Morgunblaðið - 12.11.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. NÓVEMBER 1980
■Jt, . jj$
t Æ M m -
** ll iÆ ■■
Emil Magnússon, Grundarfírði:
Burtu fór borðið
Það nálKast nú óðum, að hálfur
fjórði áratugur sé síðan ég hóf
sjálfstæðan verzlunarrekstur og
allan þennan tíma úti á landi. Og
haldi einhver, að sá tími sé
skammt undan, að ég leggi upp
laupana og flytji á flatneskjuna í
þéttbýlinu, þá er rétt að taka það
fram strax, að allt slíkt tal er
mikill misskilningur. Ætti ég þess
kost að lifa lífinu á ný, horfandi til
þeirrar reynslu, sem ég hef áunnið
mér í dag, mundi ég hiklaust velja
mér sama veginn aftur og ber þar
ýmislegt til.
Það gefur auga leið, að maður
sem jafnlengi hefur verið í sama
starfi man tvenna tímana og
vissulega hafa hér miklar breyt-
ingar á orðið og flestar til bóta. —
Þegar matvöruverzlanir almennt
væddust kælibúnaði og bjuggu sig
undir það að mæta af myndarskap
breyttum lifnaðarháttum í land-
inu, breyttum matarvenjum og
auknum kröfum í þeim efnum,
varð vissulega mikil breyting, en
sú hin stærsta varð, þegar borðið
fór burt. Við það sköpuðust miklu
nánari kynni við „kúnnann", sem
aftur leiddi af sér miklu meiri
möguleika til þess, að „kúnninn"
kæmi á framfæri við kaupmann-
inn hinum ýmsu óskum sínum. Eg
get varla ímyndað mér, að ég sé
einn um það, að hafa hlotið ýmsar
mikilvægar ábendingar frá við-
skiptavini, sem orðið hefur báðum
til gagns og ánægju, að uppfylltar
hafa verið. Vík ég enn að mynd
Gunnlaugs Schevings. Fólkið fyrir
utan borðið ber það með sér, að
það er feimið og hlédrægt og
heldur, að það sé eitthvað óæðri
verur en þeir, sem innan við
borðið eru. Til voru þeir, sem báru
svo óttablandna virðingu fyrir
þessum hvítflibbum innan við
borðið, að þeir þorðu vart að yrða
á þá og tvístigu framan við og
núðu vettlingana á milli handa
sér. — Þetta er liðin tíð og mátti
missa sig. Nú eru allir jafnir, allir
talast við eins og jafningjar,
enginn feiminn eða hræddur.
Trúnaður beggja er gagnkvæmur,
og báðir bera fullt traust til hvors
annars. Það er hér, sem veiga-
mestu breytingarnar hafa orðið á
samskiptum kaupmannsins við
hinn almenna neytanda.
Ég hef hér að framan dregið
upp nokkra drætti í samskiptum
viðskiptamanna og verzlunarinn-
ar. Eigi þessi samskipti að vera
báðum aðilum til gagns og
ánægju, gildir auðvitað sú gullna
regla að báðir leggi þar nokkuð af
mörkum. Aðall góðrar verzlunar
umfram vöruval og vistleg húsa-
kynni, er ekki sízt framkoma og
viðmót þess fólks, sem í verzlun-
inni vinnur. Hér er og þáttur
viðskiptamannsins verulegur.
Háttvísi hans og heiðarleiki er
verulegur og snar þáttur í því, og
raunar forsenda fyrir gagnkvæm-
um skilningi.
En smásöluverzlunin á líka
veruleg viðskipti við aðra en þá
eiginlegu viðskiptamenn hennar.
Hér á ég við heildverzlanir og
framleiðendur hinna ýmsu vara.
Verulegur tími kaupmannsins fer
í viðskipti við þessa aðila og miklu
máli skiptir hvernig þau eru rækt.
Er bezt að hafa lokaorð þessarar
greinar um kynni mín af þessum
aðilum. Nær undantekningarlaust
eru viðskiptin við þá þess eðlis, að
á betra-verður vart kosið.
