Morgunblaðið - 02.04.1980, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. APRIL 1980
11
„Hún er ekki bara líkleg. Hún
er nauðsynleg framgangi mann-
legrar hugsunar. List er ekki
einhver munaður, sem þjóðfélag-
ið hefur ekki efni á. Hitt er svo,
að vera listskapandi er munaður.
Ef við á annað borð viljum
framgang mannlegrar hugsunar
þá verðum við að stuðla að
listsköpun. En það er ekki bara
almenningur, sem verður að læra
að meta list. Tónskáld sem aðrir
listamenn verða að koma til móts
við almenning," segir Hjálmar.
Og Karólína bætir við: „Það er
ekki skrítið að nútímatónlist
höfði ekki til almennings eins og
látið var eftir umbreytinguna í
byrjun aldarinnar þegar hið hefð-
bundna form tónlistar var rofið á
Vesturlöndum."
Þið hafið verið fremur svartsýn
— er ástæða til þess?
„Jú, það er alveg rétt,“ segir
Karólína, „við höfum verið
svartsýn en það má heldur ekki
loka augunum fyrir staðreyndum,
sem blasa við. Við verðum að
bregðast við staðreyndum, eins
og þær koma fyrir hverju sinni.
Við erum að berjast gegn ríkjandi
hugsunarhætti."
„Við megum ekki
verða háð stjórn-
völdum. Þá fer all-
ur broddur úr
listsköpuninni“
Á ríkið að halda uppi lista-
mönnum á launum?
Hjálmar verður nú fyrir svör-
um: „Við megum ekki verða háð
stjórnvöldum. Þá fer allur brodd-
ur úr listsköpuninni. íslenzk tón-
list er í mikilli sókn. Það sést bezt
af hinni góðu aðsókn að myrkum
músikdögum fyrir skömmu. En
vissulega vildum við meiri stuðn-
ing við list okkar, því við lítum
svo á, að rétt eins og brauðið er
manninum lífsnauðsyn, þá er
listin einnig nauðsyn."
„Ég held að nauðsynlegt sé að
stuðningur aukist verulega. Til að
mynda laun frá ríkinu. En eins og
Hjálmar sagði, þá fylgir því
ákveðin hætta. Ég held líka, að
það sé nauðsynlegt að vera í
sambandi við aðra þætti tónlist-
arinnar en að semja ef maður á
ekki að einangrast."
Eruð þið reið ung tónskáld?
„Ég er djöfull reiður, einkum út
í sjálfan mig,“ svarar Hjálmar.
„Sér í lagi vegna þess, að nú er ég
að leggja drög að verki. Ég er rétt
á byrjunarstigi — erfiðasta stig-
inu. Það er hrein og bein vanlíðan
að vera ekki með lúkurnar í
einhverju verki. Maður verður
óþolandi í sambúð — pirraður og
erfiður."
En Karólína tók ekki eins djúpt
í árinni: „Ég er hvorki reið — né
kúguð,“ sagði hún og brosti. „Að
minnsta kosti er ég ekki krónískt
reið. Svo ég grípi til klisjumáls-
ins, þá sem ég vegna sköpunar-
þarfar. Nú eru tveir til þrír
mánuðir síðan ég lauk kammer-
tónverki og þörfin fyrir nýtt verk
er orðin knýjandi. Ég beinlínis
verð að fara að semja."
Hefðum við verið að
ljúka við tónverk,
þá hefði allt
verið svo dásamlegt
— viðtalið líka“
Og Hjálmar klykkti út: —
„Þarna hefurðu ástæðuna fyrir
svartsýni okkar nú. Við erum í
nokkurs konar millibilsástandi —
einskismannslandi, ef svo mætti
örða það. Hefðum við verið að
ljúka við verk, þá hefði allt verið
svo dásamlegt — og viðtalið líka.“
H.Halls.
LYN OWEN
OBSERVER
Þjóósögnin um
„járnfrúrnar“
11 „Hún er éitilhörð", sagði stjórn-
málaskýrandinn. „Skortir alia þá
mýkt sem tengist kvenleika. Fólk
kom út skjálfandi á beinunum.
