Morgunblaðið - 30.03.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MARZ 1980
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakiö.
Ifjármagnssnauðu þjóð-
félagi eins og því
íslenska er óhjákvæmilegt,
að ríkisvaldið eigi þátt í
því að hrinda af stað stór-
framkvæmdum. Einstakl-
ingar og félög þeirra hafa
takmarkað bolmagn til að
ráðast í fjárfrek fyrirtæki
á borð við stóriðjuver og
verða því að njóta stuðn-
ings eða beinnar þátttöku
ríkisvaldsins. Þessi óum-
flýjanlega staðreynd eykur
ábyrgð stjórnmálamann-
anna. Þeir verða að sýna
frumkvæði og djörfung.
Því miður er augsýnilegt,
að núverandi ríkisstjórn
hefur ekki nein þau áform
á prjónunum, sem gætu
orðið grundvöllur að stór-
stígum framförum. Að
hætti vinstri stjórna stefn-
ir hún að því einu að halda
í horfinu, færa fjármagn
milli manna og beita hug-
myndaflugi sínu til þess
eins að finna nýjar leiðir
til aukinnar skattheimtu.
Og ríkistekjunum er því
miður í mjög litlum mæli
varið til þess að mynda
Enginn
nýjan vaxtarbrodd í
íslensku þjóðfélagi.
Ein meginforsenda fyrir
lánstrausti íslensku þjóð-
arinnar á erlendum fjár-
magnsmörkuðum eru þær
óbeizluðu orkulindir, sem
við höfum yfir að ráða. í
orkusnauðum heimi hljóta
lánadrottnar að telja það
nokkurs virði, þegar lán-
takandi hefur aðeins hag-
nýtt sér 10% af þeirri
raforku, sem fallvötn hans
geyma og 2% jarðhitaork-
unnar. En í þessu máli eins
og öðrum fjármálum ræðst
traustið af því, hvernig
farið er með fengið fé, að
því sé varið í arðbæru
skyni. Erlend lán hafa
undanfarin ár um of runn-
ið til þess að láta enda ná
saman í verðbólgudansin-
um, það er hæpið svo ekki
sé meira sagt, að þau skili
nægilegum arði.
A árum viðreisnar-
stjórnarinnar var mörkuð
sú stefna, að í samvinnu
við erlenda aðila skyldi
ráðist í virkjanir á grund-
velli orkufreks iðnaðar.
Þannig varð Búrfells-
virkjun til og álverið í
Straumsvík, sem er eign
svissneska félagsins Alu-
suisse. Jarðhitinn í Bjarn-
arflagi við Mývatn var
virkjaður og þar reist
kísilgúrverksmiðja, sem
starfar í náinni samvinnu
við bandarískt fyrirtæki.
Fyrir nokkrum árum kom
svo Sigölduvirkjun til sög-
unnar og járnblendiverk-
smiðjan á Grundartanga,
sem reist er í samvinnu við
Elkem-Spiegerverket í
Noregi. Á þessum vetri
hafa hvorki álverið né
j árnblendiverksmiðj an
verið rekin með fullum
afköstum vegna skorts á
raforku. Næsta stórvirkj-
un, sem tekin verður í
notkun, Hrauneyjafoss-
virkjun, mun því miður
ekki gera meira en anna
þeirri rafmagnsþörf, sem
verður fyrir hendi, þegar
framleiðsla hennar hefst.
Möguleikar á því að
stækka verksmiðjurnar í
Straumsvík og á Grund-
artanga virðast geta
strandað á raforkuskorti.
Virkjun gufuaflsins við
Kröflu hefur gengið erfið-
lega og alltof lengi hefur
dregizt að veita fjármagni
til þess að kanna til þraut-
ar alla möguleika á gufu-
öflun. Jarðhræringar og
umbrot valda erfiðleikum,
sem vonandi verður unnt
að yfirstíga. Hitt er víst,
að þessi vandræði mega
ekki verða til þess, að
menn láti deigan síga við
rannsókn á möguleikum til
gufuvirkjana víðar um
land.
Þröngsýni stjórnvalda
við nýtingu orkulinda leið-
ir ekki aðeins til þess, að
lífskjör versna, hún hefur
einnig í för með sér að
þjóðin dregst aftur úr í
verk- og tæknimenntun.
Hvergi á byggðu bóli eru
þjóðir svo vanþroska, að
þær hiki við samvinnu við
aðra til að bæta hag sinn.
