Morgunblaðið - 28.12.1980, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1980
15
Halldór Laxness:
Athugasemd við
sjálfgagnrýni
Ötull formælandi góðs
málfars, Guðni Kolbeins-
son, dregur niður fánann
vegna mismælis í útvarpi á
dögunum: segist hafa farið
rángt með eignarfall orðs-
ins lækur, sagt læks í stað
lækjar. Fyrst hélt ég fyrir-
lesarinn væri eitthvað að
narrast að okkur hlustend-
um.
Aungvum dettur í hug að
lærður málfræðíngur kunni
ekki að fallbeygja orðið
læk. Hitt undarlegra að
slíkur maður skyldi ekki
láta við sitja að biðjast
letilega afsökunar á mis-
mæli (og þó var óþarfi) í
stað þess að fara að sanna
fyrir mönnum að umrædd
eignarfallsmynd væri „vit-
leysa“. Slík harðyrði við
sjálfan sig af litlu tilefni
teingjast sálfræði fremuren
málfræði. Auðvitað dettur
aungvum manni í hug að
Guðni Kolbeinsson kunni
ekki að fallbeygja orðið
lækur.
Harðvítug sjálfsgagnrýni
getur orðið sama og vond
ritskoðun; og ekki síst ef
hún hrekur höfund sinn í
sjálfvalið ritbann. Auk þess
sem vera kynni vafamál frá
rótum hvort eignarfalls-
myndin „læks“ sé villa;
hvert mál er einsog það er
virt. I annan stað eru uppi
málfræðíngar sem mundu
kalla rángmæli og rassam-
bögur jafngirnileg til fróð-
leiks og réttmæli. Það er
ósköp einfalt að afgreiða
afbrigðilegar beygínga-
myndir, þarámeðal vanaleg
mismæli, sem málvillu. Það
er ekki heldur einhlítur
málstaður að allar beyg-
íngarþulur séu ófrávíkjan-
leg viska einsog þær eru
settar upp í dálka í skóla-
bókum. Einn mórall er þó
hafinn yfir önnur lögmál að
fornu og nýu, sá sem segir
að allir eigi leiðréttíngu
orða sinna nema Andskot-
inn. Hitt er mest fásinna,
að þó manni hafi á málþíngi
orðið mismæli sem munar
einum bókstaf, þá skuli
lögbrjóturinn af sjálfsdáð-
um setja sér þær skriftir að
láta ekki hafa úr sér æmt
né skræmt í Ríkisútvarpinu
þaðanaf. Hafi maður mis-
mælt sig er hinsvegar ein-
hlítt að hann leiðrétti sig,
jafnvel án þess að biðjast
afsökunar. Aðeins tröll-
heimskir lærdómsmenn
gánga upp í þeirri dul að
þeim kunni ekki að skjátl-
ast í orði. „Að skjátlast er
mannlegt“ stóð áður fyrri í
fyrstu grein latínubókar í
skólum: errare humanum
est. Það stendur hvergi að
maður skuli ekki framar
lúka munni sundur á mál-
þíngi hafi honum orðið mis-
mæli í fallbeygíngu.
Sú fræði hlýtur að vera
hörð meinlætafræði, en
ekki málfræði, sem lætur
málfræðíng þagna og taka
skriftir þó honum hafi orðið
mismæli. Þá mættu margir
þegja á vorum dögum, í
kynslóð sem kynni málfars-
lega að búa í forheimsk-
unarlægð, kanski hinni
dýpstu sem túngan hefur
lent í síðan á landnámsöld,
ef dæma skyldi af blöðum
og bókum. Að minsta kosti
væri fjarstæða að halda að
nokkur nútímamaður gæti
þrátt fyrir lærða tilburði
þýtt biflíuna eins vel og
þeir gerðu Guðbrandur,
Oddur og Gissur, þó annar-
hver skólastrákur kunni
með lærðum tilburðum að
sanna að á textum þeirra sé
slæmt mál. Það væri að
vísu úngum málfræðíngi
þarfari æfíng að skrifa upp
hjá sér hve margir gapand-
ar eru að meðaltali í hverju
reykjavíkurblaðanna á dag.
Gapandi, hiatus, er sá
óþrifnaður í ritmáli ís-
lensku þar sem sami hljóð-
stafur stendur tvisvar í röð
inni í miðju orði, tam
harmonikkUUnnandi, her-
stöðvAAndstæðíngur,
fræðllðkandi. Haft er fyrir
satt að í einu reykjavíkur-
blaðanna hafi fjörutíu gap-
andar verið taldir á einum
degi. Væri ekki málfræðíngi
mun þarfari iðja, svo nefnt
sé dæmi, að rannsaka gap-
anda í íslenskum blöðum
nútímans, og gefa okkur
sem bjóðum þessum fjanda
heim duglega á baukinn,
helduren setja sjálfum sér
skriftir opinberlega útaf
lækur — læks.
bera þó nokkurn pólitískan
þroska, þrátt fyrir allt.
Hækka vextir
um áramót?
