Morgunblaðið - 24.12.1981, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. DESEMBER 1981
INNBÆR AKUREYRAR
arhluta og frekari hugmyndum
um húsfriðun þar.
Föst byggð á Akureyri á upphaf
sitt í verzlun og siglingum, þó
nafnið sé dregið af öðru og óvíst sé
hver plægði þann akur fyrst, sem
bærinn dregur nafn sitt af. Akur-
eyri táknaði upphaflega aðeins
eyrina fyrir neðan Eyrarlands- og
Naustabrekkur neðanundir Búða-
gili og hefur hún myndazt af
framburði Búðalæksins. Þegar svo
þrengdist að byggð þar færðist
hún út á Oddeyrina, en bil varð á
milli byggðanna, þar sem nú er
miðbær Akureyrar. Föst byggð
varð ekki á Akureyri fyrr en á 18.
öldinni. Á 16. öld hafði konungur
veitt einstök verzlunarleyfi á Ak-
Akureyri um 1880. Flest húsin, sem á eyrinni standa, eru nú horfin nema Laxdalshús, sem greina má á miðri
myndinni bak við lítið útihús. Fremst í Búðargilinu blasir gamla apótekið við.
Nær samfelld byggð
gamalla og glæstra húsa
INNB/ER Akureyrar, Aðalstræti,
Lækjargata og Hafnarstræti undir
brekkunni, er líklega sá bæjarhluti á
landinu, sem getur státað af mestri
og samfclldastri byggð gamalla
timburhúsa, byggðra um og fyrir síð-
ustu aldamót. Þar stendur Laxdals-
húsið, sem er eitt elzta fbúðarhús,
sem reist hefur verið á Akureyri,
1795, og aðeins 18 árum yngra en
fyrsta íbúðarhúsið, sem reist var í
bænum, 1777. Það hefur þegar verið
friðað ásamt 8 öðrum húsum á þessu
svæði og nú er unnið að skráningu
sögu allra húsanna í innbænum og
könnun á ástandi þeirra með frekari
friðun og varðveizlu í huga svo og
gerð deiliskipulags fyrir þennan
bæjarhluta. Þessi undirbúnings-
vinna hefur verið gerð af þeim
Hjörleifi Stefánssyni, arkitekt, og
Pétri Ottóssyni, þjóðháttafræðingi,
og er henni nú að Ijúka og verður í
þessari frásögn að mestu stuðzt við
orðrétta kafla úr gögnum Péturs
Ottóssonar og Hjörleifs Stefánsson-
ar, arkitekts, sem hefur verið svo
vinsamlegur að veita undirrituðum
aðgang að.
Það er ætlunin í þessari grein og
hugsanlega fleirum að gera dálitla
grein fyrir byggingasögu gömlu
Akureyrar og sögu einstakra húsa
á henni, svo og þeirri vinnu, sem
nú hefur verið lögð í undirbúning
deiliskipulags fyrir þennan bæj-
\
4
Séð norður Aðalstræti, hús númer 17 fremst til hægri, en í því húsi stofnaði Oddur
Björnsson prentsmiðju sína 1. sept 1901. Aldur myndarinnar er greinarhöfundi
ókunnur.
II
Hjörleifur Stefánsson arkitekt:
Byggingar- og sögu-
legt gildi húsanna
verður að varðveita
HJÖRLEIFUR Stefánsson,
arkitekt, og Pétur Ottósson,
þjóðháttafræðingur, hafa að
undanfórnu unnið að undir-
húningi deiliskipulags fyrir
innbæinn á Akureyri og í sam-
tali við Morgunblaðið rakti
Hjörleifur gang þeirra mála.
Sagði hann að aðalskipulag
fyrir Akureyri hefði verið gert
1974 og hefði Þorsteinn Gunn-
arsson þá skoðað gömul hús á
Akureyri og lagt á þau varð-
veizlumat. Það var hans skoðun
að mikið væri af merkilegum
húsum í bænum, sérstaklega
innbænum, og að gera þyrfti
sérstakt deiliskipulag þar og
meta varðveizlugildi húsanna.
1980 he,-. skipulagsnefnd Akur-
eyrar ákveðið að hefja undir-
búningsvinnu vegna deiliskipu-
lagsins og var það fyrst og
fremst gagna- og heimildasöfn-
un, sem þeir Pétur unnu.
„Þetta byggðist upp á því að
við söfnuðum flestum upplýs-
ingum, sem til náðist, um sögu
Akureyrar og byggingasögu ein-
stakra húsa, síðan gengum við i
húsin til að fá nánari upplýs-
ingar hjá húseigendum, bárum
þær saman við það, sem við áður
höfðum náð í og að lokum var
núverandi ástand húsanna
kannað. Þessum upplýsingum
komum við svo á aðgengilegt
form, þannig að auðveldara sé
að átta sig á þeim. Á þessu
grundvallast svo mat á varð-
veizlu og hvernig helzt skuli
haga byggingu nýrra mann-
virkja á svæðinu til þess að að-
lögun þeirra að heildarsvipnum
verði sem mest. Þessum niður-
stöðum skilum við síðan til
skipulagsnefndar Akureyrar í
desember.
