Morgunblaðið - 04.01.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JANUAR 1981
GIUK-hliðið
Allir auka viðbúnað nema Islendingar
— VANDI okkar við að halda uppi vörnum á
Norður-Atlantshafi mundi margfaldast óendanlega, ef
við nytum ekki aðstöðunnar á Keflavíkurflugvelli, sagði
flotaforingi í Northwood skammt utan við London
síðastliðið haust, þegar hann svaraði spurningum okkar
nokkurra blaðamanna frá Vestur-Evrópulöndum.
— Frá Keflavíkurflugvelli er unnt að halda uppi
Herstjórnin í Northwood hefur
aðsetur í bækistöðvum neðanjarð-
ar og þegar inn er komið minna
gluggalausir rangalarnir helst á
skipsganga, þar sem vatnsrör og
rafmagnsleiðsiur þekja alla veggi.
I Northwood er aðsetur yfirmanns
Ermasundsherstjórnar NATO,
sem hefur sömu stöðu í skipulagi
bandalagsins og Evrópuherstjórn-
in með höfuðstöðvar í Mons í
Belgíu og Atlantshafsherstjórnin
með bækistöð í Norfolk í Banda-
ríkjunum. Flotaforinginn á Kefla-
víkurflugvelli starfar á vegum
Atlantshafsflotastjórnarinnar en
í Northwood er tengiliðurinn í
herstjórnarkeðju NATO milli
Keflavíkur og Norfolk, því að þar
situr yfirmaður Austur-Atlants-
hafsflotastjórnar NATO, sem ber
ábyrgð á vörnum hafsvæðanna
umhverfis ísland.
Það var ekki aðeins í North-
wood, sem lögð var áhersla á
hernaðarlegt mikilvægi íslands á
ferð okkar um Bretlandseyjar. Við
heimsóttum bækistöð breska flug-
hersins nálægt bænum Ipswich og
þar hitti ég flugmenn á breskum
af sérhæfingu við gerð hafnar-
mannvirkja og telja hana geta
leitt til vandræða á hættutímum.
Á það er þó einnig bent, að með
tilkomu gámaskipa verði mun
auðveldara að lesta og losa en
áður. Tiltölulega auðvelt sé að
koma upp ekjubúnaði jafnvel þar
sem almenn hafnaraðstaða er
takmörkuð. í áætlunum er ráð-
gert, að á fyrstu stigum hernaðar-
átaka verði allur flugfloti til
flutninga, bæði hervélar og aðrar
notaðar til að flytja liðssveitir og
búnað til meginlands Evrópu.
Þrátt fyrir það er talið nauðsyn-
legt, að 500 skipsfarma verði að
flytja yfir Ermasund frá Bret-
landi strax á fyrstu dögum til að
NATO-hersveitir í Evrópu hafi
nægar birgðir. Yfir Atlantshaf frá
Norður-Ameríku þurfi í upphafi
að flytja 1000 skipsfarma og síðan
500 á mánuði. Segja flotaforingj-
ar, að af þessum sjóflutningum
muni ráðast, hvort landherinn í
Evrópu neyðist til að leita til
fjalla og stunda skæruhernað,
berjast með léttum vopnum eða af
fullum þunga með öllum vélabún-
kafbátaeftirliti úr flugvélum og þar er einnig að finna
orrustuvélar af Phantom-gerð, sem gegna mikilvægu
varnarhlutverki á flugleiðunum suður Noregshaf.
Ekkert bendir til þess, að hernaðarlegt mikilvægi
íslands muni minnka, þegar fram líða stundir, bætti
foringinn við.
Noregi og íslandi. Til þess væri
nauðsynlegt að senda fjórar
orrustusveitir bandarískra flug-
vélamóðurskipa á vettvang.
I skýrslu nefndar á vegum
þingmannasambands NATO, sem
unnið hefur að athugunum á
gagnkafbátaaðgerðum, segir, að
Atlantshafsflotastjórnin ráði yfir
sjö bandarískum sveitum flug-
vélamóðurskipa. Hún telji sig
þurfa að hafa tvær þeirra í
Miðjarðarhafi á átakatímum,
tvær séu venjulega í slipp eða
skoðun og því ráði flotastjórnin
aðeins yfir þremur sveitum til að
senda norður í Noregshaf. Af
þessu leiðir, að Atlantshafsflota-
stjórnin telji sig fremur illa setta
að þessu leyti.
I skýrslu þingmannanefndar-
innar er þessi mynd dregin: Byrji
átök í Mið-Evrópu, er nauðsynlegt
að tryggja öryggi á siglingaleiðun-
um yfir Atlantshaf. Það verður
best gert með því að verja norður-
væng þeirra, þ.e. koma í veg fyrir
árás á þær úr Noregshafi. Þó er
enn brýnna að verja Noreg og
ísland fyrir ásælni Varsjárbanda-
arlega í upphafi átakatímans, svo
að Backfire-sprengjuþotur gætu
ekki ráðist á þau nema með því að
fá eldsneyti á flugi. Þá yrðu
fylgdarskip ekki send til móts við
skipalestirnar, fyrr en þær væru
komnar að Azoreyjum og þau yrðu
þeim til varnar þar til við Ermar-
sund en þá tækju skip með búnaði
gegn tundurduflum við vörninni.