; Hún varð að láta hlýða sér.“
Hann var ekki að tala um
Margaret Thatcher í Bretlandi,
- enda þótt slúður af þessu tagi- eða
rógur- sé nú farinn að berast frá
bækistöðvum hennar. Hann var að
tala um Goldu Meir.
Það er heillandi að uppgötva, í
|l hversu ríkum mæli sömu sögurnar
um kvenyfirmenn eru sagðar um
hverja einustu þeirra hálfu tylftar
kvenna, sem hafa haft einhver völd
á þessari öld. Þetta á ekki aðeins
við þær sjálfsögðu, eins og Gandhi
hina „einræðishneigðu“ „hún getur
II ekki unnið með öðrum, það verður
að hlýða henni“) Jian Qing, eða
„kvenhershöfðingjann" hans Maos
(„enn eina keisaraekkjuna".)
Þjóðsögurnar ganga jafnvel
einnig um hina húsmóðurlegu frú
Bandarnike í Sri Lanka („enginn
leggur í ömmu gömlu") og „járn-
fiðrildið" Imeldu Marcos, að ekki sé
minnst á hina ofurkvenlegu Evu
Peron, argentínska fyrirmynd nú-
tíma kvenstjórnenda, sem var sögð
æpa „haldið ykkur saman“ á ráð-
herrana, ef hún þá hrækti ekki
beinlínis framan í þá.
J| Það, sem mesta athygli vekur í
innanstjórnarbyltingunni, er ógnar
frú Thatcher þessa stundina, er
hversu mjög henni svipar til þeirra
atburðarásar, er varð Gandhi að
falli — og ógnað hefur hverri
einustu konu í leiðtogasæti, meðan
hún hefur verið við völd ...
I Svo bregðast
| krosstré ...
1! Það tókst að velta Gandhi úr
J! sessi fyrst og fremst innan frá með
tilstyrk gamalla bandamanna föð-
ur hennar, eins og J.P. Narayan,
sem lýsti yfir byltingu á hendur
henni. Eva Peron varð tvisvar fyrir
' samsæri hernaðarsinnaðra sam-
| verkamanna eiginmanns síns um
að hrinda henni frá völdum. Lin
Piao og Chou En Lai, hinir gömlu
!§ varðmenn Maos, voru eindregnustu
|§ andstæðingar Jiang Qing.
Er það persónuleiki og stjórnar-
aðferðir þessara kvenna, sem valda
því að þetta gerist? Er til einhver
sérstök manngerð hörkukerlinga,
sem ein er nægilega þykkskinna til
að komast efst á tindinn — og er þá
erfið viðureignar að vinna með.
Fyrst af öllu grunar mann karl-
rembu, enda þótt hlutdrægni með
konum sé fyllilega viðurkennd. Það
§; er með ólíkindum, hvernig jafn
mikil tilfinningaleg mótspyrna
§ gegn því að taka við skipunum frá
konum fyrirfinnst á jafn marg-
víslegum stöðum á hnettinum við
jafn margvíslegt stórnarfar og
stefnur og, hvernig nákvæmlega
!§! sama yfirþyrmandi andúðin er lát-
in í ljós, þegar konur sjást beita
völdum sínum og áðrir verða að
hlýða þeim.
Skósveinar og hirðmenn eru orð,
p sem heyrast aftur og aftur, um leið
§ og hrollur fer um viðkomandi.
§! „Þegar horft er á hana í essinu
: sínu, umkringda hriðsveinum, sem
allir gera sér ljóst, að öxin muni þá
- og þegar geta fallið á háls þeirra,
1§ fer maður að velta því fyrir sér,
:§| hvort ekki sé löngu tímabært að
I! koma á fót karlfrelsishreyfingu í
i§ Indlandi," skrifaði Frank Moraes
§ hjá Times of India um Indiru
B Gandhi.
Konur komast sjaldan til valda
f§ sem raunverulegir stjórnmála-
§! menn. Þeim er lyft í valdastól sem
§ leikbrúðum annarra, þær eru hafð-
ar að skálkaskjóli eða sem tákn,
eins og var um Jiang Qing fyrir
Mao, er honum fór að förlast,
|! Gandhi fyrir Nehru að honum
látnum, Bandarnaike fyrir Sing-
lala-flokkinn er eiginmaður hennar
J| hafði verið myrtur, og Goldu Meir
fyrir brautryðjendur ísraels. Það
verður gríðarlegt áfall, ef þær taka
§! að hafast eitthvað að sjálfar og
§1 taka eigin ákvarðanir. Gífurleg
hneykslun og ómeðvitaður ótti
§| kemst upp á yfirborðið, þegar
leikbrúðurnar komast úr hinu
§ óvirka hlutverki sínu — því hlut-
verki að vera tákn fyrir flokkinn
eða ríkið.
