Morgunblaðið - 04.02.1981, Side 2

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. FEBRÚAR 1981
30
Fjölmiðlar í Prag og Austur-
Berlín enduróma að jafnaði það
sem Sovétstjórnin segir um at-
burðina í Póllandi. Sovézkar her-
deildir í Austur-Þýzkalandi og
Tékkóslóvakíu hafa verið í við-
bragðsstöðu og sama er að segja
um tékkneskar hersveitir í skóg-
unum nærri landamærum Pól-
lands. Austur-Þjóðverjar gengu
jafnvel svo langt að loka nánast
landamærum sínum fyrir pólskum
ferðamönnum.
Þegar litið er til fjarlægari
ríkja eins og Búlgaríu og Júgó-
slavíu kemur annað hljóð í strokk-
inn. Enda þótt Búlgarir haldi sig
að jafnaði á Sovét-línunni getur
umfjöllun þeirra um málefni Pól-
lands að undanförnu ekki talizt í
samræmi við þann sið. Búlgarskir
fjölmiðlar hafa viljað gera lítið úr
Póllandsmálinu, og eyða t.d. miklu
frekar púðri í aldagamalt rifrildi
um það hver eigi Makedóníu og
tilraunir til að bæta samskiptin
við Grikki. Ungir menntamenn í
Belgrad sem nýlega voru spurðir
álits á Póllandsmálinu virtust
hafa á því lítinn áhuga. „Hver er
að gera sér rellu út af Póllandi?"
spurði ungur lögfræðingur. „Við
Hlutskipti húsmæðranna er að
hima lengi i biðröð til að næla i
kjötbita handa fjölskyldunni.
með versnandi sambúð við Vest-
ur-Þjóðverja, en þeim eiga Aust-
ur-Þjóðverjar velmegun sína að
þakka að verulegu leyti.
Schmidt og
Honnecker
Austur-þýzkir kommúnistaleið-
togar kenna Helmut Schmidt
kanslara að miklu leyti um þessa
þróun og saka þeir hann um
móðganir í garð leiðtoga flokks
síns, Erich Honnecker. Schmidt
aflýsti heimsókn til A-Þýzkalands
í spetember sl. með símtali, sem
þótti of viðhafnarlítið, og í ósam-
ræmi við diplómatískar siðvenjur.
Ástæða Schmidts var ástandið í
Póllandi, og hefði kunnað svo að
fara að Honnecker gerði sér þá
skýringu að góðu hefði hún verið
Póllandskreppan seilist inn á gafl
hjá öðrum Austur-Evrópuþjóðum
Kommúnistaríkin í Austur-Evrópu viröast vera að tvístr-
ast að því marki sem fyrir tíu árum hefði talizt óhugsandi.
Viðbrögð þeirra við ástandinu i Póllandi hafa á undanförn-
um mánuðum varpað ljósi á þessa staðreynd, og verður ekki
annað séð en að landfræðileg regla sé þar í gildi, þannig að
þau ríki sem fjærst eru Póllandi láti sig minnstu skipta
efnahagslega og pólitíska kreppu í landinu.
Fyrir utan bækistöðvar Samstöðu i Gdansk hópast fólk saman til að heyra nýjustu fréttir úr
verkalýðsbaráttunni.
eigum nóg með okkar eigin vanda-
mál. Okkur vantar kaffi í þessu
landi.“
Aðkomumaður í nágrannaríkj-
um Póllands, Austur-Þýzkalandi,
Tékkóslóvakíu og Ungverjalandi,
veitir því eftirtekt að þar ríkja
mjög mismunandi skoðanir á því
sem er að gerast í Póllandi.
Embættismenn telja þessar skoð-
anir eiga rætur að rekja til
mismunandi hagsmuna sem þessi
ríki eiga að gæta í sambandi við
Pólland, svo og sögulegra orsaka.
Öll kommúnistaríkin í Austur-
Evrópu eru tengd Póllandi á
einhvern hátt, ýmist með viða-
miklum verzlunarsamningum eða
samningum um samvinnu á efna-
hagssviðinu, en þessir samningar
grundvallast á reglunni um skyn-
samlega verkaskiptingu.
