og Nagasakí? Hvað um Búrma? Við höfum lifað Víetnam. Ronald Heiferman gerir á skarpskyggnan hátt grein fyrir hinum asíska þætti stríðsins. Hann leitast við að vera hlutlæg- ur. Kannski er sú aðferð hans einmitt heillavænleg og fær les- endur til að hugsa sjálfstætt um heildarmynd stríðsins. Það voru ekki eingöngu Evrópubúar sem urðu fyrir barðinu á því. Með lærdómi sýnir Heiferman okkur aðra mynd og ef til vill enn geigvænlegri fyrir þróun stjórn- málanna á síðustu áratugum en það sem hrjáir Evrópu. Ég tel að Ronald Heiferman hafi í bók sinni leitt í ljós að átökin í Asíu voru ekkert auka- atriði. Evrópumenn voru ekki þeir einu sem stríðið bitnaði á. Myndir eru margar og sumar hverjar miskunnarlausari en við eigum að venjast í bókum. Myndatexti er hluti meginmáls, saminn af inn- sæi í atburði og furðu oft segir hann yfirgripsmikla sögu í hnit- miðuðum setningum. Þýðandinn Þorsteinn Thorar- ensen er kynntur á hlífðarkápu með þeim orðum að Fjölvaútgáfan sé „stofnuð til að veita honum starfsgrundvöll". Að sögn hefur hann „á síðari árum helgað sig þeirri hugsjón að rita og þýða bækur um þekkingarhætti, sem hann telur skorta á íslensku". Ég er alveg reiðubúinn að skrifa Þorsteinn Thorarensen undir þetta. En ég neyðist til að benda útgáfunni á að nauðsynlegt er að vanda betur til þeirra hluta sem á hátíðlegum stundum eru kallaðir íslensk tunga. I Seinni heimsstyrjöldinni er að finna margt sem ekki verður kallað gullaldaríslenska og mér leiðist þegar stafsetning dregur um of dám af stórþjóðatísku. Jafnvel stór og lítill stafur gegna sínu hlutverki svo að ekki sé talað um kerlinguna málfræði sem vill vefj- ast fyrir mörgum greindum mönnum. Fjölva vil ég engu að síður þakka fyrir úttekt Ronalds Heif- ermans. Ég varð af henni margs vísari og býst við að sama megi segja um marga sem kynnast henni. Hendrik Ottósson: Frá Hliðarhúsum til Bjarma- lands. Önnur útgáfa. Skuggsjá 1979. MARGIR kannast við prakkara- sögur Hendriks Ottóssonar úr Vesturbænum. Gvendur Jóns og ég hét ein þeirra. En Hendrik eða Hensi eins og hann var alltaf kallaður skrifaði meira. Minningar hans frá Hlíðarhúsum til Bjarmalands komu út 1948. Þær eru nú endur- útgefnar af Skuggsjá og ber að fagna því vegna þess að þær hafa sitt heimildagildi þó að ýmsu í framsögn höfundarins megi finna, bæði stíl og málflutningi. Hendrik var enginn ritsnillingur, en gædd- ur næmi á menn og atburði. Auk þess var hann einn þeirra manna sem fann til í stormum sinnar tíðar eins og vikið verður að. Kaflarnir um Vesturbæinn í þessari bók eru mörgum kostum búnir, enda færir Hendrik Ottós- son að því rök „að einhver hulin náttúra fylgdi Vesturbænum og hans fólki". Ekki var það þó af þeim sökum að þar byggi stórætt- aðra fólk, bæri af öðrum að glæsimennsku eða byggi í reisu- legri híbýlum, eins og Hendrik kemst að orði. Hann segir frá mörgu eftirminnilegu fólki og er frásögn hans full af skilningi á hátterni jafnt ríkra sem snauðra. í bókinni eru lögð drög að ýmsum prakkarasögum sem síðar áttu eftir að skemmta strákum. Hvar- vetna sér Hendrik hið skoplega í fari manna, ekki síst sjálfs sín. Lesið til dæmis gráglettna sögu hans af því þegar Tyrkinn kom aftur eða lýsingar hans á mennta- braut sinni. Hendrik segir frá stofnun Al- þýðusambandsins árið 1916, en fyrsti formaður þess var faðir hans, Ottó N. Þorláksson. Einnig er greint frá stofnun jafnaðar- mannafélags 1917. Þeir feðgar komu þar náttúrlega við sögu ásamt mönnum eins og Ólafi Friðrikssyni og Jóni Baldvinssyni. Sósíaldemókratísk stefna gat samt ekki átt lengi við eldhuga á borð við Hendrik Ottósson. Meðan hann var við háskólanám í Kaup- mannahöfn kynntist hann ýmsum forystumönnum danskra jafnað- armanna. m.a. Frederik Borg- bjerg. Hann reyndist hinum fá- kunnandi Islendingi vel, en átti eftir að valda því að Hendrik gerðist kommúnisti. Þegar frétt- Sovétmennirnir eru helmingi fleiri en Norðmennirnir — og svo er hann Lenin þeirra líka mættur að sjálfsögðu.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.