Morgunblaðið - 20.09.1981, Síða 16

56
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1981
Bræðurnir Sighvatur á Grund ok Snorri í Reykholti, sem þeir leika,
Gísli Haildórsson o« Sigurður Hallmarsson.
Höföingjar Sturlungaaldar, bræðurnir Snorri, Sighvatur og Þóröur, synir þeirra Sturla,
Órækja og Sturla, Gizur Þorvaldsson og Þorvaldur í Hruna faöir hans, Kolbeinn ungi,
Hákon konungur og Skúli hertogi, auk margra annarra stórmenna, munu birtast
íslendingum á nýstárlegan hátt í kvöld, er Sjónvarpið frumsýnir á íslandi kvikmyndina um
Snorra Sturluson. Mikiö hefur veriö rætt og ritað um kvikmynd þessa, og ekki ástæða til
að orðlengja frekar um hana hér.
Þó skal þess getið að handrit myndarinnar gerði dr. Jónas Kristjánsson í samvinnu við
Þráin Bertelsson, en sá síðarnefndi annaðist jafnframt kvikmyndastjórn. Þulur í myndinni
er dr. Kristján Eldjárn, og tónlistina samdi Karl J. Sighvatsson.
Nokkur helstu hlutverk eru í höndum Sigurðar Hallmarssonar, sem leikur Snorra, Egils
Ólafssonar er leikur Sturlu Sighvatsson, Hjalta Rögnvaldssonar er leikur Gizur
Þorvaldsson, Gísla Halldórssonar er leikur Sighvat Sturluson á Grund, og Rúrik
Haraldssonar er leikur Þórð Sturluson. Hallveigu Ormsdóttur leikur Kristbjörg Kjeld, og
Hallberu Snorradóttur Helga Jónsdóttir. Nafngreindir leikarar eru annars taldir 39, en
auk þeirra kemur fjöldi manna við sögu.
Söguefnið er sótt í íslendingasögu þá, er Sturla Þórðarson ritaði, en hann var
bróöursonur Snorra, og því nátengdur höfuðpersónunum í vígaferlum og valdatafli
Sturlungaaldar, er svo var nefnd eftir ættmennum hans. Sjálfur var Sturla raunar
viöriðinn ýmsa atburöi þessara viðsjárverðu tíma, og ætti því að geta sagt rétt og satt frá.
í myndinni er stiklað á stóru í lífi Snorra Sturlusonar frá því er hann fæðist í Hvammi í
Dölum árið 1179, og til ársins 1229.
Þá er í fyrri hluta myndarinnar fylgst með Snorra á tímabilinu 1229 til 1234, en þá er
Sturla Sighvatsson við hirð Hákonar í Noregi, og tekst á hendur að koma íslandi undir
konung. Jafnframt hyggst Sturla senda Snorra utan. í síðari hluta myndarinnar er sagan
svo rakin frá 1236 um veturinn er Sturla fer aö Snorra, og síðan allt til 23. september
1241, er Snorri er veginn í Reykholti.
Hér á eftir fara nokkrir kaflar úr íslendingasögu, sem öllum eru gerö nokkur skil í
kvikmyndinni. Fyrst er kaflinn um Apavatnsfund þeirra Gizurar Þorvaldssonar og Sturlu
Sighvatssonar, þá er kafli úr frásögninni af örlygsstaðabardaga, og loks fer kaflinn um víg
Snorra hér á eftir. Apavatnsfundur var árið 1238, sem og bardaginn við Örlygsstaði í
Skagafiröi, ein mannskæðasta orrusta íslandssögunnar.
,,0k nú vinna smádiöflar a mér“
- Nokkrir kafiar úr íslendingasögu Sturlu Þórðarsonar, en
kvikmyndin um Snorra Sturluson verður sýnd í sjónvarpinu í kvöld
Apavatnsfundur
Sturla reið til Apavatns með
allan flokkinn snemma dags. Létu
menn hesta sína á gras, því at eigi
skorti áifanga, ok var þat fyrir
helguviku. Þat vár var alira vára
bezt.
