Morgunblaðið - 28.12.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1980
fHtfgn Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 7.000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 350 kr.
eintakiö.
Jólahelgin hvílir yfir
landinu. í kyrrð hátíðar-
innar og með áramótin á
næsta leiti minnumst við
þess, sem Bólu-Hjálmar
kvað í ljóðabréfi 1819:
Árin, stundir, eyktirnar
og allar mundir hérvistar
stjórn guðs undir standa þar,
strikum bundið reglunnar.
Miklar umræður hafa um
það spunnist hér í blaðinu á
undanförnum vikum, hverj-
ar þessar reglur guðs eru.
Greinilega eru ekki allir á
einu máli og með þunga
hafa menn sett fram rök
sín. Eftir stendur, að vísind-
in útrýma ekki trúnni og án
trúar hafa vísindin harla
lítið gildi. Kenningasmiðir
ná ekki langt skorti þá
innblásturinn. Mesta upp-
ljómun hljóta menn í trú
sinni.
Raunar er það verðugt
umhugsunarefni, að í efnis-
hyggju samtímans, skuli
jafn mörgum liggja jafn
mikið á hjarta um sköpun
heimsins og þróun tegund-
anna. Þeir hafa oftast hæst,
er telja sig fara höndum um
lífshamingjuna í flókinni,
félagslegri þjóðfélagsgerð.
Margir yppta einnig öxlum
og segja deilur um uppruna
mannsins innantómt raus
um einskis verða hluti.
Þetta liggi allt ljóst fyrir, ef
ekki þá bjargist þetta allt
einhvern veginn að lokum.
Það má til sanns vegar
færa, en slík afstaða til
áhugamála annarra setur
því miður alltof mikinn svip
sinn á viðhorf fjöldans.
Mönnum hættir til þess í
hringiðu upplýsingastreym-
isins að láta sér nægja að
lesa fyrirsagnir og taka ekki
afstöðu, bíða frekar og sjá,
hvort eitthvað meira spenn-
andi reki ekki á fjörur
þeirra. Einföld dægurmál
eru blásin svo út, að þau
verða gagnsæ. Rökræður um
grundvallaratriði þykja of
flóknar, athyglin beinist
fremur að stóryrðum en
íhygli. Áhyggjum vegna að-
steðjandi vanda er varpað
yfir á aðra. Menn forðast að
standa frammi fyrir sjálfum
sér og spyrja: Hvað get ég
gert? Opersónulegt vald
opinberra aðila verður æ
íhlutunarsamara fyrir vikið.
Átökin í þjóðfélaginu snúast
um það, hvort þessir aðilar
fái nægilegt fjármagn til að
gegna sífellt víðtækari
skyldum. Þeim vex svo ás-
megin, sem gerast
talsmenn þessa valds án
þess að vilja bera nokkra
ábyrgð sjálfir. Öllum mót-
bárum er svarað með spurn-
ingunni: En vill fólkið skera
niður þjónustuna?
í trúnni felst, að þeir, sem
hana iðka, öðlast innri
styrk. Þeir varpa ekki
ábyrgð af sér heldur axla
hana með guði sínum í
bæninni. Menn leita trú-
arstyrksins hver með sínum
hætti. Þeir viðurkenna
stjórn guðs, ekki sem vilja-
laus verkfæri heldur þátt-
takendur í sköpunarverki
hans. Þeir verða að horfast í
augu við eigin samvisku og
taka ákvörðun gagnvart
kallinu: Fylg þú mér! Það er
engin tilviljun, að þau and-
lausu kenningakerfi, sem
sett hafa verið fram til að
gera manninn að tannhjóli í
ópersónulegri þjóðfélagsvél,
hatast mest við trúna og
svífast einskis í andstöðu
sinni við hana.
Trúariðkunin verður ekki
til af sjálfri sér, að henni
verður að hlú, hún verður að
njóta viðunandi skilyrða.