Enda eru þjóðir heims
orðnar svo nákomnar hver
annarri í viðskiptum og
samgöngum, að það heyrir
fornöldinni til að hefta
eigin vöxt með því að loka
sig frá eðlilegum sam-
skiptum við aðra, og í
heimi nútímans er sam-
vinnan hvergi meiri en á
sviði orkunýtingar.
Því fer fjarri, að þess sé
að vænta af núverandi
ríkisstjórn, þar sem full-
trúi afturhaldsaflanna í
Alþýðubandalaginu situr í
stóli iðnaðar- og orkuráð-
herra, að hún sýni stórhug
við framkvæmdir í orku-
málum, sem hljóta að
byggjast á erlendu fjár-
magni og arðsömum orku-
frekum framkvæmdum.
Alþýðubandalagið hefur
engan áhuga á því að
skapa nýjan vaxtarbrodd í
íslensku atvinnulífi.
Flokkurinn virðist altek-
inn af þeirri skoðun, að
hann þrífist bezt, takist
honum að koma í veg fyrir
bætt lífskjör. Á meðan það
viðhorf ríkir á æðstu
stöðum í stað frumkvæðis
og djörfungar er vissulega
ástæða til að bera nokkurn
ugg í brjósti um stöðu
íslands í sífellt tækni-
væddari heimi og engin
furða, þótt menn með
haldgóða tæknimenntun
leiti fyrir sér annars stað-
ar.
vaxtarbroddur
Rey kj avíkurbréf
Laugardagur 29. marz
Þetta
dugir ekki
Afgreiðsla fjárlaganna ber all-
an svip af því, að þeir, sem ráða
fjármálum ríkisins, séu búnir að
gefast upp. Þéss sjást merkin, að
fjármagnsskorturinn er farinn að
þrengja svo að ýmsum greinum
atvinnurekstrarins, að þrauta-
lendingin verður sú að láta danka
frá degi til dags. I sumum grein-
um er gengið á höfuðstólinn og í
öðrum er svo komið, að naumast
getur orðið um framleiðniaukn-
ingu að ræða nema undir henni sé
staðið með opinberri skattlagn-
ingu. Og hlýtur þá að velta á ýmsu
hvernig til tekst því að opinber
forsjá í atvinnumálum er eitt af
því, sem ævinlega hefur farið á
verri veg. Opinberir skömmtunar-
stjórar á „framleiðnistyrki" geta
aldrei komið í Staðinn fyrir heil-
brigðan vöxt atvinnugreinar, sem
er í framþróun við eðlileg rekstr-
arskilyrði. Af þessum' sökum hlaut
það að verða meginsjónarmið við
afgreiðslu fjárlaga að hamla gegn
frekari skattlagningu á atvinnu-
reksturinn ef eðlilega hefði verið
að henni staðið. Og hið sama gildir
að sjálfsögðu um heimilin. Ráð-
stöfunarfé þeirra hefur minnkað
tilfinnanlega síðasta árið og þó
mun keyra um þverbak, þar sem
nýju skattareglurnar koma verst
niður.
Eins og Lárus Jónsson alþingis-
maður færði rök að við 2. umræðu
fjárlaga eru millifærslu- og
rekstrarútgjöld fjárlagafrum-
varpsins 40—50 milljörðum hærri
en orðið hefði ef svipaðri stefnu
hefði verið fylgt og gert var með
fjárlagafrumvarpinu 1978. Þetta
er mikið fé eins og af því sést, að
allur tekjuskattur einstaklinga er
áætlaður 38,2 milljarðar króna.
En vitaskuld hafa forsjármenn
þjóðarinnar líka þá skyldu að gera
sömu kröfur til sjálfra sín um
sparsemi og þeir ætlast til af
öðrum.
Lárus Jónsson sagði í þessu
sambandi, að ekki yrði nægilega
undirstrikað hver undirrótin væri
að því
„að skattahækkun eftir skatta-
hækkun dugir ekki til þess að reka
ríkissjóð hallalaust;
að það dugir ekki að skerða
markaða tekjustofna;
að það dugir ekki að skera sífellt
niður framlög til sjóða;
að það dugir ekki að skera niður
framlög tif ýmissa framkvæmda.
Undirrótin er sú, að rekstrar- og
millifærsluútgjöld ríkissjóðs eru
sífellt þanin út. Það er sífellt verið
að bæta nýjum pinklum á ríkis-
sjóð, sífellt verið að fá honum ný
verkefni með löggjöf og stjórn-
valdsákvörðunum."
Þetta er að sjálfsögðu kjarni
málsins. Ef allt væri með felldu
þýddi aukin skattlagning a.m.k.