Gizurr kom, er á leið daginn,
með fjóra tigu manna. Hann hafði
valit menn með sér. Þar var
Klængr Bjarnarson, frændi hans,
með honum. Hann átti heima á
Breiðabólstað með Ormi bróður
sínum.
Þeir Sturla ok Gizurr ganga á
tal, ok hverr annarra talaði við
sinn kumpán.
Þeir váru fóstbræðr Sturla
Þórðarson ok Klængr, ok gengu
þeir á tal. Spyrr Klængr Sturlu:
„Munuð þér eigi svíkja oss? Þá
værið þér gersimar, ef þér gerðið
þat.“
„Hví spyrr þú slíks?" segir
Sturla, „ok mun þat fjarri fara.“
„Vér gerðum orð á slíku með
oss,“ segir Klængr.
En þess hafði nær hverr spurt
sinn félaga.
Þeir Sturla ok Gizurr tóku tal
með sér.
Spurði'Sturla austan yfir ár.
En Gizurr segir þar kyrrt allt ok
engan safnað.
Sturla spurði, hvárt hann myndi
nökkut þurfa meira lið suðr at
hafa en þá var þar.
Gizurr segir hann eigi þurfa, at
hann færi, er engi var safnaðr
fyrir. Sturla lézt vilja, at hann
færi.
En Gizurr taldist undan, en lézt
fara mundu, sem hann vildi.
Síðan spyrr Gizurr at vápnum
Klængs, er tekin váru í Bæ, sverð
ok brynja, ok lézt vilja, at þá
heimtist um.
Sturla kvað Lauga-Snorra vita
um brynjuna, en Þórð Guðmund-
arson um sverðit. „Mun ek nú,“
segir hann, „kalla þá hingat með
vápnin."
Síðan gekk Sturla til þeirra
Þórðar ok Snorra ok bað þá ganga
til Gizurar ok geyma hans, hvat
sem í gerðist. Eftir þat ferr hann
til trúnaðarmanna sinna ok segir,
at hann lézt eigi vita, með hverju
Sunnlendingar fóru, kallaði Gizur
undan teljast at fara með þeim, —
lézt ok eigi vita þat, nema safnaðr
væri á Rangárvöllum ok væri sú
ráðagerð, at þeim sé ætlat at
verða í klofanum, „en Gizurr fari
eftir oss, ef vér förum suðr. Vil ek
þat ekki undir þeim eiga. Skulum
vér taka Gizur með valdi, en taka
af þeim vápnin öllum."
Böðvarr gekk til Sturlu bróður
síns ok segir honum hljótt, hvat
títt var. Klængr spyrr Sturlu, hvat
Böðvarr talaði. Hann kvað þat
ómerkiligt, en bað þá vera báða
samt, hvat sem í gerðist. Klængr
lézt þat gjarna vilja.
Þá gekk Sturla Sighvatsson til
manna Gizurar ok kallaði hátt,
bað þá leggja vápnin, kallaði eigi
betr, at þar létist menn nökkurir.
Gizurar menn brugðu við hart,
ok brotnuðu spjótsköft þeirra
sum.
Björn kægill ok Teitr Álason
kómust ór þrönginni, ok var Björn
tekinn af bræðrum sínum. Þá
kallaði Gizurr á þá, at þeir skyldi
leggja vápnin ok hafa eigi líf sitt í
hættu. Gáfu þeir þá upp vápnin.
Gizurr spyrr Sturlu þá, hví
hann léti leggja hendr á hann.
Sturla bað hann ekki efast í því,
at hann ætlaði sér meira hlut en
öðrum mönnum á íslandi. „En
mér þykkir sem þá sé allir yfir-
komnir, er þú ert, því at ek uggi
þik einn manna á Islandi, ef eigi
ferr vel með okkr.“
Síðan var bók tekin ok fengin
Gizuri. Bað Sturla hann sverja
útanferð sína ok at halda trúnað
við hann.
Gizurr spyrr, hvárt hann skyldi
vinna norrænan eið eða íslenzkan.
Sturla bað hann ráða.