Guðstrúnni þurfa menn að
kynnast á réttum forsend-
um og þeim grundvelli, sem
Biblían veitir. Margir Is-
lendingar hafa unnið þrek-
virki við kristniboð í fjar-
lægum löndum. Störf þeirra
hafa borið hróður þjóðar-
innar víða. En hvað um
heimavígstöðvarnar? Er það
í samræmi við tíðaranda
velmegunarþjóðfélagsins að
halda boðskap kristinnar
trúar fram í íslenskum skól-
um? Er það ekki stefnan að
kenna sitt lítið af hverju og
blanda saman ólíkum trúar-
hugmyndum og það án við-
unandi kennslugagna? Þessi
þróun er til marks um
ofvöxtinn í hinu ópersónu-
lega valdi ríkisins. Sú skoð-
un er einkennileg, ef þetta
vald, sem sprottið er úr
kristnum jarðvegi og fyrir
átök, sem sóttu styrk sinn
ekki síst til trúarinnar, telur
sér nú best henta að vega að
sjálfum rótum kristindóms-
fræðslunnar. Sá vítahringur
er orðinn hættulegur, sem
vill ábyrgð einstaklinganna
sem minnsta, svo að unnt sé
að vega að rétti þeirra með
tilstyrk ábyrgðarlauss valds
í bréfaskiptum skriffinn-
anna. Hlutleysið gagnvart
kristinni trú í skólum lands-
ins er hættuleg meinsemd.
Hún sýnir, að rótleysið og
ruglandin mega sín meira
en viljinn til að fást við
grundvallarsannindi.
Umræðurnar um sköpun
heimsins og þróun tegund-
anna sýna, að jafnt ungir
sem aldnir vilja ekki sætta
sig við slíkt hlutleysi. Þær
eru gleðilegur vottur um
vilja til að takast á um
annað en dægurmál. Þær
minna á skyldur þeirra, sem
eldri eru, til að auðvelda
æskulýðnum að taka rétta
ákvörðun við kalli frelsar-
ans: Fylg þú mér!
Fylg þú mér!
Dr. Gunnar
Thoroddsen
Þegar Morgunblaðið kynnti dr.
Gunnar Thoroddsen fyrir kosn-
ingarnar 1934, þá yngsta fram-
bjóðanda Sjálfstæðisflokksins,
taldi blaðið hann engan nýgræð-
ing í landsmálum „og væri óhætt
að senda hann í rökræður móti
öllum foringjum hinna flokkanna
upp á það, að þeir mundu hvergi
koma að tómum kofanum" og mun
það mála sannast, eins og annað
sem Morgunblaðið hefur borið á
borð fyrir lesendur sína. Gunnar
Thoroddsen var þá einungis 23ra
ára og naut vinsælda bæði af
kjósendum og foringjum flokksins
og við hann voru bundnar miklar
vonir. Hann þótti þá þegar svo vel
máli farinn, að orð fór af. Munu
ýmis kjördæmi hafa staðið honum
til boða, en þegar afráðið var, að
Torfi Hjartarson, sá stórbrotni og
farsæli öðlingur, yrði í kjöri á
Isafirði, skoruðu Mýramenn á
Gunnar Thoroddsen til framboðs
og þótti það vel ráðið. Segir
Morgunblaðið, að hann hljóti „að
vera vænlegt foringjaefni". Gunn-
ar Thoroddsen fór á þing sem
landskjörinn. Frá þessum kosn-
ingum hefur dr. Gunnar tekið þátt
í landsmálum bæði sem borgar-
stjóri í Reykjavík og ráðherra, en
ekki síður sem fræðimaður við
Háskóla íslands og Hæstarétt. Að
Jóni Þorlákssyni látnum átti
Sjálfstæðisflokkurinn því láni að
fagna að geta boðið Reykvíkingum
upp á aðra eins menn og Pétur
Halldórsson og Bjarna Bene-
diktsson og síðar Gunnar Thor-
oddsen og Geir Hallgrímsson og
loks Birgi ísleif Gunnarsson, sem
enn er ungur að árum, og stóð sig
með prýði í starfi sínu, þótt
honum auðnaðist ekki að halda
borginni, enda fátt, sem mælti
með því, að það yrði fært til
frambúðar.