það, að ekki þyrfti að draga úr
verklegum framkvæmdum. Eins
og nú er komið stórhækka skatt-
arnir samtímis því sem samdrátt-
ur verður á öllum sviðum opin-
berra framkvæmda. Ekki þarf
frekar vitnanna við um það, að
ríkissjóður er jafnilla á vegi
staddur nú og fyrirtæki, sem er
komið í þrot af því að því er illa
stjórnað og forráðamennirnir sjá
engan útveg nema ganga á höfuð-
stólinn, — en ríkisstjórnin á
skattborgarana.
Allt stefnir
í sömu átt
Lárus Jónsson gerði heildar-
skattbyrðina að umtalsefni í ræðu
sinni og gat þess, að Þjóðhags-
stofnun hefði látið fjárveitinga-
nefndarmönnum í té töflu yfir
álagningu beinna skatta á undan-
förnum árum. Þessi tafla sýndi
athyglisverða þróun. — „Ef miðað
er við hlutfall af brúttótekjum
greiðsluárs hefur þessi skattbyrði
aukizt nálægt 4% af öllum brúttó-
tekjum í landinu frá árinu 1977.
Þjóðhagsstofnun áætlar brúttó-
tekjur framteljenda á þessu ári,
1980, 800 milljarða króna og að
álagðir beinir skattar á þessar
brúttótekjur verði 113,7 milljarðar
króna, og er þá miðað við, að
einungis helmingurinn af útsvars-
heimildinni (12% þrepið) verði
notaður. Ef íslenzkir skattborgar-
ar hefðu greitt sama hlutfall af
þeim brúttótekjum, sem þeir hafa
í ár og þeir gerðu 1977, myndu þeir
greiða í þessa skatta, — þ.e.
tekjuskatt, útsvar, fasteigna-
skatta og sjúkratryggingargjald,
— 83 milljarða kr.! eða rúmlega 30
milljörðum minna heldur en þeir
gera miðað við þessa áætlun
Þjóðhagsstofnunar í ár. Sam-
kvæmt þessum upplýsingum hafa
sem sagt beinir skattar þyngzt á
þjóðinni um 30 milljarða króna
frá 1977 miðað við verðlag ársins í
ár. Þessir beinu skattar voru
þyngstir á vinstri stjórnar árun-
um 1972. Þá komust þeir upp í
15,4% sem hlutfall af brúttótekj-
um á greiðsluári. Hér er því sama
stefnan á ferðinni og var þá.
Nákvæmlega sama stefna hefur
átt sér stað á sviði óbeinna skatta
í ríkissjóð. Söluskattur hefur verið
hækkaður um 2%, það leggur 10,3
milljarða króna á almenning,
hækkun vörugjalds leggur 7,7
milljarða króna á skattborgarana,
gjald á ferðalög til útlanda leggur
í ár 1,7 milljarða króna á almenn-
ing, nýbyggingargjald 250 milljón-
ir króna, skattur á verzlunarhús-
næði 1700 milljónir króna, aðlög-
unargjald 1840 milljónir króna,
hækkun á verðjöfnunargjaldi á
raforku 1220 milljónir króna,
hækkun skatta á bensín umfram
verðlagshækkanir 10,1 milljarð
króna og boðaður orkuskattur
4—5 milljarða króna. Samtals
nálgast þetta að vera 40 milljarð-
ar króna. Á móti þessu vegur að
söluskattur á matvörur var felldur
niður haustið 1978 og helzt sú
ráðstöfun enn og tollar hafa verið
lækkaðir vegna aðildar EFTA, en
þótt þessar upphæðir séu dregnar
frá er byrði af óbeinum sköttum
25 milljörðum meiri á þessu ári
heldur en verið hefði að óbreyttri
álagningu fyrir hækkánirnar
1978.“
Skerðing
vegafjár
Ekki leikur á tveim tungum að
milljarða tugi má spara með því
að verulegt átak yrði gert í
vegamálum, svo að bundið slitlag
yrði lagt á vegina. Sýnt hefur
verið fram á, að þetta er ein bezta
og arðsamasta fjárfestingin, sem
þjóðin getur lagt í og þolir þar
ekkert samjöfnuð nema orkufram-
kvæmdir, ef í þær yrði ráðizt með
djörfung, framsýni og án fordóma,
en til þess að þvílíkt framtak yrði
sýnt standa engar vonir að svo
komnu.
Ragnar Arnalds hafði um það
mörg orð, meðan hann var sam-
gönguráðherra fyrir ári, að undir-
eins og áratugurinn byrjaði á átta
myndi fjárveitingavaldið ná átt-
um í vegamálum. Þá hafði hann
ekki áttað sig á því, að hann yrði