í 33. grein efnahagslaga þeirra,
sem sett voru í tíð seinni vinstri
stjórnar Ólafs Jóhannessonar seg-
ir svo m.a.: „Vaxtaákvarðanir á
árinu 1979 og 1980 skulu við það
miðaðar, að fyrir árslok 1980 verði
í áföngum komið á verðtryggingu
sparifjár og inn- og útlán sbr. VII
kafla þessara laga um verðtrygg-
ingu sparifjár.
Meginreglan verði sú, að höfuð-
stóll skuldar breytist með verð-
lagsþróun, en jafnframt verði
nafnvextir lækkaðir. Afborganir
og vextir reiknist af verðbættum
höfuðstól. Verðtrygging verði
reiknuð í hlutfalli við verðbreyt-
ingar. Samhliða verðtryggingu
verði lánstími almennt lengdur og
skal setja um það efni sérstakar
reglur, þar á meðal heimildir til
skuldabréfaviðskipta af þessu til-
efni.“
Þessi lagafyrirmæli eru alveg
ótvíræð. Vextir eiga um þessi
áramót að hækka þannig að um
fulla verðtryggingu sparifjár og
útlána verði að ræða. Lögum
samkvæmt á Seðlabanki íslands
að sjá um framkvæmd þessara
lagafyrirmæla. Honum ber því að
tilkynna um áramót verulega
hækkun vaxta, jafnframt því, sem
hann á að tilkynna margvíslegar
aðrar ráðstafanir í sambandi við
útlán og verðtryggingu þeirra. Ef
Seðlabankinn framfylgir ekki
þessum lagafyrirmælum hefur
hann gerzt brotlegur við lög lands-
ins. Ríkisstjórnin getur ekki gefið
Seðlabankanum fyrirmæli um að
fresta þessari vaxtahækkun nema
með bráðabirgðalögum. Ríkis-
stjórnin er ekki sett yfir Alþingi
og getur því ekki leyft einum eða
öðrum að fresta framkvæmd lag-
afyrirmæla frá Alþingi nema með
því að setja bráðabirgðalög um
þetta efni. Það væri hins vegar
næsta furðulegt, ef ríkisstjórnin
tæki ákvörðun um það nú milli
jóla og nýárs að setja bráðabirgð-
alög um vaxtamál. Bæði henni og
öðrum var ljóst, að hverju stefndi
og hver ákvæði laganna eru.
Henni var þess vegna í lófa lagið
að leggja fyrir Alþingi, fyrir
jólaleyfi þingmanna, frumvarp
um breytingu á þessum lögum, ef
henni sýndist svo. En það væri þó
eftir öðru að hún leyfði sér að
setja bráðabirgðalög um þetta
efni milli jóla og nýárs. Með því
sýndi hún Alþingi óvirðingu og
ósvífni, og svipti sparifjáreigend-
ur lögbundnum rétti.
Verði lögunum ekki framfylgt
og vextir því ekki hækkaðir um
áramót má hins vegar búast við
stórfelldum málaferlum. Ganga
verður út frá því, sem vísu, að
sparifjáreigendur höfði mál á
hendur bönkunum til greiðslu
hærri vaxta, ef ákvæðum laganna
verður ekki framfylgt. Eins og
lögin eru orðuð verður að telja
víst, að sparifjáreigendur muni
vinna slíkt mál á hendur inn-
lánsstofnunum. Ætla verður að
þeir, sem ábyrgð bera á banka-
kerfi landsmanna hafi ekki áhuga
á því að gerast brotlegir við lög og
kalla yfir sig og þær stofnanir,
sem þeir veita forstöðu stórfelld
málaferli.
Af þessu má sjá, að fullkomið
öngþveiti blasir við í peninga-
stofnunum landsmanna um þessi
áramót. Þegar þessar línur koma
fyrir sjónir lesenda eru 2'/2 virkur
dagur til áramóta. Þetta svigrúm
hafa Seðlabankinn og ríkisstjórn-
in til þess að taka ákvarðanir um
að framfylgja lögunum. En
kannski verður vaxtabomban
sprengd á gamlárskvöld.
Dæmi um
aðgerðarleysi
Þessi viðhorf í vaxtamálum eru
dæmigerð fyrir aðgerðarleysi nú-
verandi ríkisstjórnar í efna-
hagsmálum. Þótt menn hafi vitað
það í eitt og hálft ár, að vextir
ættu að hækka í siðasta lagi um
þessi áramót gerist nákvæmlega
ekki neitt. Ríkisstjórnin hefur
hvað eftir annað á þessu ári
frestað vaxtahækkunum með til-
vísun til þess, að ákvæði laganna
hljóðaði um áramót 1980. Með því
hefur ríkisstjórn gefið í skyn, að
hún væri ekki sérlega hrifin af
þeirri vaxtastefnu, sem mörkuð
var í þessum efnahagslögum, enda
þótt báðir helztu stjórnarflokk-
arnir, Alþýðubandalag og Fram-
sóknarflokkur hafi staðið að setn-
ingu þessara laga. Vel má vera, að
ríkisstjórnin hafi skipt um skoðun
og sé nú komin að þeirri niður-
stöðu, að vextir eigi að hækka um
þessi áramót, en sé svo þá hefur
það ekki komið fram í rækilegum
undirbúningi að framkvæmd þess-
ara laga. Líklega er ekkert aug-
ljósara dæmi en einmitt vaxta-
málin um það, hvernig núverandi
ríkisstjórn lætur reka á reiðanum
og hefst ekkert að.
