Morgunblaðið - 08.01.1980, Síða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JANUAR 1980
Likan af Bernhöftstorfunni sem Sigurður Orlygsson listmálari gerði árið 1973. Likanið er geymt hjá Þróunarstofnun Reykjavíkur.
Ilúsaröðin sem nú orðið er kölluð Bernhöftstorfan myndar, ásamt
stjórnarráðshúsinu og Menntaskólahúsinu, elstu húsaröð landsins.
Elstu hús Torfunnar voru reist á þeim tima þegar Reykjavik var að taka
við hlutverki höfuðborgar. Helstu stofnanir og embættismenn voru flutt
í bæinn og fleiri bættust við á tímabilinu. Þær hræringar sem leiddu af
sér sjálfstæðisbaráttuna voru að hefjast.
Þessi elstu hús voru reist í lfnu suður af tugthúsinu/stiftamtmanns-
bústaðnum. Þegar Bessastaðaskóli var fluttur til Reykjavikur 1846 var
skólahúsið reist i framhaldi af þessari húsaröð.
{ ráði var að þessi húslina héldi áfram til suðurs. Árið 1868 synjaði
byggingarnefnd t.d. um leyfi til að byggja vestan núverandi
Laufásvegar þvi hið óbyggða beiti milli Lækjargötu og húsaraðarinnar i
Ingólfsbrekku ætti að haldast órofið suður að Tjörn.
Húsunum hefur lítið verið breytt frá miðri 19. öld. Tvær byggingar
i röðinni eru yngri, viðbygging sunnan við Amtmannsstig 1 og
steinhúsið Lækjargata 3. Viðbyggingin við Amtmannsstíg er reist 1905 og
teiknuð af fyrsta lærða arkitekt Islands, Rögnvaldi ólafssyni.
Lækjargata 3, Gimli. var reist 1905 ug voru i þvi ýmiss konar nýjungar
i húsagerð, svo sem járnbent steinsteypuloft á tvcimur stöðum. Knud
Zimsen lét reisa það en hann varð síðan borgarstjóri i Reykjavik.
Þegar árið 1956 benti Helge Finsen arkitekt á það að húsaröðin i
brekkunni væri „det eneste nogenlunde samlede bybillede fra ældre tid
og det kan derfor være rimeligt að overveje tanken om bevaring af
rækken“. Síðan hafa Hörður Ágústsson og Þorsteinn Gunnarsson tekið í
sama streng i könnun sinni á gamla miðbænum og mæltu með friðun
húsanna 1968.
Árið 1970 byrjaði arkitektafélagið að vekja áhuga á málinu og huáin
voru mæld upp. Árið eftir var haldin hugmyndasamkeppni um svæðið
og 1972 voru torfusamtökin mynduð til að ræða málin á breiðum
grundvelli. Úttekt á ástandi húsanna var gerð 1977, en sum þeirra höfðu
brunnið það ár. Húsfriðunarnefnd og þjóðminjavörður beindu þeim
tilmælum til menntamálaráðherra að hann friðaði húsin.
Núverandi menntamálaráðherra, Vilmundur Gylfason, hefur leigt
Torfusamtökunum húsin á Bernhöftstorfunni til 12 ára. Gimli er þó
ekki inni i þessum samningi. Ákvörðun um hvað gera á við húsin hefur
ekki verið tekin en Guðrún Jónsdóttir formaður Torfusamtakanna sagði
að fyrst og fremst væri hugsað um að koma þar á fót f jölbreyttr
Stefán bjó í húsinu til 1849 og
síðan fjölskylda hans. 1858 keypti
Martinus Smith, konsúll og kaup-
maður húsið á uppboði.
Séra Stefán Thorarensen eign-
aðist húsið á árunum 1886—1888.
Árið 1893 fékk Hannes Hafstein
afsal fyrir eigninni. Hann bjó þar,
þangað til hann varð sýslumaður á
Isafirði 1896, en seldi þá Lands-
bankanum eignina.
Guðmundur Björnsson, héraðs-
læknir og kennari við lækna-
skólann, keypti húsið 1897. Guð-
mundur varð landlæknir og for-
stöðumaður Læknaskólans 1906.
Hann sat um tíma í bæjarstjórn
Reykjavíkur og þrívegis á Alþingi,
síðast sem forseti efri deildar.
Landlæknir var hann til 1931.
Guðmundur átti húsið og bjó í því
til dauðadags 1937.
Ríkið keypti húsið 1939. Við-
byggingin, „Nýja húsið“, var leigð
út til íbúðar og í eldri hlutanum
var bókbandsstofa prentsmiðj-
unnar Gutenberg.
Húsið hefur staðið autt frá því
um 1970.
1905 byggja við húsið að sunnan-
verðu. Þessi viðbygging nær nokk-
uð vestur fyrir húsið og er þar 3
hæða turn. Rögnvaldur Ólafsson
teiknaði viðbygginguna.