Ég hef séð að undanförnu all-
margar greinar eftir kollega mína
birtast í blöðum. Megineinkenni
þeirra er ergelsi og urgur útí
samfélagið fyrir það, hversu illa
er búið að þessari atvinnugrein.
Vafalítið má finna slíkum kvört-
unum verulegan stað, en vol og
væl hæfir ekki þeim, sem valið
hefur sér lífsstarf á þessum vett-
vangi. — Vík ég að því í næstu
grein.
Jón Isberg:
Fjórtán styrkveiting-
$r úr Menningarsjóði
Islands og Finnlands
STJÓRN Menningarsjóðs íslands
og Finnlands kom saman til
fundar 30. október sl. í Reykjavík
til þess að ákveða árlega úthlut-
un styrkja úr sjóðnum. Umsókn-
arfrestur var til 30. september sl.
og bárust alls 80 umsóknir. þar
af 09 frá Finnlandi og 17 frá
íslandi. Úthlutað var samtals
53.000 finnskum mörkum og
hlutu eftirtaldir umsækjendur
styrki sem hér segir:
1. Aðalsteinn Ingólfsson list-
fræðingur, 4.000 mörk til að kynna
sér starfsemi listmiðstöðvarinnar á
Sveaborg í Finnlandi og finnska
myndlist. .
2. Ingunn K. Jakobsdóttir kenn-
ari, 4.000 mörk til að kynna sér
skóla- og bókasafnsmál í afskekkt-
um byggðarlögum í Finnlandi.
3. Jóhanna Þórðardóttir mynd-
listarmaður og Þorbjörg Þórðar-
dóttir vefari, 6.000 mörk til að
kynna sér textíllist i Finnlandi.
4. Sigurður Harðarson arkitekt,
4.000 mörk til að kynna sér skipu-
lagsmál og húsfriðunarmál í Finn-
landi.
5. Vilborg Harðardóttir blaða-
maður, 4.000 mörk til Finnlandsfar-
ar til að safna efni í biaðagreinar.
6. Agnete Backlund textílhönn-
uður, 4.000 mörk til að kynna sér
textíllist á íslandi.
7. Tord Elfving blaðamaður og
Borgar Garðarsson leikari, 2.00ÍO
mörk til að ljúka við þýðingu á
leikriti Kjartans Ragnarssonar
„Blessað barnalán".
8. Berndt Lindholm gullsmiður,
4.000 mörk til að kynna sér íslenska
gúllsmíði.
9. Lisbet Lund-Schwela mynd-
listarmaður, 4.000 mörk til að halda
sýningu í Norræna húsinu.
10. Oiva Miettinen blaðamaður,
4.000 mörk til íslandsfarar til að
hafa viðtöl við íslenska stjórnmála-
menn.
11. Anssi Mánttári leikstjóri,
3.000 mörk til að kynna sér leiklist
á ístandi.
12. Norræna félagið í Riihimáki,
2.000 mörk til að stofna félag um
íslenska tungu í Riihimáki.
13. Lennart Sandgren ljósmynd-
ari, 4.000 mörk til að gera mynda-
flokk um ísland.
14. Merja Tammi, 4.000 mörk til
að kynna sér íslensk brúðuleikrit.
Höfuðstóll sjóðsins er 500.000
finnsk mörk sem finnska þjóðþingið
veitti í tilefni af því að minnst var
1100 ára afmælis byggðar á íslandi
sumarið 1974. — Stjórn sjóðsins
skipa Ragnar Meinander, frv. deild-
arstjóri í finnska menntamálaráðu-
neytinu, formaður, Juha Peura,
fil.mag., Kristín Hallgrímsdóttir,
stjórnarráðsfulltrúi og Kristín Þór-
arinsdóttir Mántylá, en varamaður
af finnskri hálfu og ritari sjóðsins
er Matti Gustafson, fulltrúi, og
varamaður af íslenskri hálfu Þór-
unn Bragadóttir, stjórnarráðs-
fulltrúi.
