Morgunblaðið - 31.08.1980, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. ÁGÚST 1980
53
Tvær af heimsætunum, Valgerður og Guðrún og heimilishundarnir.
Arnfríður og Þór.
Heimsókn til
Arnfríðar
og Þórs Þor-
bergssonar,
tilrauna-
stjóra
á Skriðu-
klaustri,
hvar
unnið er m.a.
að tilraunum
í jarðrækt
og búfjárrækt
reynzt heppilegra, maður er með í
öllu, hálfpartinn fannst mér eins
og ég væri utanveltu í Skriðu, þótt
ekki væri langur vegur upp í
staðarhúsið.
Ég spyr hann um samskipti við
fólkið í sveitinni þessi ár. Hann
segist ekki vera ýkja mannblend-
inn maður, en aftur á móti væri
ráð að ég innti Arnfríði eftir
þessu, hún taki langtum meiri
þátt í félagslífi þrátt fyrir annir
og eril.
— Samskiptin hafa verið góð,
segir Arnfríður. — En við erum að
vísu aðkomufólk. En mér finnst
vera gott mannlíf hér í dalnum.
Fólk er notalegt, nægjusamt og
skemmtilegt í viðkynningu. Ég hef
verið í kvenfélaginu og starfað í
kirkjukórnum. Sl. vétur var ég í
bókaklúbbi með sex konum úr
nágrenninu. Við komum saman
hálfsmánaðarlega, spjölluðum um
nýútkomnar bækur. Við töluðum
um Draum um veruleika, Hvunn-
dagshetjuna, Uppgjör. Nú erum
við að lesa Vatn á myllu kölska.
Þetta var reglulega skemmtilegt,
en ég vona samt, að bókavalið
næsta vetur verði blandaðra, mér
fannst þetta nokkuð einhæft.
— Hvernig var ástand gamla
hússins, þegar þið komuð?
— Það hafði ekki verið mikið
gert fyrir það að innan. Þó var
nýbúið að taka gluggana í gegn.
Stofan hafði ekki verið notuð frá
því Gunnar fór. Við fluttum
hingað fyrir fjórum árum og við
höfum verið að lagfæra ýmislegt
svona smátt og smátt. Húsið var
allt málað og dyttað að hinu og
þessu. í gjafabréfi Gunnars og
Franzisku voru sett ýms skilyrði,
m.a. þau, að húsið yrði fyrir sem
minnstum ytri breytingum. Einn-
ig að svalir yrðu byggðar, sem var
mikið verk, og að veggur sá er að
fjalli snýr yrði hlaðinn eins og
aðrir veggir hússins. Þau stungu
upp á ýmissri starfsemi, sem gæti
verið í húsinu og þar var tilrauna-
stöð í landbúnaði efst á blaði, sem
og varð. Þá óskuðu þau hjón eftir
því að listamenn gætu komið
hingað sér til hvíldar og hress-
ingar. Það hefur hins vegar ekki
orðið mikið um það. Þó kom
Svavar Guðnason listmálari og
Ásta kona hans hér fyrir nokkrum
árum, voru í viku og virtust una
sér mætavel.
— Ég hef lagt mig eftir að lesa
það sem ég hef náð í af lestrarefni
um Skriðuklaustur og kynna mér
ábúendur ýmsa sem hafa verið
hér. Almennt hef ég mikið yndi af
sögu og les mikið. Ég verð að segja
að ég hef alveg sérstakt dálæti á
tveimur ábúendum, sem setið hafa
staðinn. Það eru þeir Hans Wium
og Halldór Benediktsson. Hans
Wium hefur áreiðanlega verið
ranglega dæmdur af sögunni.
Hann hélt hér sakamenn á heimili
sínu og reyndi að gera þá að betri
mönnum. Ég legg ekki trúnað á að
hann hafi framið nein myrkraverk
eins og hann hefur verið sakaður
um. Kunn er sagan um hvalinn,
sem rak á Helmingafjöru. Ástand
var þá bágborið í sveitum og Hans
Wium gaf hungruðum og snauðum
allan fenginn. Þegar heim kom
varð kona hans eitthvað fálát yfir
því, að hann hefði ekkert fært til
eigin bús. En hann sagðist treysta
því að guð launaði fyrir sína.
Hann var varla kominn úr yfir-
höfninni, þegar fréttir bárust af
því, að annan hval hefði rekið á
fjöruna.
Mér finnst og Halldór Bene-
diktsson hafi verið frábær maður.
Ég hef gaman af mönnum, sem
eru mannþekkjarar, skilja fólk og
virða og fá það bezta og mesta út
úr öllum meðlagni og virðingu. Þó
var Halldór sagður rusti, en hann
var góður sínu fólki og öllum sem
voru minni máttar. Ég skal segja
þér nokkrar sögur af honum.