Enda þótt hryllingssögurnar,
sem umlykja kvenleiðtoga, geti
ekki allar verið uppspuni, bendir
ýkjukennd umræðan um þær — t.d.
„hin hundruð og þúsundir karl-
manna, sem voru vanaðir með
valdi“ af Gandhi — til þess, að hún
hafi tilfinningalegan grundvöll,
sem nái út fyrir raunhæfar stað-
reyndir.
Það fyrirfinnst mjög svo raun-
veruleg þörf fyrir að lítillækka
valdamiklar konur. Löngunin til að
finna einhvern vott flennuskapar
eða lauslætis jafnvel hjá hinum
ólíklegustu kvenyfirmönnum virð-
ist vera ómótstæðileg. Sjálf Golda
Meir slapp ekki undan henni og
varðandi dylgjurnar um Margaret
Thatcher, er nægilegt að líta á
tímaritið Private Eye. Árið 1971
var hvíslað í Ðelhi um „fóstureyð-
ingar frú Gandhi", og æ síðan hafa
verið á lofti aðdróttanir um youga-
leiðbeinanda hennar, „griðung hinn
mesta, sem geislar af kröftum" eins
og honum var hlakkandi lýst í
dagblaði einu í Delhi.
„Ráðgjafarnir“
teknir fram
Ef ekki tekst að smyrja neinu
hneykslisefni á þær, reyna úrtölu-
menn kvenlegra foringja að hafa
upp á áhrifamiklum körlum að baki
þeirra, er fari með hin raunveru-
legu völd ... einskonar Raspútin
eða Svengali. Drottnunargjafarnir
ráðgjafar hafa fundist handa sér-
hverjum kvenforingja, (hjá Gandhi
er það auðvitað sonur hennar „hinn
illi andi Sanjay" og hinn leiðitami
jóga-leiðbeinandi „Raspútin í
Delhi." Þannig vekur það enga
furðu, að fjármálafræðingurinn sir
Keith Joseph hefur fengið viður-
nefnið „brjálaði munkurinn“ henn-
ar Margaret Thatcher.
Andlegt óeðli er jafnvinsælt og
líkamlegt sem aðdróttun og hefur
verið notað frá því Jóhanna af Örk
var og hét. Lýsingar eins og
„tilfinningalega óstöðug" og „ófær
um að halda rökrétt á máli sínu í
þrætum", sem lengi hafa verið
notaðar gegn konum á framabraut
þeim til háðungar, fylgja þeim alla
leið á tindinn.
En.það er hinn almenna gagn-
rýni, og hún á við um alla kvenkyns
foringja, að þær eigi sína vildar-
menn og sérstaklega, að þær komi
fjölskyldumeðlimum sínum eða
klíkuvinum til áhrifa á kostnað
annarra, sem gefur vísbendingu
um, hvers eðlis þörfin til að koma
þeim á kné er í raun og veru. Hana
má rekja til bernskuóttans um að
mamma taki systkinin fram yfir
mann sjálfan.
Það er erfitt að segja til um,
hvort muni fremur hrellandi fyrir
karlpeninginn sú tilfinning að
hægt sé að „plata“ „mömmu", að
„mamma" verði „lin“, höll undir
ættmennin og valdalítil— eða þá,
að hún verði það ekki, heldur verði
hún miskunnarlaus og köld gyðja,
ströng og spör á ástúð sína. Þótt
því sé hér slegið föstu, að kven-
stjórnendur veki upp sérstakan
kvíða í undirmeðvitundinni, virðist
samt sem áður, að til sé ákveðinn
stíll kvenna í leiðtogasæti, sem
býður upp á andspyrnu, hvað sem
allri sálfræði líður. Gandhi og Eva
Peron, Jiang Qingo og Golda Meir
og ef til vill Thatcher núna, hafa
allar verið öflugir, dugmiklir leið-
togar sem miskunnarlaust hafa
verið staðráðnir í að koma stefnu-
málum sínum í gegn án tillits til
samherja eða andstæðinga.
