Morgunblaðið - 30.06.1982, Blaðsíða 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ1982
Fyrir einu ári var haft á
orði, að við samninga-
umleitanir gaetí reynst
hættulegt að taka einn
málaflokk út úr og einblína á
hann.
Þá voru tengsl lykilorðið. Sam-
kvæmt þeim skilningi yrði eftirlit
með vopnaframleiðslu að fylgja í
kjölfar aukins hernaðarmáttar, og
það haft stöðugt víðfeðmara.
Fundir æðstu manna stórveldanna
skyldu vandlega undirbúnir og
Sovétmönnum veitt viss viður-
kenning fyrir sýnda hófsemi í
utanríkisstefnu sinni.
Öllum þessum grundvallaratrið-
um hefur nú verið kastað fyrir
róða, úr því að samningaumleitun-
um æðstu manna stórveldanna
var fram haldið, á meðan fyrstu
frelsisneistarnir í Póllandi voru
kæfðir.
Sérhver ríkisstjórn lærir vitan-
iega af reynslunni, en með því að
taka svo hvatvíslega kúvendingu í
utanríkisstefnu sinni, sérstaklega
mitt í viðkvæmum deilumálum,
eykur stjórnin líkurnar á að vera
álitin felmtri slegin, grefur þannig
undan trausti sínu erlendis og
dregur um leið kjarkinn úr vel-
unnurum sinum heima fyrir.
Vert er að benda á, að margt í
pólitískum röksemdafærslum
Reagan-stjórnarinnar framan af,
var að ýmsu leyti vissrar athygli
vert. Það er ofur auðvelt að gera
lítið úr tengslum milli málaflokka
— að sýna fram á, að ekkert muni
nokkurn tíma gerast, ef allt er lát-
ið tengjast hvað öðru. En listin við
að skapa sérstakan stjórnstil er
sú, að bera skynbragð á blæbrigði.
Ef Sovétmönnum er látið hald-
ast uppi að taka einstaka þætti
samningaumleitana út úr — svo
sem eftirlit með vopnaframleiðslu
til dæmis — án tillits til fram-
gangsmáta þeirra á alþjóðavett-
vangi, þá er verið að leggja þeim
tæki upp í hendurnar til að hafa
stjórn á þeirri spennu, sem þeir
sjálfir eru valdir að, og þeim yrði
þannig veitt einskonar aflausn
fyrir árásargirni sína.
Þeir sem hafa trú á þýðingu við-
ræðna milli austurs og vesturs
ættu alveg sérstaklega að gæta
þess, að venjuleg stjórnmálaleg
samskipti fari ekki að taka á sig
mynd sálfræðilegra hernaðar-
átaka, heldur að viðræður fari
fram í einlægni og að skuldbind-
ingar séu gagnvirkar.
Slökunarstefna er ekki það
sama og undanlátsstefna. Sú póli-
tíska stefna, sem hefur friðsam-
lega sambúð ríkja að markmiði,
má ekki sigla í strand vegna
ósveigjanleika annars aðilans. Ég
álít, að það hefði, þegar allt kemur
til alls, verið mjög hallkvæmt
fyrir frekari samningaumleitanir
milli Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna, ef Bandaríkin hefðu þegar í
upphafi ófremdarástandsins í
Póllandi, lýst yfir frestun á öllum
frekari samningaviðræðum hátt-
settra embættismanna við full-
trúa Sovétríkjanna, þar til herlög
hefðu verið numin úr gildi í Pól-
landi, leiðtogum hinnar pólsku
Samstöðu sleppt úr haldi og her-
foringjarnir hafið viðræður við
pólska kirkjuleiðtoga og við hin
frjálsu verkalýðssamtök í ein-
hverri mynd.
Bandaríkjastjórn hefur stund-
um haldið uppi harðri og tvíræðri
stefnu í samskiptum sínum við
Austur-Evrópu á tímum, sem hafa
talist fremur átakalitlir í alþjóða
stjórnmálum. Á hinn bóginn hefur
stjórn okkar, að því er virðist,
stundum verið einum um of áköf í
að leita eftir samkomulagi ein-
mitt, þegar andstæðingar okkar
hafa beinlínis skorað okkur á
hólm. Ef þessari afstöðu til utan-
ríkismála væri snúið alveg við,
myndi það efla friðarhorfur að
miklum mun.