Annað dæmi um þetta er frum-
varp að lánsfjáráætlun, sem lagt
hefur verið fyrir Alþingi. Þegar
fjármálaráðherra kom í sjón-
varpsþátt snemma í október lýsti
hann því digurbarkalega, að láns-
fjáráætlun mundi verða lögð fram
aðeins nokkrum vikum siðar. Þau
orð ráðherrans stóðust ekki. Láns-
fjáráætlun var ekki lögð fyrir
þingið fyrr en í desember og hún
var ekki afgreidd á þinginu fyrir
jól eins og vera bar heldur var
afgreiðslu hennar frestað fram á
næsta ár. Astæðan er auðvitað sú,
að stjórnarflokkarnir hafa ekki
komið sér saman um það hversu
afgreiða skuli lánsfjáráætlun og
veigamiklir þættir hennar að því
er virðist óræddir innan stjórnar-
liðsins. Líklegt má telja, að þeir
þingmenn Framsóknarflokksins,
sem hvað harðast hafa heimtað
efnahagsaðgerðir um þessi ára-
mót, hafi stöðvað afgreiðslu láns-
fjáráætlunar fyrir jól á þeirri
forsendu, að þeir hefðu lítið svig-
rúm til þess að knýja kommúnista
til einhverra aðgerða í efna-
hagsmálum, ef lánsfjáráætlun
hefði verið afgreidd frá Alþingi.
Þriðja dæmið um hringlanda-
hátt ríkisstjórnarinnar í veiga-
miklum málum er vörugjaldið,
sem nú hefur verið lagt á innlent
sælgæti og gosdrykki. Fyrr á
þessu ári var innflutningur á
erlendu sælgæti gefinn alveg
frjáls. Þegar í stað kom í ljós, að
innlendur sælgætisiðnaður mundi
eiga í vök að verjast af þessum
sökum og atvinna starfsfólks í
þessari iðngrein í hættu. Þá greip
rikisstjórnin til þess ráðs að setja
sérstakt gjald á innflutt sælgæti
til þess að bæta samkeppnisað-
stöðu innlenda iðnaðarins. Nú
gerist það hins vegar í desember,
að ríkisstjórnin leggur fram frum-
varp, sem felur í sér stórfellda
nýja skattlagningu á þessa inn-
lendu iðngrein, sem á í vök að
verjast og er að reyna að bæta
samkeppnisstöðu sína. Þessum
skatti er mótmælt bæði af at-
vinnurekendum í þessum iðnaði og
ekki síður starfsfólki, sem sér að
atvinnu þess er á ný stefnt í
hættu, nú vegna þess, að hinn
skattaglaði kommúnisti í fjár-
málaráðherrastól, segir, að meiri
peninga vanti í ríkishítina.
Það er auðvitað ekkert sam-
ræmi í afstöðu ríkisstjórnarinnar
til þessarar iðngreinar. Hvar er
Hjörleifur Guttormsson nú? Hann
er á móti stóriðju, en hann hefur
hingað til haldið því fram að hann
hefði áhuga á að efla aðrar
iðngreinar. Nú tekur hann þátt í
aðför að iðngrein, sem á mjög
undir högg að sækja. Það er
bersýnilega lítið að marka fögur
orð þessa iðnaðarráðherra komm-
únista um löngun hans til þess að
efla innlendan iðnað.
Við aðgerðarleysi ríkisstjórnar-
innar bætist ábyrgðarleysi ráð-
herranna. Framsóknarflokkurinn
er stærsti stjórnarflokkurinn.
Hann ber mesta ábyrgð. Talsmenn
hans hafa hver á fætur öðrum
heimtað aðgerðir í efnahagsmál-
um. Fyrst sögðu þeir, að dagurinn
væri 1. desember. Síðan áramót.
Þá bregður svo við, að formaður
Framsóknarflokksins, Steingrím-
ur Hermannsson, fer á skíði til
Spánar og kemur ekki heim fyrr
en u.þ.b. 10 dagar eru liðnir af
janúarmánuði. Hvað er hann svo
að gera til Austur-Þýskalands,
þangað fer enginn a.m.k. til að
skemmta sér. Fiskverð er óákveðið
og allt í óvissu um það en nýtt
fiskverð á að taka gildi um
áramót. Samningar við sjómenn
eru lausir og stefnir í verkfall.
Ríkisstjórnin hefur haft stór orð
um efnahagsaðgerðir en allt bend-
ir til þess, að þær séu ekki farnar
að taka á sig nokkra mynd. Og
formaður stærsta stjórnar-
flokksins fer á skíði til Spánar.
Hann lék sama leikinn þegar erfið
fiskverðsákvörðun var framundan
í byrjun júní. Þá fór formaður
Framsóknarflokksins á sólar-
strendur. Ætli þetta háttalag
Steingríms Hermannssonar lýsi
ekki þezt núverandi ríkisstjórn?