Morgunblaðið - 06.12.1979, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 1979
Nýtisku
Biblíuljóð
Jakob Jónsson frá Hrauni:
VÖKUNÆTUR. Ljóð. 63 bls.
Fjölvi. Reykjavík, 1979.
»Vesalings Fjölvi stautar áfram
við að gefa út ljóðabækur, sem
bankamenn telja einhverja léleg-
ustu fjárfestingu, sem hægt er að
hugsa sér í fjármálaheiminum.
Líklega er Fjölvi að hugsa um það
eitt, að hafa eitthvað í malpokan-
um sínum, þegar hann deyr, og á
að mæta frammi fyrir hinu gullna
hliði.«
Þessi orð eru tekin upp úr
kápuauglýsingu aftan á Vökunótt-
um. Öllu gamni fylgir alvara, og
víst er lítil hagnaðarvon af útgáfu
ljóðabóka hérna megin hvað svo
sem kann að reiknast útgefandan-
um til tekna á himnareikningnum.
Sumir útgefendur vilja ekki ná-
lægt ljóðaútgáfu koma. Fáeinir
taka á sig hallann af slíkri útgáfu,
þeirra á meðal Fjölvi sem árlega
gefur út nokkrar ljóðabækur.
Séra Jakob — sem sendir frá sér
bækur undir nafninu Jakob Jóns-
son frá Hrauni — er kunnur
mælskumaður. Mælskan er óvinur
ljóðlistar. Hvernig eru þá ljóð
mælskumanns? Hér er mælskunni
stillt í hóf. Ljóðin verða að vera
knöpp og þá reglu gerir skáld
Vökunótta sér ljósa. Og fer eftir
henni.
En er presturinn þá víðs fjarri
ljóðum þessum? Síður en svo.
Þvert á móti er hann í með og
undir skáldskap sínum í svo til
hverri línu. »Nýtísku straumlínu-
laga Biblíuljóð« kallar Fjölvi þau í
áðurnefndri kápuauglýsingu.
Hnyttilega orðað? Biblíurímur
þóttu daufar á móts við bardaga-
rímur. Skáld þeirra hugðust eigi
að síður komast að almenningi
með hjálp ríkjandi bókmennta-
tísku. Jakob Jónsson frá Hrauni
stefnir á sömu mið. Örugglega
hefur hann fylgst með því sem
gerst hefur á sviði nútímaljóðlist-
ar þessi árin. Og víst nýtur hann
þess að hafa, á langri ævi, verið
Bðkmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
sískrifandi rithöfundur jafnframt
prestsstarfinu. Það er bæði skáld
og prestur sem yrkir svo:
Ljárinn þekkir líf
hinna groandi grasa,
myrkrið grunar mátt
hinna lýsandi ljósa,
þögnin finnur kraft
hins frjálsa orðs.
Þessar hendingar eru teknar
upp úr ljóði sem skáldið nefnir
Trúarjátning óttans. Hverju ljóði
fylgja einkunnarorð úr Biblíunni,
þetta er t.d. ort út af orðunum:
»Og þeir fara út með hann til að
krossfesta hann.«
Mig langar líka að nefna ljóð
sem heitir Upprisa hóldsins. Þar
leggur skáldið út af þessum orð-
um: »Ég sá nýjan himin og nýja
jörð.« Ljóðið er á þessa leið:
Jakob Jónsson frá Hrauni.
Ég sá nýjan himin
og nýja jörð.
Vormorgunn ilmar
og anga blómin.
Geislar hin
glaðværa sól.
Fiskarnir syngja
með fuglum trjánna.
Steinarnir tala
með tungum englanna.
í dýrðarlíkama
Drottinn gengur
nýjum fótum
um nýja fold.
En vonandi gefur
Guð mér ekki
hið gamla hold.
Víst eru þetta Biblíuljóð. En nú
eru engar rímur við að keppa,
heldur einungis önnur ljóð sem
eru svo léleg fjárfesting að útgef-
andinn verður að leggja traust sitt
á innskrift á himnareikninginn.
Ég hygg að þessi ljóð muni standa
jafnfætis öðrum ljóðum sem út
koma um þessar mundir, hvorki
aftar né framar. Þegar séra Jakob
kveður sér hljóðs er alltaf eftir
orðum hans tekið.
Erlendur Jónsson
Á gulu ljósi
Gylfi Gröndal:
DÓGGSLÓÐ. Ljóð. 62 bls.
Fjölvi. Rvík. 1979.