Eigi skal gráta Björn bónda,
heldur safna liði, sögðu sjálfstæð-
ismenn, þegar þeir töpuðu meiri
hluta sínum í höfuðborginni. Að
vísu er liðið tvístrað og geta
andstæðingar Sjálfstæðisflokks-
ins fagnað því, eftir þann dramat-
íska klofning, sem varð, þegar dr.
Gunnar gekk, gegn vilja þing-
flokks, miðstjórnar og flokksráðs
Sjálfstæðisflokksins, til liðs við
höfuðandstæðinga sjálfstæðis-
stefnunnar, sósíalista og fram-
sóknarmenn, en það þótti mörgum
of stór biti í einu og fer þeim
sífjölgandi, svo mjög sem ríkis-
stjórnin á undir högg að sækja.
En menn verða að horfa raunsæj-
um augum á gang mála í þeirri
einlægu von, að úr rætist og
stærsti flokkur þjóðarinnar,
hornsteinn lýðræðis og einstak-
lingsfrelsis, beri gæfu til að sam-
einast undir merki þeirra, sem til
þess hafa verið kjörnir með lýð-
ræðislegum hætti. Sjálfstæðis-
menn hafa þá bjargföstu trú, að
flokkurinn eigi enn til að bera það
innra þrek, sem ætla má af langri
og gagnmerkri sögu hans, og hann
standi af sér þau válegu pólitísku
veður, sem um hann leika. Það
verður enginn verri af því, þó að
um hann gusti. Og sagan er til
vitnis um átök frjálsborinna
manna víðar en í Sjálfstæðis-
flokknum. Við morgunblaðsmenn
eigum þá afmælisósk helzta dr.
Gunnari Thoroddsen til handa, að
hann beri gæfu til að ganga til
samstarfs við Geir Hallgrímsson
formann flokksins, þingflokk,
miðstjórn og flokksráð, enda er
það skylda þeirra, sem tóku við
Sjálfstæðisflokknum af Ólafi
Thors og dr. Bjarna Benedikts-
syni, að þeir skili honum heilu og
höldnu í hendur ungu kynslóðar-
innar. Málið er okkur öllum skylt.
Og ábyrgð allra sjálfstæðismanna
er mikil því það leiðir ógæfu yfir
þjóðina, þegar sterkasta afl is-
lenzkrar borgarastéttar gengur
ekki samhent til leiks gegn sósíal-
istum, en er sjálfu sér sundur-
þykkt.
Þegar höfundur þessara orða
vann ungur að ritgerð um dr.
Grím Thomsen skáld, virtist dr.
Gunnar Thoroddsen fylgjast með
því starfi, a.m.k. spurði hann
ævinlega um Grím, þegar hitzt
var á mannamótum. Og þá var
ekki sízt minnzt á Goðmund á
Glæsivöllum. „Kalinn á hjarta
þaðan slapp ég“ segir Grímur í lok
þessa sjálfsævisögulega sagna-
kvæðis. Grímur Thomsen var einn
af hirðmönnum Goðmundar á
Glæsivöllum, þ.e. danakonungs, en
hrökklaðist þaðan fullsaddur af
pólitísku þjarki, enda hlutskipti
margra stjórnmálamanna bæði
fyrr og síðar. Ekki vitum við um
pólitíska líðan dr. Gunnars Thor-
oddsens um þessar mundir, en
gætum þó ímyndað okkur, að hann
hafi gluggað í ljóð Gríms á
afþreyingarstundum og eigi þá
ósk innra með sér að sleppa
ókalinn á hjarta úr þeirri orra-
hríð, sem hefur orðið hlutskipti
hans og hann hefur raunar valið
sér sjálfur. Sjálfstæðismenn ættu
að minnsta kosti að óska þess, svo
oft sem þeir hafa glaðzt yfir
stjórnmálabaráttu dr. Gunnars
Thoroddsens. En hann hefur þá
einnig velgt mörgum undir uggum
og óþarfa kurteisi að ganga fram
hjá því.
