Morgunblaðið - 03.01.1981, Blaðsíða 8

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 1981
Stjómin heitir
á landsmenn
til liösinnis
Avarp dr. Gunnars Thoroddsens forsætisráðherra á gamlársdag
Góðir íslendingar.
Vilji er allt sem þarf. Svo
viturlega og vasklega mælti Einar
skáld Benediktssón endur fyrir
löngu.
Síðan þetta var ort hafa stór-
stígar framfarir orðið á Islandi á
flestum sviðum. í þessari ævin-
týralegu framfarasókn hafa Is-
lendingar reist í verki viljans
merki.
Öll okkar mál höfum við tekið í
eigin hendur, endurreist þjóðveldi
og endurheimt umráð allra fiski-
miða umhverfis landið. I öllu
þessu umróti og gegnum átök við
erlend öfl hefur viljinn og hinn
viljasterka eining íslensku þjóðar-
innar verið það óstöðvandi afl,
sem áfram knúði og hlaut að
sigra, aftur og aftur.
Oft og áþreifanlega hefur þjóðin
sýnt og sannað í verki, að viljinn
er allt sem þarf.
En í einum þætti þjóðmála
hefur íslendingum illa gengið að
sýna þá einingu viljans, sem í
öðrum stórmálum hefur borið
hana á örmum sér til frækilegra
sigra. Jafnvægi, stöðugleiki í efna-
hagsmálum hefur þar orðið útund-
an. Hvassir sviptivindar óstöðug-
leikans, verðbólgunnar, hafa geis-
að um grund.
Óviðráðanlegar orsakir utan að
hafa valdið hér nokkru um, olíu-
hækkun, sölutregða, verðlækkun á
útfluttum afurðum, en höfuðor-
sökin er okkar eigin smíð. Kröfu-
gerð án heildarsýnar, metingur án
tillits til annarra, skilningsskort-
ur á þjóðarþörf, vöntun á sam-
stilltum þjóðarvilja.
Ríkisstjórnin vill nú gera til-
raun til þess að draga úr verð-
þenslunni, veita henni viðnám.
Stjórnin hefur gert efnahagsáætl-
un, ákveðið aðgerðir, og heitir á
landsmenn til liðsinnis. Þessar
aðgerðir mótast af þrem megin-
markmiðum, en þau eru:
í fyrsta lagi að efla atvinnulíf
og tryggja öllum landsmönnum
næga vinnu.
I öðru lagi að draga svo úr
hraða verðbólgunnar að hún lækki
í um 40 prósent á árinu 1981.
í þriðja lagi að tryggja kaup-
mátt iaunafólks.
Þau tímamót verða á morgun,
að gjaldmiðli þjóðarinnar verður
breytt, þannig að ein ný króna
jafngildir 100 gömlum krónum.
Um leið eru gerðar ýmsar efna-
hagsráðstafanir.
I fyrsta lagi: gengissigi verður
hætt og gengi krónunnar haldið
stöðugu næstu mánuði. Sú sífellda
lækkun krónunnar, sem lengi hef-
ur verið framkvæmd með gengis-
sigi, hefur verið nauðvörn vegna
atvinnuveganna.
En hún hefur um leið ýtt undir
verðþensluna og magnað verð-
bólguhugarfar.
Að undanförnu hefur ríkis-
stjórnin reynt að búa þannig um
hnúta, að útflutningsatvinnuvegir
geti lifað og dafnað við stöðugt
gengi. Nú í árslok hefur það gerst
í fyrsta sinn um alllangt skeið, að
allar greinar fiskvinnslunnar hafa
jákvæða afkomu, frystiiðnaður-
inn, sem átt hefur á þessu ári í
alvarlegum erfiðleikum, hefur nú,
að mati Þjóðhagsstofnunar, um
3'A prósent í afgang.
En ný ákvörðun fiskverðs er
framundan.
Ríkisstjórnin leggur áherslu á
það við alla aðila þess máls, að
kosta kapps um að leita lausnar
hið fyrsta í samræmi við þær
forsendur, sem þessar efnahags-
aðgerðir byggjast á.