GYLFI GRÖNDAL er ágætur
lausamálshöfundur en mistækur á
ljóð. í Döggslóð eru skemmtilegar
tilraunir og ennfremur nokkur
ljóð sém bera því vitni að skáldið
hefur á valdi sínu að yrkja vel. En
bókin er dálítið ósamstæð, dálítið
misgóð — mér kemur í hug að
þetta sé samtíningur fremur en
skáldið hafi í upphafi hugsað sér
að yrkja þetta fyrir einu og sömu
bókina. Þá vil ég segja að Gylfi
Gröndal gæti unnið meir í því en
hann gerir að endurnýja ljóðform
sitt. Ég er ekki viss um að hann sé
enn búinn að finna sjálfan sig í
ljóðlistinni, ekki kominn niður á
þann tón sem best mundi henta
því sem hann vill í raun og veru
tjá. Þrátt fyrir kortleika ljóðanna
eru sum þeirra of mikill prósi, of
nærri því að vera bara venjulegt
laust mál, bútað niður í örstuttar
línur. Ennfremur langar mig að
bæta því við að mér þykja
náttúruljóðin í bókinni draga um
of dám af sams konar kveðskap
ýmissa jafnaldra Gylfa — kveð-
skap sem hefur ekki allur verið til
fyrirmyndar.
Best tekst Gylfa upp þegar hann
gerir að gamni sínu (til skamms
tíma mátti ekki nefna svoleiðis
nokkuð í sambandi við marktæka
ljóðlist). Ég tilfæri ljóðið Undir
rós, sem er að vísu einsdæmi í
bókinni, en dæmi engu að síður, og
sýnir þá að Gylfi getur blandað
saman gamni og alvöru í hagstæð-
um hlutföllum:
Gott er að yrkja
undir rós
eins og götuviti
með gult ljós
Hallgrímskirkju
við himin ber
og léttvæg hugsun
í hempu fer
slitin hugsun
verður heil á ný.
Gott er að yrkja
og gleyma því.
Döggslóð skiptist í fjóra kafla:
Ofar þungbúnum skýjum, Við
hirð konungs, Hljómsveit götunn-
ar og Ljómi fyrri stunda. I öðrum
kaflanum heyr skáldið sér efni úr
fornbókmenntunum, yrkir meðal
annars um Kormák og Steingerði,
Hallfreð vandræðaskáld og Mel-
korku. Síðast nefnda 'jóðið er
svona:
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
Gylfi Gröndal
Tólf ambáttir
í tjaldi
falar fyrir silfur
dýrust hin konungborna
sem þegir
þunnu hljóði.
Og enn er Gilli
við lýði
í guðvefjarklæðum.
Svona ljóð lætur vel í eyrum og
stenst fullkomlega meðallag þeirr-
ar ljóðlistar sem séð hefur dagsins
ljós í íslenskum ljóðabókum
síðustu áratugina. En það er nú
einu sinni svo að öll skáld keppa
eftir því að komast upp fyrir
meðallagið. Og ég er viss um að
Gylfi Gröndal getur betur ef hann
gefur sjálfum sér frjálsari hendur,
hefur minni hliðsjón af því sem
aðrir hafa áður gert, eða með
öðrum orðum — segir það sem
honum dettur sjálfum í hug og það
á þann hátt sem honum sjálfum
þóknast, alveg án hliðsjónar af því
hvernig aðrir hafa orðað það áður.
Erlendur Jónsson
Agnarögn
Páll H. Jónsson
Höfundur: Páll H. Jónsson
Myndskreyting: Þorbjörg
Höskuldsdóttir
Prentun: Prisma hf
Útgefandi: Iðunn
Þetta er bók sem á það skilið að
eftir henni sé tekið, eg hika ekki
við að fullyrða, að hún ber af
frumsömdum barnabókum, sem eg
hefi lesið á þessu hausti. Hrein
gersemi. Gamall maður og lítil
hnáta, bæði utan aðalbrautar
lífsins, telpan á leið inná brautina,
— maðurinn á leið frá henni. Þau
reyna að gera sér grein fyrir
litrofi lífsins, spurul undrun
barnsins ber gátur sínar í faðm
gamla mannsins, sem sækir svör í
reynslusjóð brjósts síns. í hverf-
inu þeirra takast á birta morguns-
ins og skuggahúm kvöldsins; tré
verður að spýtu, ef ekki er lögmáli
lífsins lotið, — menn verða að
öpum, ef sama lögmál er brotið.