Afmæli sín eiga menn að hafa í
friði fyrir dægurþrasi og rig og
hér verða ekki fluttar neinar
Bersöglisvísur, enda stendur það
öðrum nær, þótt fáir hafi háttvísi
og hugrekki Sighvats skálds til að
bera. En forsetakosningarnar 1952
og stjórnarmyndunin í fyrra verða
þó ekki þurrkuð út eins og krít af
töflu, svo djúpt sem sá sársauki
risti, sem fylgdi í kjölfarið. En þá
er á hitt að líta, sem bregður birtu
yfir að mörgu leyti óvenjulegan
stjórnmálaferil og ógleymanlega
sigra á góðum stundum. Ólafur
Thors tók dr. Gunnar inn í
Viðreisnarstjórnina 1959 og skil-
aði Sjálfstæðisflokknum samein-
uðum, þegar dr. Bjarni Bene-
diktsson tók við honum. En fráfall
dr. Bjarna og veikindi Jóhanns
Hafsteins nokkru síðar urðu með
svo óvæntum hætti, að nánast var
ofraun að axla þá byrði, sem á
Geir Hallgrímsson var lögð. Geir
þurfti því öðrum stjórnmála-
mönnum fremur á sterkum bak-
hjarli að halda. En hörð átök urðu
í fiokknum og er það raunar ekki
einsdæmi. En í stjórnmálum
geyma menn ekki sverð sín í
annarra slíðrum. Margir telja nú,
að mál sé að linni. Þjóðin þarf á
samhentri forystu í Sjálfstæðis-
flokknum að halda, ef hún á að
komast út úr að því er virðist
óyfirstíganlegum ógöngum. Megi
forysta Sjálfstæðisflokksins bera
gæfu til að slást við þá, sem hún er
kjörin til, en setja niður þær
illvígu deilur, sem veikt hafa
annars öflugan og rúmgóðan
flokk.
Ritstjórar Morgunblaðsins
teldu sér sóma að því að taka þátt
í slíkri friðarsókn, en leiftursókn á
hendur þeim pólitísku andstæð-
ingum, sem blaðið telur sér skylt
að sækja að, svo að ísland megi
blómgast, og lýðræðið megi sækja
kraft sinn í sjálfa undirstöðu þess:
einstaklinginn, frjálsan og óháð-
an. Ef það gæti orðið, færi aftur
vorkliður um íslenzkt þjóðlíf.
Með þessum orðum sendum við
dr. Gunnari Thoroddsen ham-
ingjuóskir á sjötugsafmælinu og
óskum honum og fjölskyldu hans
farsældar á ókomnum árum, um
leið og við þökkum honum marg-
víslegt og oftast ágætt samstarf á
liðnum árum. Á merkisdegi í lífi
hans hugsum við ekki sízt til
sæmdarhjónanna, foreldra hans,
konu hans, frú Völu Thoroddsen,
tengdaforeldra hans, forsetahjón-
anna, sem tengdust blaðinu því
meir, sem á leið ævi þeirra.
Samstarf Ásgeirs Ásgeirssonar og
Ólafs Thors við myndun Viðreisn-
arstjórnarinnar leiddi til svo
heillaríks blómaskeiðs í heilan
áratug.'að við er brugðið, enda er
oftast vísað til viðreisnaráranna,
þegar reynt er að sannfæra menn
um það, að íslendingar hafi til að