Ástæðurnar til þess, að málum
er svo komið eins og reyndin er
núna, er hægt að rekja mörg ár
aftur í tímann. Reagan forseti og
hjálparlið hans tóku það orðspor
að erfðum, að Bandaríkjastjórn
væri helzti gjörn á kúvendingar í
utanríkispólitík sinni, án þess að
ráðgast nægilega áður við banda-
menn sína, og einnig að til upp-
Reagan forseti á fundi með öryggisráðgjöfum sínum.
HENRY A.
KISSINGER:
Samhæfða
steftiu fyrst og fremst
þota gæti komið innan forystuliðs
Bandaríkjanna, svo og í pólitískri
stefnumörkun þeirra.
Þetta er að miklu leyti skýring-
in á því, hvers vegna ríki Evrópu
flýta sér orðið hægt við að fylgja
pólitísku fordæmi Ameríku. Én
hver svo sem ástæðan fyrir þessu
reyndist, þegar öll kurl eru komin
til grafar, þá ættu bandarísk
stjórnvöld núna að gripa tækifær-
ið, som óheillaástandið í Póllandi
býður upp á, til að læra af því, til
þess að endurskoða allan sinn
pólitíska framgangsmáta og
skilgreina markmið sín að nýju.
Að því er Atlantshafsbandalag-
ið varðar, virðist mér eftirfarandi
verkefni krefjast skjótari úrlausn-
ar en öll önnur.
1. Öryggishugtak
Aðalvandkvæðin á samskiptum
okkar Bandaríkjamanna við
bandamenn okkar, svo sem ber-
lega hafa komið í ljós í hinni póli-
tísku kreppu Póllands, snerta ekki
svo mjög tilhögun þessara sam-
skipta, heldur tengjast þessi vand-
kvæði hinum mjög svo mismun-
andi grundvallarsjónarmiðum —
það er ekki svo að skilja, að innan
Atlantshafsbandalagsins séu ekki
höfð nægileg samráð, heldur
fremur hitt, að við erum nokkuð
óvissir um sjálfan tilgang þess að
bera saman bækur okkar innan
bandalagsins.
Bandalagið skortir með öllu
fræðilega stefnumörkun varðandi
öryggismál, þar sem á raunsæan
hátt væri tekið tillit til vaxandi
birgða kjarnorkuvopna, bæði í
Austur-Evrópu og á Vesturlönd-
um, svo og til þeirrar aukningar,
sem orðið hefur á hernaðarmætti
Sovétríkjanna í hefðbundnum
vopnabúnaði.
Áður fyrr fólu hernaðarbanda-
lög í sér samstilltan styrk, en Atl-
antshafsbandalaginu hefur hins
vegar allt of lengi verið beitt eins
og Bandaríkjamenn einir ættu að
ábyrgjast kjarnorkuvopnamátt
bandalagsins. Þetta heldur svona
áfram, enda þótt þær ógnir, sem
hljóta að leiða af kjarnorkustríði,
hafi nú þegar valdið straumhvörf-
um í skoðunum manna á styrjald-
arrekstri. Frá örófi alda hefur
uppgjöf verið álitin verri kostur
en vopnað viðnám, en hörmulegar
afleiðingar kjarnorkustríðs hafa
snúið áliti manna á þessum hug-
myndaferli algjörlega við. í þeirra
augum virðist ekkert vera verra
en hið brennandi víti kjarnorku-
styrjaldar.
Afleiðing þessa er sambland af
hlutleysistefnu og friðarhreyf-
ingu: Álitið er, að Ameríka eigi
einskis annars úrkosta en að verja
Evrópu, en Evrópubúar telja á
hinn bóginn, að þeir taki enga
áhættu við að hafa i frammi póli-
tískt andóf gegn Bandaríkjunum.