Lækjargata 3, Gimli
Knud Zimsen, verkfræðingur,
síðar borgarstjóri, keypti 1904
hluta af lóðinni Amtmannsstíg 1
og reisti þar 1906 steinhúsið
Gimii. Hann flutti þaðan 1911 og
þar bjó síðan Georg Copland,
fiskkaupmaður með fjölskyldu til
1919.
Hallgrímur Tulinius stórkaup-
maður bjó þar fram til 1932.
Mötuneyti var þar um tíma, en
um 1944 flutti biskup, Sigurgeir
Sigurðsson í húsið.
Þá var biskupsskrifstofan í út-
byggingu austan við húsið um
tíma.
Árið 1954 var húsið tekið undir
skrifstofur, þar var Varnarmála-
deild utanríkisráðuneytisins og
Fasteignamat ríkisins. Ferða-
bitum og skeifnateinum á milli.
Turnþakið var fyrsta þakið úr
járnbentri steinsteypu hér á landi.
Það var jarðbikað að ofan og
steinsalla stráð í bikið. Útveggir
voru jarðbikaðir að innan og síðan
sléttaðir og þaktir veggfóðri.
Á útidyratröppum og undir
eldstó í eldhúsi var sett terrazzo,
sem ekki hafði sést hér á landi
áður. Vatn var leitt í húsið úr
Smithsbrunni á túninu vestan við
húsið og var dæla í kjallara.
Bankastræti 2
Ein elsta verslunin í Reykjavík
var Nordborgarverslunin, sem var
í eigu kaupmanna frá Nordborg á
Als. Þeir höfðu reist hús við
Hafnarstræti (nr. 10, þar var
síðan verslunin Edinborg) og var
þar sölubúð, vöruskemmur og
íbúðir faktora.
Árið 1844 varð P.C. Knudtzon
einn eigandi fyrirtækisins, en
hann hafði starfað við verslunina
frá 1814. Hann var nefndur
Bemhöftstorfan
elsta húsaröð landsins
Amtmannsstígur 1
Árið 1838 fékk Stefán Gunn-
laugsson útmælda lóð á Stöðla-
kotstúni og byggði þar hús.
Stefán Gunnlaugsson varð
sýslumaður í Gullbringu- og Kjós-
arsýslu árið 1935 og flutti þá til
Reykjavíkur. Árið 1838 varð hann
land- og bæjarfógeti. Hann vann
að því að bæjarstjórn var stofnuð
1836 og hefur verið nefndur faðir
bæjarstjórnar. Stefán lét setja
brú yfir lækinn niður af húsi sínu
og framlengja Lækjargötu að
brúnni.
Stefáni þóttu dönsk áhrif of
mikil í Reykjavík, og vildi íslenska
bæinn. Hann gaf út tilkynningu
um að „íslensk tunga á við í
íslenskum kaupstað, hvað allir
athugi." Hann vildi einnig bæta
drykkjusiði bæjarbúa, og gaf út
ýmsar tilkynningar, sem áttu að
stuðla að því. Hann lét af embætti
1849 og varð þá sýslumaður í
Borgarfjarðarsýslu.
Hús Stefáns Gunnlaugssonar
var einlyft timburhús með risi,
byggt úr bindingi, múruðum með
múrsteini, borðaklætt og með
borðaþaki. Húsið var vandað og
var ívið hærra undir loft en þá
tíðkaðist. Martinus Smith lét 1859
lengja húsið til norðurs og byggði
kvist á vesturhliðina og útbygg-
ingu í framhaldi af honum á
austurhlið. Þá var sett helluþak á
húsið. í húsinu voru þá 8 herbergi.
Guðmundur Björnsson lét árið
skrifstofa ríkisins flutti þangað
1956, og var þar til 1973. Nú eru
þar ýmsar skrifstofur.
Húsið, framhús að Lækjargötu,
millihús og bakhús að Skóla-
stræti, var hlaðið úr steypusteini,
sem gerður var í verksmiðjunni
Mjölni, en Knud Ziemsen var einn
af eigendum hennar.
Yfir miðstöðvarklefa var
steinsteypt loft og á turni stein-
steypt þak af sömu gerð. Bæði
voru járnbent með grönnum járn-
„grosserinn“ og var umsvifamikill
kaupmaður bæði hér og í Kaup-
mannahöfn. Hann átti kaupskip
og hann var um tíma hæsti
skattgreiðandi í Reykjavík. Árið
1834 fékk Knudtzon útmælda lóð á
svonefndu þrætulandi austan
Lækjar. Þar var þá engin byggð
nema tugthúsið, sem 1820
hafði verið gert að stiftamt-
mannsbústað.
Knudtzon hafði fengið hingað
Tönnes Daniel Bernhöft bakara