Þessi mynd er skýr. Samkvæmt
henni er ætlunin að stöðva fram-
rás sovéska flotans í Noregshafi á
hættutímum og laða þangað þá
árásarkafbáta, sem annars yrði
beitt gegn skipalestum yfir Atl-
antshaf. Sóknarþungi skipa Atl-
antshafsbandalagsins yrði að vera
svo mikill, að áhugi Sovétmanna
beindist að því einu að verja
víghreiðrið mikla á Kola-skaga.
Atlantshafsherstjórnin telur sig
þurfa fjórar sveitir flugvélamóð-
urskipa í þessu skyni. Miðað við
núverandi skipastól og þær áætl-
anir, sem birtar hafa verið, eru
bandarísku flugvélamóðurskipin
ekki nægilega mörg. Atlantshafs-
herstjórnin vill fá fleiri slík skip
en sú skoðun nýtur ekki almenns
Fastafloti Atlantshaf.sbandalagsins. Þessi flotl lýtur
stjórn sameiginlegra herstjórna NATO. Hann komst
meðal annars i fréttir fyrir skömmu, þegar frá þvi var
skýrt, að jólaleyfi skipverja hefðu verið afturkölluð
vegna spennunnar i Póllandi.
i n -
Phantom-þota frá breska flughernum flýgur i veg fyrir sovéska
könnunarvéi yfir Atlantshafi.
Phantom-þotum, sem sögðust eiga
náið samstarf við starfsbræður
sína á Keflavíkurflugvelli. Eru
þotur frá þessum flugvelli og
öðrum í Skotlandi oft sendar í
eftirlitsferðir norður að varnar-
línunni, sem dregin er frá Græn-
landi um ísland til Bretlandseyja
— GIUK-hliðið svonefnda. Var
greinilegt, að menn höfðu vaxandi
áhyggjur af ferðum sovéskra
flugvéla á þessu svæði og suður
fyrir það.
Helsta verkefni herstjórnarinn-
ar í Northwood er að sjá um
varnir siglingaleiðanna frá
Norður-Ameríku til Evrópu á
hættutímum. Þótt dreifa megi
skipalestum töluvert á leið þeirra
yfir Atlantshafið, verða þær þó
flestar að komast að meginlandi
Evrópu við Ermasund, ef varning-
urinn, sem þær flytja á að koma
að bestum notum. Þar eru einnig
evrópsku birgðastöðvarnar, sem
olíuflutningaskipin frá Persaflóa
verða að ná til, svo að svarta gullið
nýtist á hagkvæmasta hátt. Hafa
flotaforingjar vaxandi áhyggjur
aði. Öll varnaráform Atlantshafs-
bandalagsins í Evrópu byggjast á
því, að sjóleiðinni yfir Atlantshaf
verði haldið opinni. Trúi menn
ekki, að það sé unnt, leiðir það
sjálfkrafa til vantrausts á Átl-
antshafsbandalaginu á friðartím-
um og dregur úr samstarfsvilja
Bandaríkjanna og Evrópuríkja.
★
í ræðu, sem yfirmaður Atlants-
hafsherstjórnar NATO, Harry D.
Train aðmíráll, hélt í júní síðast-
liðnum fjallaði hann um það,
hvernig brugðist skyldi við, ef
hætta væri á átökum og nauðsyn
krefðist þess, að siglingaleiðirnar
yfir Atlantshaf yrðu varðar. Hann
sagði, að hættan mundi koma úr
norðri frá bækistöðvum Sovét-
manna á Kola-skaga. Sótt yrði
suður eftir Noregshafi. Til að
stöðva framgang sovéska fiotans
þar væri sú leið ein fær að koma í
veg fyrir, að hann kæmist úr
Noregshafi inn á Atlantshaf, og
Sovétmenn næðu tangarhaldi á
lagsins. Tækist það ekki drægju
flugvélar þess langtum sunnar til
árása, og kafbátavarnir í GIUK-
hliði riðluðust. Landgönguliðar
bandaríska flotans hefðu það hlut-
verk að verja þessi lönd. Þeir
kæmust þangað undir vernd einn-
ar flugvélamóðurskipssveitar. Síð-
an yrði að halda uppi vörnum á
norðursiglingaleiðinni þeim til
stuðnings, svo þeim bærust birgð-
ir og gætu haldið uppi eðlilegu
sambandi sín á milli og við
Bandaríkin. Atlantshafsher-
stjórnin telur, að þetta takist ekki
nema sóknarsveitir flugvélamóð-
urskipa verði sendar til orrustu á
Noregshafi. Herstjórnin telur því
þörf á fylgdarskipum með flug-
vélamóðurskipum, sem beita
mætti til sóknaraðgerða. Eftir að
slík skip hafi verið útveguð kæmi
að því að huga að fylgdarskipum
fyrir skipalestir, 3vo að þær sé
unnt að verja fyrir árásum kaf-
báta, en herstjórnin telur heppi-
legt að gera þá. óvirka á fyrstu
stigum átaka. Við það er miðað, að
flutningaskipum yrði siglt sunn-
fylgis í Bandaríkjunum og hefur
leitt til deilna meðal sérfræðinga í
flotamálum. Andstæðingar fleiri
flugvélamóðurskipa segja, að í
nútímahernaði séu þau alltof auð-
tekin bráð.
