Morgunblaðið - 26.10.1980, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1980
Plnrfiu Útgefandi itlMflfeft hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.500.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 280
kr. eintakið.
Aeinni viku hafa orðið
sögulegar sviptingar
innan Alþýðuflokksins. Þeg-
ar hálfur mánuður var til
flokksþings, lýsti varafor-
maður flokksins, Kjartan Jó-
hannsson, því yfir, að af
lýðræðislegri nauðsyn teldi
hann rétt að bjóða sig fram
til formennsku gegn Bene-
dikt Gröndal. A föstudaginn
dró Benedikt sig í hlé og
skildi sviðið eftir handa
Kjartani einum, sem þá átti
ekki nægilega sterk orð til að
lýsa drengskap Benedikts og
flokkshollustu. Baráttan um
formannssætið í Alþýðu-
flokknum hefur farið fram í
fjölmiðlum, án þess að hinir
almennu flokksmenn hafi
þar nokkru um ráðið. Um leið
og keppinautur formannsins
fráfarandi óskar eftir auk-
num áhrifum hinna almennu
flokksmanna, er skipan í
æðstu trúnaðarstöðu ákveðin
í blöðum og ríkisútvarpinu —
og það í flokki, sem styðst
ekki við annað en ríkisrekinn
fjórblöðung!
Benedikt Gröndal ákvað í
sumar að gefa kost á sér til
endurkjörs, eftir að hafa
ráðfært sig við helstu
forystumenn flokks síns, í
þeim hópi hlýtur Kjartan
Jóhannsson, varaformaður,
að hafa verið. Engu að síður
ákvað Kjartan að bjóða sig
fram gegn Benedikt. Um fátt
hafa alþýðuflokksmenn not-
að sterkari orð undanfarna
daga en einhuginn í röðum
sínum og traustari málefna-
samstöðu en nokkru sinni
fyrr. Benedikt Gröndal rök-
styður þó afsögn sína með
þessum hætti: „Alþýðuflokk-
urinn hefur langa reynslu af
innri átökum í forustuliði,
sem ávallt leiða til sundrung-
ar. Hefur þetta valdið
flokknum óbætanlegu tjóni
og haldið fylgi hans og starfi
niðri. Hvernig sem kosning
formanns færi nú, mundi
hún draga á eftir sér slóða
sundurþykkni og vandræða
og veikja flokkinn.“ Snarpari
opinbera ádrepu getur for-
maður flokks varla veitt
varaformanni sínum. Raunar
má segja, að í afsagnaryfir-
lýsingu Benedikts Gröndals
vanti aðeins setninguna: Sá
væjgir, sem vitið hefur meira.
I yfirlýsingu í Morgunblað-
inu á föstudag lýsti Vilmund-
ur Gylfason ástandinu innan
Alþýðuflokksins með þessum
hætti: „Morgunblaðið reynir
að úða salti — en það eru
óvart engin sár.“ Hver og
einn verður að dæma rétt-
mæti þessara orða að eigin
vild. Vilmundur Gylfason er
nú kominn í framboð til
varaformanns og einnig
Magnús H. Magnússon. Jón
Baldvin Hannibalsson hefur
látið að því liggja, að hann sé
til viðtals um málið. Aðvör-
unarorð Benedikts Gröndals
eiga ekki síður við um þetta
annað æðsta embætti Al-
þýðuflokksins. Og dugar af-
sögn Benedikts Gröndals til
að sætta Björgvin Guð-
mundsson, oddvita Alþýðu-
flokksins í borgarstjórn
Reykjavíkur, við framboð
Kjartans?
Auðskiljanlegt er, að upp-
reisnarmenn í stjórnmála-
flokki leggi áherslu á lýðræð-
isást sína og reyni þannig að
höfða til fjöldans. Svipuð
slagorð eru einmitt kærust
vinstrisinnunum í bræðra-
flokki Alþýðuflokksins í
Bretlandi, þegar þeir reyna
að ná öllum völdum í sínar
hendur við megna andstöðu
hins almenna kjósanda. Það
þykir auðvitað ekki vænlegt
til árangurs í valdabaráttu
innan stjórnmálaflokks að
lýsa því yfir, að ætlunin sé að
setja andstæðingum sínum
afarkosti bæði málefnalega
og í mannavali. Afsögn Bene-
dikts Gröndals byggist þó á
því, að hann vill forða Al-
þýðuflokknum frá því að
lenda í þessari aðstöðu. En
hefur honum tekist það? Er
ekki líklegt, að framboð
Kjartans Jóhannssonar og
slagurinn um varafor-
mannssætið leiði Alþýðu-
Sögulegar svipting-
ar í Alþýðuflokknum
flokkinn einmitt inn á þá
braut, sem Benedikt óttast?