Til þess að greiða fyrir úrlausn
þessa vandasama máls, hefur rík-
isstjórnin ákveðið að útvega Verð-
jöfnunarsjóði sjávarútvegsins
fjármagn til að tryggja eðlilega
afkomu fiskvinnslunnar.
Á hliðstæðan hátt verður útveg-
að fjármagn til að tryggja afkomu
samkeppnis- og útflutningsiðnað-
ar.
Útgerð og fiskvinnslu verður
gert kleift að breyta skammtíma-
lánum og lausaskuldum í lengri
lán og vextir af gengisbundnum
afurðalánum atvinnuveganna
verða lækkaðir úr S'A prósenti í 4
prósent.
Það er mikilvægt að nýta þessi
tímamót þegar nýr gjaldmiðill er
tekinn í notkun, til þess að treysta
gildi hans, auka trú manna á hinni
nýju krónu, örva menn til aðgæslu
í fjármálum og hvetja til spari-
fjármyndunar. En allt þetta miðar
um leið að viðnámi gegn verð-
bólgu.
Einn mikilvægasti þátturinn í
þessari viðleitni er einmitt þessi,
að gera gengið stöðugt.
6 í öðru lagi er ákveðin verð-
stöðvun frá 1. janúar til 1. maí og
verða engar hækkanir á vöru eða
þjónustu leyfðar nema með sam-
þykki Verðlagsráðs, og má það
ekki heimila hækkanir nema það
teljist óhjákvæmilegt.
Slík leyfi skulu háð samþykki
ríkisstjórnarinnar. Vísitala fram-
færslukostnaðar verður ákveðin
100 frá 1. janúar á grundvelli
sérstakrar könnunar á fram-
færslukostnaði.
Á næsta ári, það er 1. mars, 1.
júní, 1. september og 1. desember,
verða greiddar fullar verðbætur
samkvæmt framfærsluvísitölu
eins og hún breytist frá 1. janúar
1981.
Verðbreytingar á áfengi og tób-
aki hafa þó engin áhrif á verðbæt-
urnar.
Um verðbætur á laun 1. mars
reiknast því hækkun framfærslu-
vísitölu frá 1. janúar, en þó skulu
þær ekki vera meiri en sjö prósent
lægri en verið hefði, ef reiknað
hefði verið einnig með verðbótum
vegna verðhækkana í nóvember og
desember.
Til skýringa þessu vil ég nefna
dæmi:
Ef verðbætur ættu að verða 11
prósent 1. mars eftir eldra kerfi,
án efnahagsaðgerða, þá verða þær
væntanlega 4 prósent nú.
Sú skerðing, sem verður þannig
á verðbótum 1. mars verður bætt
upp með ýmsum hætti; verðbætur
á laun 1. júní, 1. september og 1.
desember, verða hærri en ella
hefði verið, að óbreyttum lögum,
kaupmáttur á hverju verðbóta-
tímabili rýrnar minna vegna
minni verðbólgu, skattar verða
lækkaðir sem svarar einu og hálfu
prósenti í kaupmætti lægri launa
og meðallauna. Vextir lækkaðir og
lánum húsbyggjenda að nokkru
breytt i lán til lengri tíma.
Þessi aðgerð, sem ég nú lýsti,
ásamt öðrum efnahagsaðgerðum,
verður til þess að draga úr hraða
verðbólgunnar á næstu mánuðum.
Viðræður verða hafnar við sam-
tök launþega og aðra hagsmuna-
aðilja atvinnulífsins um sam-
ræmda stefnu í kjaramálum, at-
vinnumálum og efnahagsmálum
til næstu tveggja ára.
Til þess að ná fullri verðtrygg-
ingu inn- og útlána nú um áramót,
hefðu vextir átt að hækka nú um
10 af hundraði.
Ríkisstjórnin telur alls ekki
fært að fallast á hækkun vaxta,
svo þung sem vaxtabyrðin nú
þegar er orðin á atvinnufyrirtækj-
um og einstaklingum. Með bráða-
birgðalögum í dag hefur ríkis-
stjórnin lengt þennan aðlögunar-
tíma um 1 ár, svo að vextir hækka
ekki.