„Þá mun ek norrænan eið
vinna," segir Gizurr, „er ek skal
þangat fara. En þat mun ek segja
fyrir eið minn, at ek skal til þín
aldri öfugt orð mæla ódrukkinn."
Síðan vann Gizurr eið, ok váru
þeir allir um nóttina þar.
En um daginn eftir sneri Sturla
flokkinum út í Grímsnes ok svá til
Ölfuss. Reið Giztírr fyrir allan
dag. Þeir riðu út um Álftavatn ok
höfðu heldr djúpt. Var Sturla
heldr ófrýnn ok djúphugsaðr, en
Gizurr var hinn kátasti ok reið um
kveldit út til Reykja.
Váru þá sendir menn um
Grímsnes ok Ölfus eftir nautum
ok váru rekin til Reykja ok etin
þar um helgina.
Þá kom þar Ormr Svínfellingr
með sveit manna. Þar kómu
frændr Gizurar: Teitr bróðir hans
ok Hjalti, sonr Magnúss biskups,
ok Magnús Hallsson. Var þá talat
um, hverr taka vildi ríki Gizurar
ok halda af Sturlu ok vera skyldr
liðveizlumaðr hans, hverr sem í
móti væri. En þar gekk engi maðr
jafnglatt undir sem Hjalti bisk-
upsson at heita öllu því, er Sturla
mælti til.
Þat er sögn Gizurar sjálfs, at þá
er þeir námu staðar í hrauninu
fyrir ofan Álftavatn ok sátu á
baki, ok þagði Sturla svá um hríð.
Ok er svá hafði verit um stund,
mælti hann: „Ríðum enn.“ Hefir
Gizurr þá helzt grunat, hvárt
Sturla efaðist þá eigi, hvern veg
hann skyldi af gera við hann ok
enn fleiri menn aðra.
Þeir Sturla fóru eftir helgina
suðr í Flóa. Var Gizurr i sveit með
Böðvari. Váru þeir í Villingaholti
nökkurar nætr. Síðan átti Sturla
fund við Þjórsá. Tók þá Hjalti við
öllum goðorðum Gizurar ok hét
því at veita Sturlu, við hvern
mann sem hann ætti málum at
skipta. Fóru þeir siðan austr yfir
á. Reið Sturla í Odda með sveit
sína, en þeir Böðvarr ok Gizurr
fóru á Breiðabólstað í Fljótshlíð.
Sturla bar sakir á Harald Sæ-
mundarson um bjargir Arons
Hjörleifssonar, ok galt hann þar
fyrir lönd tvau í Skagafirði, Hall-
dórsstaði á Langaholti ok Þor-
brandsstaði í Norðrárdal.
En eftir þat kallaði hann stað-
inn í Odda hálfan í arf Álfheiðar.
Lýsti hann því, at hann vildi þar
engar samningar um aðrar en
hafa staðinn.
Síðan var sent eftir Kol, ok kom
hann á fund Sturlu. Kom þar ekki
öðru við en hann skyldi gjalda
Ormi hundrað hundraða, en
Sturla tók á fé Kols varðveizlu-
handsölum ok skyldi þó af hafa
þrjá tigu hundraða.
Ormr tók við Gizuri ok skyldi
geyma hans, þar til er hann færi
útan. Björn reið á Kjöl norðr ok
var ekki við þat, er Sturla var á
Rangárvöllum.
Sturla sendi Svarthöfða Dufg-
usson ofan í Eyjar eftir yxnum
Kols. En er þeir váru við yxnarétt-
ina, kom Björn þar ok var með Kol
í greiðslum. Þeir Svarthöfði vildu
hafa arðruxa, er þar var í réttinni.
En þeir Björn mæltu hann undan
ok buðu fyrir annan uxa upp í
Landeyjum. Þá hljóp Guðmundr
bösull í réttina ok elti út alla
uxana. Stigu þeir Svarthöfði á bak
ok fóru leið sína, ok skildi þar með
þeim.
Sturla fór með flokk sinn út i
Skálaholt. Þar fann hann Einar
Þorvaldsson í kirkjuskoti. Var
Einarr svá styggr, at þeir máttu
ekki tala. En Einarr fór eftir þat á
Kjöl norðr ok þeir frændr ok
fundu þar Kolbein unga. Gerðu
þeir ráð sitt. En Sturla fór vestr
til heraða.