Hann byrjaði hér búskap 1881. í
hans tíð voru þá sex sláttumenn
eitt sumarið. Þeim var ætluð
sameiginleg skák til að slá yfir
daginn. Fimm þeirra þótti einn
sláttumaðurinn slakur til vinnu og
kvörtuðu undan honum við Hall-
dór. Halldór sendi hann þá út að
slá annars staðar, gengur síðan til
hans, býður honum í nefið, klapp-
ar honum vinalega á öxlina og
segir að piltarnir hinir láti ekki
mikið af vinnu hans, „en mér
finnst þú góður. En ég er viss um
þú slærð meira á morgun." Þetta
endurtók hann í nokkra daga og
eins og geta má nærri hafði þetta
örvandi áhrif á piltinn og hann
endaði með að verða ágætis
sláttumaður.
í annað skipti var hann beðinn
að taka til sín erfiðan og skapstór-
an pilt. Hann biður fjármann sinn
vera góður pilti. En eitthvað
kastaðist í kekki milli þeirra.
Pilturinn kemur og kvartar undan
fjármanninum og segist vera far-
inn. „Ekkert hef ég gert þér,“ segir
Halldór. „Svo að þú gerir mér ekki
þá hneisu að fara í kvöld." Biður
síðan konu sína að dúka borð í
gestastofu og bera fram mat og
drykk. Þar sat Halldór og talaði
við piltinn langt fram á nótt.
Daginn eftir kom hann að máli við
Halldór, sagði hann hefi ákveðið
að láta kerskni vinnumanns sig
engu skipta og varð svo um kyrrt.
I kringum 1830 höfðu vinnu-
menn á Valþjófsstað og Klaustri
gert með sér þá samþykkt að
vinna ekki annað á sunnudögum
en nauðsynjastörf og varð svo.
Einn sunnudag í búskapartíð
Halldórs kemur hann að máli við
einn manna sinna og biður hann
fara upp að Hóli og ná í lamb.
Vinnumaður kveður nei við og
Halldór tekur því vel. Skömmu
seinna kemur Halldór til sama
vinnumanns og spyr, hvort hann
vilji skreppa með bréf upp að Hóli
og því tók maðurinn mætavel og
hélt af stað. Þegar hann hafði
verið í góðu yfirlæti á Hóli og býst
til brottfarar spyr Hólsbóndi
hvort hann vilji ekki kippa með
sér lambi niður að Klaustri og
fannst vinnumanni það sjálfsagt.
En í bréfi Halldórs hafði hann
beðið bónda þessa.
Halldór gat verið meinyrtur í
orðum og skapstór hefur hann án
efa verið. Einu sinni segir sagan
að kalt hafði verið milli bóndans á
Brekku og Halldórs. Eftir guðs-
þjónustu spyr Brekkubóndi Hall-
dór hvort þeir eigi ekki að verða
samferða. „Jú,“ segir Halldór,
„það væri skemmtilegra — fyrir
hestana."
Halldór var ágætur verkmaður
og hafði ársmenn og oft tvo í
garðhleðslu. Hann lét skipta um
jarðveg undir görðunum. Talið er
að Skriðuklaustur sé fyrsti bær
sem vatn var leitt inn í og skolp
frá eldhúsi. Hingað er talið að
fyrsta skilvindan hafi komið. Og
um margt virðist mér tvímæla-
laust að Halldór hafi verið á
undan samtíð sinni.
Ég hef sem sagt lesið allt sem ég
hef náð í um Skriðuklaustur og
m.a. fannst mér afar fróðleg
ritgerð Heimis Steinssonar, Skál-
holtsrektors sem birtist í ritinu
Múlaþingi og var hluti ritgerðar
hans um munklífi á Skriðu-
klaustri og var hluti embættis-
prófs hans í guðfræði. Var þar
fjallað um jarðir Skriðuklausturs
og efnahag.
Eins og hefur komið fram í
samtali okkar Þórs er það eftir að
Gunnar og Franziska gefa ríkinu
Skriðuklaustur að tilraunastöðin
tekur til starfa.
Þór segir:
— Jónas Pétursson kom hingað
árið 1949 og byrjaði með tilrauna-
starfsemina í jarðrækt, einkum og
sér í lagi áburðartilraunir. Við
erum enn með nokkrar áburðar-
tilraunir í gangi frá 1954. Jónas og
fjölskylda hans bjuggu í staðar-
húsinu. Jónas lét skipta um þak á
húsinu. Torf hafði verið á þaki og
fúnaði panellinn undir því og
þakið lak. Jónas var mikill fjár-
SJÁ NÆSTU SIÐU