Skaðinn sé þegar skeður?
Hafi það verið ætlun Kjart-
ans Jóhannssonar að styrkja
lýðræðislega innviði Alþýðu-
flokksins, getur hann varla
fagnað þeim lyktum á valda-
brölti sínu, sem nú eru fram
komnar. Alþýðuflokksmenn
standa nú frammi fyrir orðn-
um hlut og fá aðeins reykinn
af réttunum í fjölmiðlum.
Hér skal engu spáð um það,
hvort þingfulltrúar á flokks-
fundinum sætti sig við þetta
þegjandi eða ræði ágrein-
ingsatriði sín af einurð og
festu.
Ahrif hinna sögulegu
sviptinga innan Alþýðu-
flokksins eru þegar orðin
þau, að Benedikt Gröndal
hefur stigið fyrsta skrefið á
leið sinni út úr stjórnmálun-
um. Hann hefur átt undir
högg að sækja síðustu miss-
eri innan óstýriláts þing-
flokks, sem á stundum hefur
viljað eitt í dag og annað á
morgun. Um rúmlega eins
árs skeið var hann utanríkis-
ráðherra og þar af einnig
nokkra mánuði forsætisráð-
herra. Sá tími var á margan
hátt stormasamur en í utan-
ríkisráðherraembættinu var
Benedikt einarður og lét
ótvírætt í ljós stuðning sinn
við þá stefnu, sem miðar að
því að treysta sjálfstæði og
öryggi þjóðarinnar. Hann
var ómyrkur í varnaðarorð-
um sínum um hættuna af
áhrifum kommúnista á því
sviði. Fyrir það ávann hann
sér virðingu, sem nær langt
út fyrir raðir Alþýðuflokks-
ins.

i Reykjavíkurbréf
Laugardagur 25. október
i
Stefán
Jóhann
Stefánsson
Stefán Jóhann Stefánsson var
af þeirri kynslóð evrópskra sósíal-
demókrata, sem voru í fylkingar-
brjósti flokka sinna eftir hörm-
ungar síðari heimsstyrjaldarinn-
ar, þekktu kommúnista af eigin
raun, óheiðarleg vinnubrögð
þeirra og þjónkun við Stalín og
voru þess vegna meðal helstu
hvatamanna að stofnun Atlants-
hafsbandalagsins. í þessum hópi
voru meðal annarra Halvard
Lange í Noregi, Ernest Bevin í
Bretlandi og Paul-Henri Spaak í
Belgíu. Allir þessir menn voru
utanríkisráðherrar landa sinna og
undirrituðu Atlantshafssáttmál-
ann í Washington 4. apríl 1949. Þá
var Stefán Jóhann Stefánsson,
forsætisráðherra íslands, og
Bjarni Benediktsson, utanríkis-
ráðherra, en auk Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks sátu ráðherrar
úr Framsóknarflokki einnig í
þessari stjórn, sem stóð staðfast-
lega gegn einni hatrömmustu árás
sem kommúnistar hafa gert á
íslenskt stjórnskipulag. Á þeim
árum myndaðist samstaða meðal
lýðræðisflokkanna þriggja í því
sjálfstæðismáli sem trygging ör-
yggis lands og þjóðar er, sam-
staða, sem aldrei hefur rofnað,
þrátt fyrir ólík sjónarmið á flest-
um öðrum sviðum.
Stefán Jóhann Stefánsson sat
ekki alitaf á friðarstóli í eigin
flokki, þá eins og nú voru í vinstri
armi stjórnmálanna hörð átök
milli þeirra, sem vildu hægfara
stefnu og hinna, sem kusu róttæk-
ari aðgerðir og kommúnistasam-
starf. Stefán Jóhann var ávallt í
hópi hinna hægfara. Og staðreynd
er, sem sósíaldemókratar bæði hér
á landi og erlendis hljóta að velta
fyrir sér, að þeir komast jafnan til
mestra áhrifa í röðum þeirra, sem
minnst láta með ríkisafskipta-
stefnuna, hugmyndalega forsendu
flokka sósíaldemókrata. Jafnvel
þeir, sem róttækastir voru á yngri
árum, verða manna hógværastir,
þegar þeir fá völd til að hrinda
hlutunum í framkvæmd.