En með hliðsjón af þeim
áhrifum, sem lækkun verðbóta 1.
mars mun hafa, er stefnt að
almennri lækkun vaxta 1. mars.
Til þess að iétta undir með
húsbyggjendum er tvennt ákveðið
nú:
Vextir af verðtryggðum lánum
til lengri tíma en 10 ára verði ekki
hærri en 2 prósent, en af lánum til
skemmri tíma mest 4 prósent
umfram verðtryggingu.
í öðru lagi; vegna húsbygginga
og kaupa á íbúðum skal stefnt að
því að breyta skammtímalánum
og lausaskuldum í föst lán til
lengri tíma. Að þessari skuld-
breytingu verður unnið á vegum
viðskiptaráðuneytis, Seðlabanka,
félagsmálaráðuneytis og Húsnæð-
isstofnunar ríkisins.
í því skyni að örva sparnað
hefur verið ákveðið að fé á verð-
tryggðum sparireikningum verði
bundið í sex mánuði í stað tveggja
ára.
Til þess að stuðla að stöðugleika
og jafnvægi í efnahagslífinu verð-
ur áfram beitt ströngu aðhaldi í
fjármálum ríkisins.
Þá verður einnig haft strangt og
stöðugt aðhald með því að útlán
banka og sparisjóða verði í sam-
ræmi við markmið ríkisstjórnar-
innar í efnahagsmálum.
í þriðja lagi hefur ríkisstjórn-
inni verið heimilað með bráða-
birgðalögum í dag að fresta ein-
stökum opinberum framkvæmd-
um til þess annars vegar að koma
í veg fyrir hugsanlega ofþenslu í
efnahagslífinu og hins vegar til að
afla fjármagns til að treysta
kaupmátt lágtekjufólks.
Auk þessara aðgerða, sem ég nú
hef rakið, hefur ríkisstjórnin und-
irbúið og ákveðið margháttaðar
umbætur í stjórnsýslu, skipu-
lagsmálum og um eflingu atvinnu-
lífs, umbætur sem koma til fram-
kvæmda á næstu vikum og mán-
uðum.
Landsmenn góðir.
Það.veltur á ykkur öllum, skiln-
ingi ykkar á þessum aðgerðum,
vilja ykkar til þess að draga úr
verðbólgunni, hvort þessi tilraun
tekst.
Ég held að enn séu í góðu gildi
orðin hans Einars Benediktssonar,
vilji er allt sem þarf.
Eg óska landsmönnum gleðilegs
nýárs og farsældar á komandi ári.
A .f mii misl blöð >um
ir íargfi róðs manns
Jóhann J. E. Kúld:
STILLIST ÚFINN SÆR,
Ægisútgáfan, 1980,
Reykjavík.
Bækur Jóhanns Kúld eru nú
orðnar 5 bindi, 956 bls. En þar eð
þær ná yfir allt hans æviskeið, má
kalla það hóflegt, þegar saman er
borið við suma okkar eldri rithöf-
unda, sem telja sig þurfa fjögur til
fimm bindi af sjálfsævisögu til
þess að ná til tvítugs aldurs. Eftir
því að dæma duga ekki minna en
tuttugu til þrjátíu bindi til að
segja ævisögu þessara manna. Til
að segja frá ævi sumra stórmenna
þessa hnattar hefur minna verið
látið duga.
Af þessum bókum Jóhanns má
minna á I stillu og stormi, sem
greinir frá fyrstu tuttugu árum
höfundar. I iifsins ólgu sjó, sem ég
hef getið um áður í þessum
bókmenntaþáttum. En þar var
aðalefnið Ákureyrarárin í öllum
sínum sviftingum, skini og skúr-
um, veikindum og verkalýðsbar-
áttu. Ég held að sú bók sem hér er
Bókmenntlr
eftir ÆVAR
R. KVARAN
fjallað lítillega um muni vera
lokabindi þessara frásagna Jó-
hanns. En hún nær yfir tímabilið
frá byrjun síðustu heimsstyrjald-
ar og framá síðustu ár.