Þeir Kolbeinn frændr réðu þat á
Kilinum, at þeir skyldi flokka uppi
hafa ok slíta eigi fyrr en aðrir
hvárir væri í helju, Sturla eða
þeir. Gekk Hjalti þá í þetta
vandræði með þeim. Gerðu þeir þá
ákveðit með sér, nær þeir skyldi
finnast á Beitivöllum með alla
flokka sína.
Gizurr var með Ormi, sem fyrr
var ritat. Hann fekk komit bréfi
austan til trúnaðarmanna sinna,
at þeir skyldi koma á mót honum,
ef frændr hans fengi afla nökkurn.
Víg Sturlu og Sighvats
á Orlygsstöðum
Gizurar menn grýttu á lið
Sturlu í fyrstu. Þá mælti Gizurr:
„Kastið þér eigi grjóti í lið þeirra,
því at þér takið stór högg af því
sama grjóti, þá er þeir senda þat
aftr.“
Áskell, sonr Skeggja Árnasonar,
hafði verit með Sturlu ok farit til
hrossa um morgininn. Hann varð
svá nauðuliga staddr, at hann
hljóp í flokkinn Sunnlendinga ok
fór með þeim til bardagans.
En er saman laust liðinu, komst
hann til sinna manna ok hitti þar
félaga sinn, er Þorkell hét, ok
mælti: „Nú eru brögð við. Ek hefi
verit í liði Sunnlendinga, svá at
þeir hafa eigi vitat." Þá mælti
einn sunnlenzkr maðr: „Eigi
skyldir þú lengi eiga at hælast við
oss.“
Stálhúfan var hölluð á höfði
Áskatli ok lausar kinnbjargirnar.
Þorkell mælti: „Settu betr húfu
þína, en ek mun hlífa þér meðan."
Þá kom Þorkatli steinshögg, ok
snerist hann þá við óvinum sínum.
Þá lagði maðr til hans með spjóti,
ok hjó hann þat af skafti. Þá brá
hinn sverði. En Þorkell hjó á hönd
honum, ok fleiri unnu á honum.
Þorkell komst heill á braut, en
Áskell fell þar.
I þenna tíma var kallat á Sturlu
menn, at óvinir þeirra væri komn-
ir á bak þeim, ok váru þeir
Kolbeinn þar. Þá sneru Sturlu
menn á mót þeim ok urðu þá í
kvínni ok drógu sik ór norðr í
gerðit. Þar fell Ögmundr Kol-
beinsson í kvínni. En þá var
Kolbeinn Sighvatsson ok hans
menn komnir á flótta upp ór
gerðinu.
En Eyfirðingar váru þá komnir
í gerðit, ok lagði Guðmundr
Gíslsson til Halls ór Glaumbæ
Þorsteinssonar, svá at hann fell.
Sighvatr gekk þá suðr eftir
gerðinu á mót Skagfirðingum.
Hann var í bláum kyrtli ok hafði
stálhúfu á höfði, en öxi forna ok
rekna í hendi, er Stjarna hét.
Hann helt um skaftit fyrir neðan
augat ok sneri frá sér egginni, en
veifði skaftinu.
Maðr mælti til hans, sá er gekk
ór kvínni: „Gakktu eigi þar fram,
Sighvatr, þar eru óvinir fyrir."
Hann svarar engu ok gekk sem
áðr.
Þorvarðr ór Saurbæ gekk með
honum ok Sighvatr Rúnólfsson ok
Sámr, húskarl hans Þorvarðs.
Árni Auðunarson gekk fram
með Sighvati ok hjó til beggja
handa.
Kolbeins menn spurðu, hví hann
léti svá, lítill maðr ok gamall.
„Ek ætla mér ekki á braut,"
sagði hann. Þeir Sighvatr fjórir
fellu suðr af gerðinu.
Þá kom at Björn Leifsson ór Ási
ok skaut skildi yfir Sighvat, en