Morgunblaðið - 09.08.1981, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. ÁGÚST 1981
BILAVÖRUR
Heildsölubirgðir
WAGNER
samlokur
blikkarar
bílaperur
n
>in-
Hella
luktir í úrvali
OSRAM
bílavörur
JL
• RJ
Heildverzlun
Jóhann Olafsson & Co. h/f,
43 Sundaborg 13, 104 Reykjavík.
Sími: 82644.
0
B.B. BYGGINGAVÖRUR HE
SUÐURLANDSBRAUT 4. SÍMI 33331.
Helgi P. Briem
utanríkismál íslendinga í umhoði
þeirra. Þó má segja að í reynd hafi
Islendingar á þessu tímabili tekið
utanríkisviðskiptin að mestu leyti
í eigin hendur. Var Helgi meðal
þeirra sem ruddu þá braut og
lögðu um leið grundvöll þess að
Islendingar tækju utanríkismálin
að öðru leyti í eigin hendur svo
sem þeir hlutu að gera er þeir slitu
sambandinu við Dani.
Sendiherrastörfum Helga er ég
annars ekki ýkja kunnugur af
eigin reynslu, en þykist þó mega
fara um þau nokkrum orðum.
Athygli mína hefur vakið
Nefndarálit milliþinganefndar í
sjávarútvegsmálum 1933—34, en
nefndin átti að kanna hag og
afkomu sjávarútvegsins. í álitinu
greinir frá því að borizt hafi fá
svör við fyrirspurnum um bættar
og fjölbreyttari verkunaraðferðir
og markaðsmál. Fiskifulltrúinn á
Spáni, Helgi P. Briem, hafi þó sent
nefndinni greinileg svör og síðan
fylgir ýtarleg greinargerð frá hon-
um um markaðsmál og vænlegar
verkunaraðferðir. Er af þessu
ljóst að á skömmum tíma hafði
hann aflað sér rækilegrar þekk-
ingar á fisksölu og fiskverkun-
armálum. Ég hygg að þetta sé
dæmigert um þá alúð sem hann
lagði við störf sín. Hann kynnti
sér þegar í upphafi sögu, menn-
ingu, atvinnuvegi og stjórnmál í
þeim þjóðlöndum, þar sem hann
starfaði. Hann lagði mikla rækt
við þau sambönd, sem hann taldi
að Íslendingum mættu að gagni
koma, ekki eingöngu á sviði við-
skipta og stjórnmála heldur einn-
ig mennta og menningar. Góð
kynni auk traustrar þekkingar á
mönnum og málefnum auðvelduðu
honum allan erindisrekstur og
fyrirgreiðslu. Fyrir þessu hef ég
orð og ummæli margra mætra
manna. Hitt er svo annað mál, að
mikið af störfum sendiherra er
eðli málsins samkvæmt unnið í
kyrrþey og trúnaði og verður þeim
því ekki lýst í einstökum atriðum.
Eins og aðrir íslenzkir sendi-
herrar var Helgi jafnan fáliðaður
í sendiráði sínu, en þá kom sér vel
hvílík hamhleypa hann var til
vinnu. Ekkert verk var látið bíða
til morguns sem afgreiða mátti í
dag.
IV.
Þrátt fyrir umfangsmikil og
erilsöm embættisstörf gaf Helgi
sér tíma til að sinna fræði-
mennsku og ritstörfum. Var hann
afkastamaður þar sem annars
staðar.
Árið 1925 hafði hann tekið að
kanna handrit Jörundar hunda-
dagakonungs í British Museum.
Tók hann sig síðan til er hann
hafði lokið prófi í hagfræði 1928
og samdi mikið rit um byltingu
Jörundar. Sögu hins skammvinna
lýðveldis sem stofnað var á íslandi
1809. Leitaðist hann þar við að
meta hvernig menn hefðu brugðizt
við þeim atburðum innan land og
utan. Dró hann saman margt áður
ókunnra heimilda og sýndi fram á
með skarplegum rökum að ísland
hefði í valdatíð Jörundar haft öll
einkenni fullvalda ríkis. Má segja,
að Helgi tæki hér að nokkru leyti
upp þráðinn frá langafa sínum,
Gunnlaugi Briem, sýslumanni,
sem nokkuð kom við sögu þessara
atburða; setti m.a. saman ritgerð,
þar sem hann reyndi að skilgreina
lagalega stöðu íslands eftir valda-
töku Jörundar, embættismönnum
til leiðbeiningar um það hversu
bregðast ætti við hinu „nýja lýð-
veldi“.
Ritið nefndi Helgi Sjálfstæði
íslands 1809, og kom það út 1936.
Fyrir það hlaut hann doktorsnafn-
bót í sagnfræði 1938. (Doktorsritið
bar raunar heitið Byltingin 1809,
en ekki er ástæða til að ræða hér
ástæður til þess.) Rit þetta er
mikið að vöxtum, tæpar 600 bls.,
og verður um langan aldur helzta
undirstöðurit um þessa atburði.