Ég er ekki í minnsta vafa um
það, að sagnfræðingar framtíðar-
innar verða Jóhanni Kúld þakk-
látir fyrir þessar bækur, því þær
eru ómetanleg heimildarrit fyrir
ýmsa mikilvæga þætti íslensks
atvinnulífs. Það sem gefur þessum
bókum slíkt gildi er athyglisvert
hlutleysi sögumanns, sem aldrei
iætur glepjast af neins konar
öfgum í afstöðu sinni til mála, þar
sem hann kemur við sögu. Þetta
verður því ólíkt mikilvægari heim-
iidarrit en endurminningar t.d.
ýmissa stjórnmálaforingja, sem
halda áfram að verða blindir af
pólitísku ofstæki, þótt þeir séu
orðnir gamlir menn.
Þegar lesnar eru minningar
Jóhanns frá hinum hörðu árum
verkalýðsbaráttunnar á Akureyri
er aðdáanlegt hvernig honum
tekst jafnan að aðgreina menn og
málefni og halda hug sínum í
jafnvægi þótt í móti blási. Hann
hikaði aldrei við að fórna atvinnu-
möguleikum og hvers konar tylli-
boðum, þegar verkamenn kusu
hann til foringja bláfátækan og
berklaveikan. Það eru tæpast
margir sem hefðu staðist þær
freistingar sem hann vísaði á bug.
Greindir andstæðingar hans sáu
þessa mannkosti ekki síður en
félagar hans, og þess vegna var
hann alla tíð mikils metinn, þótt
fátækur væri.
Jóhanni hefur verið tamt að
skrifa margt hjá sér í minnisbæk-
ur sínar og þess vegna eru frá-
sagnir hans ákaflega skýrar og
nákvæmar af hinum margvíslegu
Jóhann J. E. Kúld
atburðum sem hann segir okkur
frá. Aldrei verður hann þó leiðin-
legur, því hann er góður rithöf-
undur og því gæddur hæfilegri
hófsemd. Þvert á móti eru bækur
hans hinn ágætasti lestur.
Það gefur frásögnum hans auk-
ið gildi, að þær eru ekki sagðar af
einhverjum yfirmanni, heldur
óbreyttum verkamanni eða sjó-
manni og við sjáum því tilvik og
atburði frá því sjónarmiði. Okkur
ríður á að kynnast lífinu eins og
það lítur út úr hinum lægri
þrepum þjóðlífsins, því það er
sjónarhorn meirihluta þessarar
þjóðar, og til þess gefst okkur
tækifæri með því að lesa bækur
Jóhanns.
í þessari síðustu bók er hagur
Jóhanns tekinn að vænka, en það
breytir honum ekkert, þótt hann
nú fáist við skipaverslun fyrir
KRON, birgðavörslu og birgða-
stjórn á Kefiavíkurflugvelli eða
starfi í björgunarliði breska sjó-
hersins við Island, auk annarra
enn mikilvægari starfa. Það sem
einkennir öll verk hans eru eðlis-
kostir hans: heiðarleikur, dugnað-
ur, drengskapur og það dásamlega
jafnvægi hugans, sem bjargar
honum úr hvers konar vanda og
kennir honum að bregðast rétt og
karlmannlega við hvers konar
andbyr.
Jóhann er í frásögnum sínum
óspar á að lofa dugnað, drengskap
og hreysti samferðamanna sinna,
en hann gerir lítið úr eigin
afrekum. Þetta er einkenni þrosk-
aðs manns, sem er í slíku jafn-
vægi, að hann þarf ekki að reyna
að hefja sjálfan sig með því að
gera lítið úr kostum annarra.
Fátækt, heilsuleysi og örðugleikar
hafa ekki fyllt þennan mann af
vanmetakennd, eins og oft vill
verða. í honum er ekki að finna
hatur, öfund eða biturleik, heldur
góðleik, samúð og skiining. Það er
sá lærdómur sem draga má af
bókum Jóhanns Kúld og ef til vill
gefur það þeim mest gildi, þegar á
allt er litið.
Ævar R. Kvaran