Fréttatilkynning
Þrautgóðir
á raunastund
Tólfta bindi komið út
ÚR ER komið 12. bindi bókaflokks-
ins Þrautgóðir á raunastund eftir
Steinar J. Lúðvíksson. Utgefandi er
Hraundrangi, Örn og Örlygur hf.
Þetta bindi hefur að geyma sögu
bjargana og sjóslysa á árunum
1903—1906 að báðum árum með-
töldum, en á þessum árum urðu
margir stóratburðir á þessu sviði,
sem greint er frá í bókinni.
Má þar nefna sem dæmi frásögn
um mannskaðaveðrið mikla í apríl
árið 1906, er kúttel Ingvar fórst við
Viðey með allri áhöfn. Velflestir
Reykvíkingar sem komnir voru til
vits og ára fylgdust með þeim
harmleik, án þess að unnt væri að
gera nokkuð mönnunum til bjargar.
I þessu sama óveðri fórúst tvö
þilskip með allri áhöfn við Mýrar,
voru það Sophie Wheatly og Emilie.
Fórust alls 68 sjómenn í mann-
skaðaveðri þessu.
Þá er í bókinni frásögn af ein-
hverjum mestu hrakningum skip-
brotsmanna er um getur hér á
landi. Urðu þeir árið 1903 en þá
strandaði þýski togarinn Friedrich
Albert á Skeiðarársandi. Öll áhöfn
skipsins komst heilu og höldnu í
Um Hitaveitu Blönduóss
Á stofnfundi hitaveitna nú fyrir
nokkru flutti Gunnar Haraldsson,
hagfræðingur, erindi um rekstur
hitaveitna. Hann birti þar töflu
yfir hitakostnað hjá ýmsum hita-
veitum. Þar kom fram, að tvær
hitaveitur selja vatnið svo dýrt, að
hitakostnaður á viðkomandi
stöðum er um 89% af kostnaði við
að hita upp með olíu. Hitaveita
Blönduóss er önnur þessara hita-
veita. í eríndi sínu segir hagfræð-
ingurinn:
„Mig langar í þessu sambandi
að segja frá örlítilli reynslu minni.
Fyrir u.þ.b. 5 árum fékk ég til
umfjöllunar frumáætlun um hita-
veitu í litlu þorpi. Eftir að hafa
kynnt mér hana ítarlega komst ég
að því að rekstrargrundvöllur
fyrirtækisins var mjög vafasamur
og þá helst vegna þess að ég taldi
tekjur þess of áætlaðar. Þetta álit
mitt sagði ég fulltrúum sveitarfé-
lagsins á fundi. Ég hafði tæpast
lokið við setninguna er oddviti
hreppsins stóð upp með þjósti og
sagðist skilja orð mín svo að ég
va:ri á móti uppbyggingu í hinum
dreifðu byggðum landsins. Eftir
þessi orð var ljóst að ekki var þörf
á að ræða rekstrargrundvöll fyrir-
tækisins enda búið að ákveða hver
hann ætti að vera, burt séð frá
hver raunveruleikinn var.
Nú er það fjarri því að ástæða
sé til að gera mikið úr þessum
viðvörunum en ég vil einungis
benda á að ekkert fyrirtæki verður
lengi rekið á óskhyggjunni einni
enda nú svo komið að viðkomandi
hitaveita sem stofnsett var þrátt
fyrir vafasaman reks.trargrund-
völl á í mjög alvarlegum rekstr-
arvanda."
Þar sem ég var oddviti Blöndu-
ósshrepps á þessum tíma tel ég
mér bæði skylt og rétt að taka
fram, að þessi hagfræðingur hefur
aldrei nálægt hitaveitu Blönduóss
komið. Auk þess vil ég gera
nokkrar athugasemdir við út-
reikninga hans. í töflu sinni notar
hagfræðingurinn ranga eininga-
tölu fyrir Blönduós. Mínútulítri
hér á Blönduósi kostar nú kr.