Eitt hlutverk sendiherra er að
annast landkynningu. Þann þátt
starfseminnar rækti Helgi ekki
eingöngu á þann hátt að svara
fyrirspurnum og dreifa upplýsing-
um, ef um var beðið, heldur með
því að setja saman bækur. Þegar
hann var aðalræöismaður í New
York samdi hann bókina Iceland
and the Icelanders, og kom hún út
í New Jersey 1945. Er þar að finna
mjög greinargott yfirlit um sögu,
menningu og atvinnuvegi á íslandi
auk þess sem bókin er prýdd
mörgum myndum. Og á sendi-
herraárum sínum í Svíþjóð átti
hann samvinnu við ljósmyndar-
ann Hans Malmberg um útgáfu
myndabókarinnar Island. Ritaði
Helgi inngang og myndatexta,
sem voru einkar hnyttilegir. Þessi
bók kom einnig út á ensku.
Þá ritaði Helgi bókina Suður-
lönd, sem kom út 1953 í bóka-
flokknum Lönd og lýðir, sem
Menningarsjóður gaf út. Hún
fjallar um Spán, Portúgal og
Ítalíu. Er hún fróðleg og skemmti-
leg aflestrar.
Eins og fyrr segir var honum
árið 1961 falið að sjá um útgáfu
samninga íslands við erlend ríki.
Var þetta vandasamt verk því að
bæði var álitamál við hvaða samn-
inga Dana frá því fyrir 1918
íslendingar teldust bundnir, og
eftir 1918 vantaði nokkuð á að
allir samningar væru birtir í
Stjórnartíðindum. Kostaði það
mikla leit að hafa upp á þeim.
Þessu mikla verki lét Helgi sig
ekki muna um að ljúka á tveimur
árum. Samningar Islands við er-
lend ríki nefnist ritið, sem út kom
1963 í tveimur vænum bindum.
Ritinu fylgir formáli, þar sem
Helgi gerir grein fyrir útgáfunni
og þeim álitamálum, sem leysa
þurfti og svo eru þar ýtarlegar
skrár. Á titilblaði stendur: Helgi
P. Briem „bjó undir prentun".
Verður ekki sagt, að hann geri
hlut sinn meiri en efni standa til.
Eftir þetta hefur komizt festa á
útgáfu milliríkjasamninga og
óvissa væntanlega úr sögunni.
Auk framangreindra bóka ritaði
Helgi fjölmargar greinar í blöð og
tímarit, einkum á sviði sagnfræði,
en annars var honum fátt mann-
legt óviðkomandi. Hann var til
dæmis ágætlega að sér í trúar-
bragðasögu og náttúrufræði, eink-
um jarðfræði. Frjór var hann í
hugsun og hugmyndaríkur, setti
iðulega fram djarfar og snjallar
kenningar — stundum umdeildar.
Hann sá til að mynda nokkra
meinbugi á frásögn Landnáma-
bókar um vetursetu Hrafna-Flóka
í Vatnsfirði á Barðaströnd og
varpaði þá þeirri kenningu fram
að Flóki hefði setið í Vatnsfirði
við ísafjarðardjúp (sbr. Tidskr.
för Samfunnet Sverige Island
1951). Ekki hefur þessi skoðun þó
fengið hljómgrunn. í ritinu Ice-
land and the Icelanders sem áður
er nefnt og út kom 1945 vakti
hann, að ég hygg fyrstur manna,
athygli á því að Ásbyrgi væri
gamall farvegur Jökulsár á Fjöll-
um (sbr. bls. 18). Er þetta nú
almennt viðurkennt meðal jarð-
fræðinga.
Þegar hægjast tók um opinber
embættisstörf tók Helgi til við
mikið rannsóknarefni: að kanna
tengsl fornrar menningar Norður-
landa og Ira við forna menningu
Ameríku. Hafði hann það að
leiðsögutilgátu, að tengsl forn-
Islendinga við Ameríku og sam-
gangur þar í milli hefði verið öllu
meiri en heimildarrit greina. Tínir
hann til fjölmörg mjög athyglis-
verð dæmi, en vafalaust munu
þessar kenningar fá misjafnan
hljómgrunn. ^
Frá unga aldri hafði Helgi
mikið yndi af ferðalögum — fór
meðal annars á unglingsárum
sínum frá Reykjavík austur í
Odda á reiðhjóli auk þess sem
hann stundaði ósleitilega göngu-
ferðir. Starf hans síðar á ævinni
veitti honum mikil tækifæri til
ferðalaga svo að hann varð með
víðförlustu íslendingum. Og hann
ferðaðist með opin augu, kynnti
sér rækilega allt sem fyrir augu
bar, náttúruna sjálfa, mannlíf og
mannvirki.
VI
I stjórnmálum fylgdi Helgi
Framsóknarflokknum að málum
— en annars lét hann þau að
mestu afskiptalaus. í trúmálum
var hann frjálslyndur og um-
burðarlyndur, hafnaði eindregið
öllu sem hann taldi vera ein-
strengingslegur rétttrúnaður.
Hann kynnti sér rækilega sálar-