Þau hús, sem þegar hafa verið
friðuð á þessu svæði eru Aðal-
stræti 54, (Nonnahús), Aðal-
stræti 52, Aðalstræti 50, Aðal-
stræti 46, (Friðbjarnarhús), Að-
alstræti 14, (Gamli spitalinn),
Hafnarstræti 11, (Laxdalshúsið),
Hafnarstræti 18, (Túliníusar-
húsið), Hafnarstræti 20,
(Höepnershúsið) og Samkomu-
húsið. Auk þess eru þarna mörg
merkileg hús, bæði hvað bygg-
ingar- og sögulegt gildi varðar,"
sagði Hjörleifur.
Barnaskólinn
HAFNARSTRÆTI 53, Barnaskólinn,
er stórt einnar hæðar timburhús á há-
um steinkjallara með fremur lágu risi.
Á miðri austurhlið er breiður kvistur
með mænisþaki. Við suðurgafl er lítil
forstofuútbygging og tvær útbyggingar
við austurhlið. Gluggar eru flestir með
krosspóstum en rammar hafa allir ver
ið fjarlægðir úr gluggum og tvöfalt gler
sctt beint í karmana. Gluggar á austur
hlið skólans eru óvenju stórir. Nú hef-
ur gler verið brotið úr flestum gluggun-
um eftir að húsið var yfirgefið. Her
bergjaskipan hefur verið breytt nokk-
uð og skólastofurnar þiljaðar niður í
smærri herbergi. Húsið er traustbyggt
en hefur verið illa leikið af hirðuleysi
og skemmdarverkum síðustu mánuði.
Árið 1871 var stofnaður barna-
skóli á Akureyri og var Jóhannes
Halldórsson ráðinn forstöðumaður
skólans, en hann hafði þá annazt
barnakennslu á eigin vegum frá
1853. Ekki er fyllilega ljóst hvernig
húsnæðismálum skólans var háttað
fyrstu árin, en sennilega hefur skól-
inn þó verið haldinn að heimili Jó-
hannesar, Aðalstræti 2 og/eða Bibl-
iotekinu, Aðalstræti 40. Árið 1872
keypti Akureyrarbær hús Indriða
Þorsteinssonar, gullsmiðs, sem enn
stendur, Aðalstræti 66, sem skóla-
og íbúðarhúsnæði fyrir þurftarmenn
bæjarins. Þar var skólinn aðeins í fá
ár, en þá keypti bærinn eitt af kon-
ungsverzlunarhúsunum, sem þá var
krambúð og verzlunarhús Hav-
steensverzlunarinnar, og lét gera á
því nauðsynlegar breytingar og
þangað flutti skólinn 1878. Þegar
byggðin fór að vaxa á Oddeyri varð
nauðsyniegt að koma á skóla þar í
einhverri mynd. Um tíma var þar
kennsla á vegum bæjarins, en íbúar
Oddeyrar færðust undan því að taka
þátt í kostnaði, sem af skólarekstri
bæjarins stafaði. Árið 1895 ákvað
bæjarstjórn að byggja nýtt skólahús
og var Snorra Jónssyni , timbur-
manni, falið að gera teikningar af
húsinu og áætlun um byggingu þess.
Kvennaskóli Eyfirðinga var í hús-
næðishraki um þessar mundir og
fékk húsnæði til bráðabirgða í
gamla skólanum í Havsteensbúð.
Ákveðið var að nýja skólahúsið
skyldi hýsa báða skólana og skyldu
bæjarstjórn og sýslunefnd byggja
húsið í sameiningu. Húsinu var val-
inn staður á Torfunefi og átti fram-
kvæmdum að ljúka fyrir 1898. Ekk-
ert varð úr framkvæmdum í þetta
sinn og var málið tekið fyrir aftur
1898. Ný samþykkt var gerð í bæjar-
stjórn það ár um sameiginlega
skólabyggingu fyrir allan bæinn og
voru Páll Briem, amtmaður, Friðrik
Kristjánsson, kaupmaður, og Björn
Jónsson kosnir til að annast fram-
kvæmd verksins.
Ekki voru menn á eitt sáttir um
hvar skólinn skyldi standa. Vildu
bæði Oddeyringar og Innbæingar
hafa hann sem næst sér. Nefndin
lagði til að skólinn skyldi vera sem
næst miðja vegu milli bæjarhlut-
anna og samþykkti bæjarstjórn það
með naumum meirihluta. Var vega-
lengdin milli nyrzta og syðsta húss
bæjarins mæld nákvæmlega og hús-
ið sett á miöjuna, að því er segir í