Stefáns Jóhanns Stefánssonar
verður jafnan getið í umfjöllun
manna um sögu lands og þjóðar á
þeim árum, þegar íslenska lýð-
veldið var í mótun og stigin voru
fyrstu skref þeirrar utanríkis-
stefnu, sem síðan hefur reynst
þjóðinni svo vei. Hans verður ekki
einungis minnst sem þátttakanda
í atburðarásinni og eins af þeim
sem hana mótaði, heldur geymir
ævisaga hans ómetanlegan fróð-
leik um þetta tímabil allt og er
óhjákvæmilegt heimildarrit fyrir
alla þá, sem um það vilja fjalla í
því skyni að hafa það, sem sann-
ara reynist.
Spurning
Maríasar
Gunnar Thoroddsen, forsætis-
ráðherra, sat fyrir svörum út-
varpshlustenda á miðvikudags-
kvöldið. Eins og við var að búast
voru spurningarnar um hin fjöl-
breyttustu mál og svörin með
ýmsu móti án þess að nokkuð
sérstakt kæmi fram fyrir utan
staðfestingu á því, að ráðherrann
hefur varla ákveðna skoðun á
nokkru máli nema sjónarmið hans
stangist á við viðhorf þingbræðra
hans í Sjálfstæðisflokknum.
Einn fyrirspyrjenda var Marías
Þ. Guðmundsson. Hann vék að því,
hvort ástæða væri fyrir ríkis-
stjórn og ráðherra að guma svo
mjög af góðri afkomu ríkissjóðs,
þegar til þess væri litið, að hún
stafaði af tekjuhækkun vegna
gengissigs og þar með hækkun
aðflutningsgjalda og söiuskatts.
Fannst Maríasi þetta greinilega
lítil stjórnviska og vildi fá nánari
upplýsingar um tekjuaukningu
ríkissjóðs af þessum völdum.
Forsætisráðherra rakti ástæð-
urnar fyrir gengissiginu og taldi
það af og frá, að ríkissjóður
hagnaðist að verulegu leyti á því.
Tölur sýna þó annað og þess vegna
lét ráðherrann líklega hjá líða að
nota þær. í nýframlögðu fjárlaga-
frumvarpi má fá svör við spurn-
ingu Maríasar með því að bera
annars vegar saman tekjutölurnar
í fjárlögum 1980 og hins vegar
nýlega áætlun um hinar raunveru-
legu tekjur. Við þann samanburð
kemur í Ijós, að tekjur af almenn-
um aðflutningsgjöldum eru áætl-
aðar 6,7 milljörðum króna hærri
en reiknað var með í fjárlögum og
söluskattstekjur 8,2 milljörðum
króna hærri en í fjárlögum segir. í
heild er munurinn á áætluðum
tekjum og fjárlagatekjum 24,576
milljarðar — það er að segja
ríkissjóður fær tæplega 25 millj-
örðum króna hærri tekjur á árinu
1980 en gert var ráð fyrir í
fjárlögum. Auk þess skuldar ríkis-
sjóður Seðlabankanum um 40
milljarði króna.
Með þessar óvæntu tekjur í
ríkiskassanum tala ráðherrarnir
digurbarkalega um, að aldrei
þessu vant muni verða jafnvægi í
ríkisbúskapnum og það sé mikil-
vægt skref í baráttunni við verð-
bólguna. Engu er líkara en menn-
irnir átti sig ekki á því, að
tekjuöflun, sem rekja má til stöð-
ugs gengissigs og sífellt verðminni
krónu án nýrrar verðmætasköp-
unar, er ekki liður í atlögunni að
verðbólgunni heldur afleiðing
hennar, enda viðurkenna ráðherr-
arnir nú flestir, að niðurtaln-
ingarstefnan hafi mistekist og
verðbólgan vaxi í stað þess að
minnka.
Ný febrúar-
lög?
Þeir stjórnmálamenn, sem við-
urkenna ekki, að niðurtalningar-
stefnan í núverandi mynd hefur
beðið algjört skipbrot, hljóta að
vera úr öllum tengslum við ís-
lenskan veruleika. Samkvæmt
þessari stefnu, sem Framsóknar-
flokkurinn hælir sér af, á fram-
færsluvísitalan að hækka um 5%
1. nóvember. Nú ráðgerir Þjóð-
hagsstofnun, að verðbótavísitala á
laun hækki um 10,5% 1. desember
næstkomandi og framfærsluvísi-
talan bvi um nær 13% en 5%, sem
sé hækkunin er 8% meiri en