Kvenskörungar stíga í stól-
inn: Indira Gandhi, Eva Per-
on, Golda Meir og sjálf „járn-
frúin“, Margaret Thatcher.
Það sem einkennt hefur stjórn §
þeirra — og á ekkert skylt við
spillingu — hefur verið siðferðileg !§
og háleit fastheldni við hugsjónir 1
(sem að sjálfsögðu hafa veið
gerólíkar hjá þessum fjórum) á allt p
að því einstrengislegan hátt. Að
hafa rétt fyrir sér hefur verið fl
máttur þeirra, og hefur réttlætt §|
það að fylgja stefnunni eftir og ná ||
afköstum með hörku án þess að
taka tillit til þeirra, sem eru ekki !§
eins eindregnir í afstöðu sinni m
(hinna „linu og aumu“ sé litið til
Thatcher), né heldur þess mögu- |j
leika, að fleiri en ein leið geti verið
rétt.
Þetta er leið, sem gengur þvert á p
hugmyndir karla um stjórnmál,
sem þá list að sætta andstæður og g|
andstæða hagsmuni og líta á það
sem sjálfsagðan hlut, að það þurfi ■
að möndla og semja til að ná j§
málum fram og til þess þurfi góða
smurningu.
Golda Meir var þekkt fyrir
herskáan einstrengishátt og ósátt- jjf
fús viðhorf í málefnum Araba ...
Gandhi fyrir hreinsunina á Ind- ||
landi, sem ýtti allri mótspyrnu á §
undan sér ... Jiang Qing fyrir
„trúarlegan“ maoisma sinn, er
krafðist fulls samræmis allt niður í |
það, hvaða fötum fólk klæddist.
Eva Peron varð að sjálfsögðu
alræmd fyrir að feykja allri and- §
spyrnu við hina innblásnu umbóta- jjf
áætlun í verkalýðsmálum á brott.
Hinir huldu óvinir
Þessi hlið á stjórn kvenna virðist
að nokkru leyti stafa af of — fjf
svörun við því að veröa að sæta
ofríki og þrýstingi — ef ekki §|
beinlínis fyrirlitningu þeirra, sem
gera sér í hugarlund, að kvenleið-
toga eigi að hafa áhrif á eða fara í §|
kringum, og að það sé hægt. Hún
virðist stafa af ótta við að vera of
lin, hugsanlega að fenginni reynslu
af að hafa verið of lin eða ekki
nægilega ákveðin fyrr á ævinni.
Thatcher ætti að vara sig á þeim
fjölda óvina, sem Gandhi og Peron
eignuðust, er þær reyndu að koma
góðu til leiðar í ófullkomnum
heimi. Þær tóku af krafti á and-
stæðingum, sem fóru þá huldu
höfði, en komu fram síðar og höfðu
nærri eyðilagt feril þeirra.
Hin góðu verk Indiru Gandhi og
Evu Peron, hugsjónaráætlanir
þeirra um endurbætur í landbúnaði
og um að brjóta okurlánara og
ruddafengna atvinnurekendur á
bak aftur, skópu þeim fjöldamarga
óvini. En verstu óvinir þeirra voru §§
meðal stjórnmálamanna í eigin
herbúðum — meðal leikbrúðu-
stjórnendanna, sem þær ýttu til
hliðar, meðal ónytjunga, sem þær
sópuðu út af hörkudugnaði, og þó |
nokkurri grimmd og meðal hinna
öfundsjúku, sem þoldu ekki að sjá
kvenmann við völd, þegar þeir voru
valdalausir.
Það var samfelld breiðfylking
þessara óvildarmanna, sem urðu
Gandhi að falli — og hafa gert
hana að miklu meiri einræðisherra
og ófreskju í augum heimsins en
hún er í raun og veru. Og það er
samskonar breiðfylking óvina, sem
hafa skrifað hlutverk Evu Peron í
mannkynssögunni fyrir harðsoðna
ljósku og skartgripasjúka drós, sem
fór á bakinu til valda og notaði
aðstöðu sína sem skraut blóm við
hlið innantóms einvalds til að
mergsjúga hina fátæku.