8.300,- og hemlagjald er nú kr.
7.200.-. Hagfræðingurinn telur að
það þurfi 5,2 mínútulítra til upp-
hitunar um 400 m:l húsnæðis og
notar sem einingaverð kr. 15.500.-
hver lítri sem er rangt. Hemla-
gjaldið er aðeins greitt einu sinni
en það bætist ekki við hvern lítra.
Einingaverð hér á Blönduósi er kr
9.685.- ef notaðar eru 5,2 mín.l. á
hús. Heildarkostnaður við húshit-
un hér miðað við sömu forsendur
sem hagfræðingurinn gefur sér er
því ekki 89% af hitakostnaði við
olíuhitun heldur aðeins 55%.
Hinsvegar er kostnaður ekki
svona mikill. Reynslan sýnir
okkur að meðal hús sér notar um
4,4 mín.l. sem er um 48% kostnað-
ur við olíuhitun.
Hitaveita Blönduóss var hönnuð
af Fjarhitun hf. Svo gerði það
fyrirtæki rekstraráætlanir. Allar
áætlanir stóðust fyllilega, líka
hvað snerti reksturinn, nema það
að vatnið sem kom upp var í
fyrstu milli 50—60 sek.I. en hrap-
aði niður fyrir 30 sek.l. svo leggja
þarf í nýja fjárfestingu þar á
meðal borun, sem er mjög dýr en
gaf mjög lítinn árangur.
Hitaveitan var byggð á met
tíma. Framkvæmdir hófust í júní-
lok 1977 og allar leiðslur voru
komnar í jörð og vatni hleypt á
fyrsta húsið í októberlok sama ár,
eða m.ö.o. það tók aðeins 4 mánuði
að koma hitaveitunni í gagnið. Þá
var aðeins eftir að leggja í innan
við 10 hús sem gátu tengst hita-
veitunni en lágu afsíðis. I þau var
lagt árið eftir, 1978.
Þetta eru staðreyndir um hita-
veitu Blönduóss. Hún á í greiðslu-
erfiðleikum sem m.a. stafar af því,
að lán orkusjóðs, sem eiga að lyfta
svona fyrirtækjum upp, eru með
óhagstæðustu lánum sem hægt er
að fá, m.a verður að greiða þau
upp á 5 árum.
Ég taldi mér skylt að hreinsa
mig og þáverandi hreppsnefnd
Blönduósshrepps af áburði hag-
fræðingsins sem ég þekki ekkert
og lít svo á, að hann hafi verið að
vega þarna að mér og okkur í ógáti
og ég tel að skekkjan í útreikningi
hans hafi verið svona venjulegur
„pennafeill“. En bókstafurinn blíf-
ur og' sé þessu ekki mótmælt gætu
barnabörn okkar og þeir sem þá
lifa verið að velta því fyrir sér hve
öfum þeirra voru mislagðar hend-
ur að vera að skipta sér af
lagningu hitaveitu undir svona
vafasömum kringumstæðum.
Jón ísberg
land, en 11 sólarhringar liðu uns
einn skipbrotsmanna komst til
bæja. Fundust flestir skipbrots-
mannanna á lífi á sandinum en allir
meira og minna kalnir, og var það
fyrst og fremst einstök frammi-
staða læknanna Bjarna Jenssonar
og Þorgríms Þórðarsonar sem
bjargaði lífi þeirra. Hrakningar
skipbrotsmannanna af Friedrich
Albert urðu til þess að fyrstu
skipbrotsmannaskýlin voru reist á
söndunum.
Fjölmargar myndir eru í bókinni
tengdar efni hennar.
Bókin Þrautgóðir á raunastund
er filmusett, umbrotin og prentuð í
Prentstofu G. Benediktssonar, en
bundin í Arnarfelli hf. Káputeikn-
ing er eftir Pétur Halldórsson.
(llr fróttatilkynninxu.)