Þegar frá er talin Júgóslavía,
sem er öðrum A-Evrópuríkjum
óháð, hafa þessi ríki verið sam-
anspyrt í Varsjárbandalaginu frá
árinu 1955. Einnig í Efnahags-
bandalagi Austur-Evrópu (Come-
con) sl. 30 ár.
„Eins og f jölskylda“
Háttsettur kommúnistaleiðtogi
í Búdapest segir, að ríkin á
áhrifasvæði Sovétríkjanna séu
„eins og fjölskylda, þegar einn úr
fjölskyldunni lendir í vandræðum
komast hinir ekki hjá því að verða
varir við það.
I Austur-Berlín og Prag segja
kommúnistaleiðtogar að vegna
verkfalla í pólskum kolanámum
hafi ekki verið hægt að standa við
samninga um sölu á eldsneyti, en
afleiðingin hafi orðið sú að komið
hafi til lokunar fyrirtækja í
Austur-Þýzkalandi og Tékkóslóv-
akíu af þessum orsökum.
Orkusparnaðar sér stað víðsveg-
ar, m.a. í húsakynnum tékkneska
utanríkisráðuneytisins í Cernin-
höll í Prag, en þar er svo skugg-
sýnt þessa dagana að gangarnir
minna á kolanámur. Ljósaperur
eru þar á tíu metra bili, en ekki er
látið loga nema á örfáum. „Fram-
lag okkar til orkusparnaðar," seg-
ir einn ráðuneytismaðurinn.
Þótt dimmt hafi verið á vetrum
í Austur-Evrópu allt frá því að
siðari heimsstyrjöldinni lauk, er
þar víðast skuggsýnna nú en var
fyrir tíu árum. Ástæðan er aukin
áherzla á orkusparnað, ekki sízt
síðan kolin hættu að velta út úr
námunum miklu í Silesíu í Pól-
landi. Þar með og meður því að
Pólverjar leita unnvörpum í verzl-
anir í landamærabæjum í Tékkó-
slóvakíu, Austur-Þýzkalandi og
Ungverjalandi til að reyna að fá
keypt það sem löngu ér horfið úr
búðum í Póllandi er kreppan þar
komin inn á gafl hjá nágranna-
þjóðunum, þeim til hinnar mestu
armæðu.
Hrollvekja hinna
Póllands-málið, sem leitt hefur
til efnahagslegs hruns og hverf-
andi áhrifa pólska kommúnista-
flokksins, vekur miðstjórnum
hinna kommúnistaríkjanna hroll,
ef marka má flokksforkólfa í
fjórum höfuðborgum. Þeir minn-
ast Prag 1968, Búdapest 1956 og
Austur-Berlín 1953, en í kjölfar
þessara atburða kom hernaðar-
íhlutun Sovétríkjanna og meiri-
háttar blóðbað í Ungverjalandi.
Af þessum ástæðum vekur
ástandið í Póllandi kommúnista-
leiðtogum í öllum A-Evrópuríkj-
um ugg. Þeir ítreka samt að
ekkert sé athugavert við þann
kommúnisma sem á rætur sínar í
Sovétríkjunum, en benda um leið
á það að hann sé mjög mismun-
andi, jafnt í framkvæmd sem
árangri.
„Reglurnar eru alls staðar hinar
sömu í sósíalistaríkjunum," segir
ungverskur flokksleiðtogi. „Að-
ferðirnar eru mismunandi eftir
löndum. Af sögulegum ástæðum
er sinn siður í landi hverju, auk
þess sem mannlegi þátturinn er
ekki allsstaðar hinn sami. Þegar
ég gekk í flokkinn hélt ég að þegar
við værum einu sinni búnir að ná
völdum mundu öll vandamál leys-
ast, en ég geri mér grein fyrir því
að þá fyrst standa menn frammi
fyrir gífurlegum vandamálum,
sem verður að sinna frá degi til
dags og með heildarlausnir í huga.