★
Þungamiðjan í þessum áætlun-
um um varnir Atlantshafsins og
þar með Evrópu er, að unnt
reynist að verja Noreg og ísland.
Hættan er meiri, sem að Noregi
steðjar. Varnir landanna eru þó
svo samtvinnaðar, að þar verður
ekki dregin nein skýr markalína.
Norðmenn hafa ákveðið að koma
fyrir í landi sínu birgðum fyrir
bandarísku landgönguliðana, sem
þangað yrðu sendir í fyrstu at-
rennu, tíu þúsund menn. Styttir
þetta þann tíma, sem það tæki
liðið að komast í viðbragðsstöðu í
Noregi auk þess sem það gefur
tækifæri til að nýta skipakost til
annars en varnar skipalestum yfir
Noregshaf. í skýrslu þingmanna-
nefndar NATO segir, að bestu
tækin til að koma í veg fyrir, að
kafbátar geti ráðist í gegnum
GIUK-hliðið, eftir að því hefur
verið lokað, séu kafbátaleitarvélar
frá flugvöllum á landi. Á Kefla-
víkurflugvelli eru það Orion-vél-
arnar, sem sinna þessu hlutverki.
Norðmenn eiga einnig slíkar vélar
og kafbátaeftirliti er haldið uppi
með Nimrod-þotum frá Bretlandi.
Með þessa mynd í huga þarf
engan að undra þótt flotaforing-
inn í Northwood hafi tekið sterkt
til orða um mikilvægi íslands í
samtölum við okkur blaðamenn-
ina. Bretar munu leggja sitt af
mörkum til varnar GIUK-hliðinu,
Noregi og íslandi, ef til átaka
kæmi á Atlantshafi. Bandaríkja-
menn hafa að vísu tekið við
hlutverkinu, sem Bretar gegndu
áður fyrr og svo glögglega er lýst í
bók dr. Þórs Whiteheads, ófriður í
aðsigi. Breski herinn ræður ekki
lengur lögum og lofum á heims-
höfunum. Bretar hafa þó alls ekki
dregið sig í hlé. Þeir eru að taka í
notkun nýja tegund af orrustuþot-
um, sem munu leysa Phantom-
þoturnar af hólmi. Brátt kemur til
sögunnar ný eftirlitsþota af Nim-
rod-gerð, sem gegna mun sama
hlutverki og AWACS-þoturnar á
Keflavíkurflugvelli. Tilraunir eru
hafnar með Sea Harrier þotur um
borð í nýjum breskum flugvéla-
móðurskipum af svonefndri In-
vincible-gerð, sem ætlunin er, að
sinni varnarstörfum í GIUK-
hliðinu. Síðast en ekki síst hafa
Bretar ákveðið að endurnýja
kjarnorkukafbátaflota sinn.
Bæði í Bretlandi og Noregi er
þannig lögð rík áhersla á að efla
varnarviðbúnað, ekki síst með
tilliti til hættunnar af átökum á
hafinu við ísland. Tvímælalaust
þurfum við íslendingar að líta í
eigin barm, ekki vegna nágranna
okkar heldur vegna okkar sjálfra.
Er nóg að gert til varnar Islandi?
Þessari spurningu þurfum við
ávallt að velta fyrir okkur. Stjórn-
völd eiga að hafa við henni skýr
svör, sem eru rökstudd á grund-
velli þeirra eigin athugana. Ekki
er von á sjálfstæðu mati okkar á
þessu, þegar menn fjargviðrast út
af því árum saman, hvort ráða eigi
mann með herfræðilega menntun
til starfa á vegum utanríkisráðu-
neytisins. Hefur til dæmis verið
hugað að því, hvaða áhrif það
hefur á öryggi íslands, að byggður
verði fullkominn varaflugvöllur
við Sauðárkrók? Um þessa hlið
þeirrar framkvæmdar þarf að
ræða. Verði niðurstaðan sú, að
nauðsynlegt sé að hafa þar sér-
stakan varnarviðbúnað, þarf að
taka afstöðu til þess. Sú niður-
staða á alls ekki að fæla menn frá
framkvæmdinni, heldur gæti hún
auðveldlega orðið tilefni viðræðna
við Bandaríkin eða Atlantshafs-
bandalagið um að sameiginlega
yrði ráðist í flugvallargerðina og
hinn nýi völlur yrði til þess að
tryRgja enn okkar eigið öryggi og
friðsamra nágranna okkar.
Björn Bjarnason