Lítið tré, sem færa þarf úr stað, af
athafnasvæði dagsins, hlýtur
skilning gamals manns, manns
sem líka er orðinn fyrir. Skapar-
anum er kropið í helgidómi kær-
leikans, — dauðafræ trúmála
snakks, að sunnan, eru borin að
ljósi og hent.
Ljós og ylur, — skilningur og
kærleikur, óður til þessa er bókin
hans Páls. Aðeins lífsreyndur
kennari hefði getað gert þetta
verk, skáld sem ann þjóðinni
sinni, og trúir á vaxtarmátt kærl-
eikans í brjósti hennar.
Bókin er rituð á öguðu máli, hér
þarf ekkert babl til þess að klæða
efnið í búning fyrir börn. Páll ber
ekki aðeins virðingu fyrir lífinu,
heldur líka tungu feðranna, og
hann á ljóðræna, kliðmjúka
hörpu.
Það læddist að mér, við lestur-
inn, hvort ekki væri viturlegt að
reisa elliheimili og dagvistunarst-
ofnanir barna við einn og sama
leikvöll. Afar og agnaragnir hefðu
af því gagn, sem þjóðinni færði
blessun.
Myndir Þorbjargar eru mjög
svo snotrar, látlausar, en snotrar.
Frágangur allur mjög góður.
Hafið þökk fyrir prýðis verk.

Lygnt og hljótt
María Skagan:
Kona á hvítum hesti, skáldsaga.
Útgefandi: Helgafell, Reykjavík
1979.
Ýmsir merkir höfundar hafa
fyrr og síðar glímt við smásögu-
formið og með ærið misjöfnum
árangri. Einhverra hluta vegna
hafa smásagnasöfn sjaldnast náð
mikilli lesendaútbreiðslu, en sér-
fróðum bókmenntamönnum ber
saman um að það sé óumdeilanleg
kúnst að skrifa snjalla smásögu,
ráða við hið knappa og afmarkaða
form hennar. Margir íslenzkir
rithöfundar hafa fengizt við ritun
smásagna, fæstir þó alfarið. En
auðvitað kemur Þórir Bergsson
upp í hugann, og Halldór Stefáns-
son.
María Skagan hefur einnig
skrifað skáldsögur, sem ég hef
reyndar ekki lesið og veit því ekki
hvort hún nær á lengri sögum
merkari tökum. Bókin „Kona á
hvítum hesti“ hefur að geyma
átján sögur, flestar stuttar, meira
að segja örstuttar, að undanskil-
inni hinni fyrstu, sem bókin ber
nafn af. Sú saga er um flest afar
ólík öllum hinum; hún gerist á
heilsuhæli í Danmörku og þar er
söguþráður og frásögn og nokkur
viðleitni til að magna spennu.
Sögurnar eru fágaðar og snyrti-
legar, þær segja engin sérstök
sannindi, sem lesandi hrekkur við
að heyra, kannski má kalla sumar
þeirra stemmningsmyndir, aðrar
María Skagan
hálfgildings ævintýri. Þær eru
hljóðlátar og einlægar og höfund-
ur skrifar vandvirknislega. Ég
kem ekki auga á í fljótu bragði
annað en höfundur sé fyrst og að
skrifa sjálfum sér til hugarhægð-
ar, alténd höfðu stemmnings-
myndirnar og ævintýrin ekki
skírskotun til mín.
„Steinninn" er skýrt dæmi um
skrif Maríu: „Ætti ég að segja þér
sögu um stein — þetta herta
stjarnskin úr jörðu. Demant sem
leikur að augum þínum kvikum
leiftrandi en köldum, líkt og verð-
tryggð tónlist (ég hnaut nú að vísu
um það. Þetta má heimfæra sem
Jón R. Hjálmarsson:
„Séð og heyrt
á Suðurlandi“
út er komin bókin „Séð og
heyrt á Suðurlandi“ eftir Jón R.
Iljálmarsson. Hún hefur að
geyma frásagnir 22 Sunnlend-
inga og er hliðstætt rit og „Svip-
ast um á Suðurlandi“ er Jón
sendi frá sér 1978 og hlaut þá
góðar viðtökur almennings.
Flestir þáttanna í hinni nýju
bók eru að stofni til útvarpsviðtöl,
sem höfundur vinnur úr fróðlega
og skemmtilega frásagnarþætti.
Bókin er rúmlega 170 blaðsíður.
Útgefandi: Suðurlandsútgáfan.