Okkar er ábyrgðin, á hverju sem
dynur.“
Samtöl við kommúnistaleiðtoga
í Belgrad, Búdapest, Austur-
Berlín og Prag endurspegla sams-
konar varnarstöðu — sem m.a. á
rætur að rekja til rótgróinnar
tortryggni í garð sérhvers viðmæl-
anda að vestan — en það er
augljóst að þessir menn eru ör-
væntingarfullir þar sem þeir
standa nú frammi fyrir gífur-
légum stjórnmála- og efnahags-
vandamálum, og eru þar allir á
sama báti.
Áhyggjur manna í Belgrad
beinast einkum að verðbólgunni,
sem er yfir 30%, jafnframt því
sem skuldir við útlönd fara ört
vaxandi.
í Búdapest eru menn uggandi
um framkvæmd næstu fimm ára
áætlunarinnar í efnahagsmálum,
en hún mun hafa í för með sér
meiri sviptingar en dæmi eru um.
Reiknað er með 3% meðaltals-
aukningu, en í sumum iðngreinum
verður miðað að yfir 20% aukn-
ingu, og þeir Ungverjar sem eru
upphafsmenn að þessari áætlun
bera greiniiega kvíðboga fyrir því
að þetta ósamræmi kunni að hafa
alvarlegar afleiðingar í för með
sér.
í Austur-Berlín eru leiðtogar
ánægðir með þá 4,5% framleiðni-
aukningu, sem orðið hafi í landinu
á sl. ári, og stefna að 5% aukningu
1981. Hins vegar eru þeir óhressir
fram borin með viðeigandi hætti.
Hugrenningar manna í Prag eru
með nokkuð öðrum hætti. Þeir
óttast að völd flokksins minnki, á
svipaðan hátt og gerðist í landinu
1968, og telja að stuðningur við
stjórn Husaks fari minnkandi.
„Við erum smeykir við breyt-
ingar,“ segir tékkneskur kommún-
isti, „en þó verðum við annað
hvort að kunna að taka breyting-
unum eða missa þau tök sem við
höfum á rnálurn." Þessi afstaða
hefur orðið til þess að í hvert
skipti sem kjarabreytingar verða
og tékkneskir og slóvaskir verka-
menn mótmæla, telja yfirvöld sig
ekki hafa um annað að velja en
íhlutun í kjaramál.
Löngum hafa menn slegið á
létta strengi sér til hugarhægðar,
og í Búdapest gengur sú saga um
þessar mundir, að páfinn beri
fram tvær spurningar við guð,
sem svari því til að hvorki séu
yfirvofandi þær breytingar að
kvenprestar fari að láta til sín
taka innan kaþólsku kirkjunnar
né heldur að leyfðar verði fóstur-
eyðingar. Þá ber páfi upp þriðju
spurninguna, sem er sú hvort
hann muni lifa þann dag að pólskt
efnahagslíf standi á eigin fótum.
„Nei, sonur rninn," svarar himna-
faðirinn, og ég mun ekki heldur
lifa þann dag.“
Sá, sem ferðast um Austur-
Evrópu, kemst ekki hjá því að sjá
þær breytigar, sem þar hafa orðið
á tiltölulega skömmum tíma.
Fjölgun einkabíla á breiðgötum
Austur-Berlínar veldur því að sá
staður er farinn að minna á
Manhattan. í Prag og Búdapest
eru komin fullkomin neðanjarð-
arjárnbrautakerfi, og í verzlunum
er vöruval í hróplegri andstöðu við
vöruskortinn sem þar var fyrir
fáeinum árum. Svo minnzt sé á
Ungverjaland og Júgóslavíu þá
hefur sú gjörbreyting orðið á
högum manna þar, að þeir geta
ferðast til útlanda að vild, og gera
það milljónum saman á ári hverju.
Slíku frelsi eiga ekki nærri allar
þjóðir á áhrifasvæði Sovétríkj-
anna að fagna. 25 ára Tékki segir:
„Til þess að fá vegabréf til að
ferðast til Vesturlanda þyrfti ég
að verða mér út um fjögur vottorð
og til þess að fá þau er engin von.“
Hvað ferðafrelsi áhrærir hafa
Rúmenar, Austur-Þjóðverjar og
Búlgarar sömu sögu að segja.
Úr The New York Times.