Reyndar verður það að teljast
rökrétt afleiðing pólitískra kenni-
setninga Evrópumanna varðandi
kjarnorkustyrjöld að viðhafa
sinnuleysi í varnarmálum og veita
um leið ráðstöfunum Bandaríkja-
manna mótspyrnu eins og til
dæmis þegar staðsetja átti kjarn-
orkueldflaugar á evrópskri grund.
Þetta mun fyrr eða síðar leiða til
stórkostlegs voða. Ef við erum
staðráðin í að komast hjá kjarn-
orkustyrjöld, en óskum þó ekki
eftir að gefast upp fyrir hinum
miskunnarlausa mótaðila, þá
verður Atlantshafsbandalagið að
efla þann herstyrk sinn, sem bú-
inn er hefðbundnum vopnum.
Annarra kosta er ekki völ. En
beggja vegna Atlantshafsins er
engin ráðgerð þar að lútandi sjá-
anleg.
2. Samskipti austurs
og vesturs
Atburðirnir í Póllandi eru mikil
þolraun fyrir samskipti austurs og
vesturs, og það ekki einvörðungu
vegna hins hrottalega brots á
Helsinki-samkomulaginu. Það er
framar öllu vegna þess, hversu
ljóslega þessir atburðir sýna
okkur þær hugmyndir, sem Sovét-
menn gera sér um öryggismál sín.
Það má kalla eðlilegt, að Sovétrík-
in leitist við að tryggja öryggi sitt
gegn fjandsamlegri hernaðarógn-
un í löndum, er liggja að ríki
þeirra; en það er allt annað mál,
þegar þetta öryggi er látið jafn-
gilda þeim rétti að koma upp heilu
belti af leppríkjum umhverfis
Sovétríkin, leppríki sem verða, er
á það reynir, að þola Sovétvaldinu
þann yfirgang að koma á laggirn-
ar algjörri einræðisstjórn yfir
þjóðum, sem eru slíku stjórnarfari
andsnúnar að yfirgnæfandi meiri-
hluta.
Við getum að vissu marki skilið
herfræðileg sjónarmið Sovétríkj-
anna; hins vegar hljótum við að
hamla gegn þeirri kröfu Moskvu-
valdsins, að þeir hafi rétt á stöð-
ugri íhlutun í málefni nágranna-
ríkja sinna. Alveg sérstaklega for-
kastanlegt er það fáránlega yfir-
varp, að Rauði herinn sé eins kon-
ar trygging fyrir því, að hin sögu-
lega þróun geti ekki snúist við; —
að einmitt Rauði herinn sé sjálf
meginstoð þeirrar reglu, að það
sem sé orðið kommúnískt yfir-
ráðasvæði hljóti að verða til eilífð-
ar, en það sem á hinn bóginn lúti
ekki kommúnistum, sé þeim
frjálst athafnasvæði til mold-
vörpustarfsemi eða til enn verri
athafna.
3. Markmið samn-
ingaumleitana við
Sovétríkin
Spurningin um það, hvort leita
beri eftir samkomulagi við and-
stæðinga okkar eða ekki, er því
miður orðin deiluefni og upp-
spretta misklíðar ríkja á milli inn-
an bandalagsins. Þetta veikir
stöðu okkar í fjórum atriðum. Á
tímum, sem teljast fremur frið-
samlegir í heimpólitíkinni gefst
Sovétríkjunum kostur á að koma
fram á sjónarsviðið sem friðar-
postuli. Þegar við svo að lokum
göngum að samningaborðinu, lítur
það út eins og Bandaríkjamenn
geri það vegna þrýstings bæði frá
bandamönnum sínum og frá Sov-
étríkjunum, fremur en af eigin
frumkvæði. Til þess að vekja bona
fides (traust og tiltrú) á okkar
málstað, látum við Bandaríkja-
menn freistast til að taka afstöðu
til ýmissa mála, sem eftir á virð-
ast svo vera (og eru stundum) í
algjörri mótsetningu hvað við
annað; en þetta vekur aftur efa-
semdir um röggsemi okkar í
ákvörðunum. Og þegar við höfum
á annað borð hafið viðræðurnar,
tekur sjálf afstaðan til samninga-
umleitananna að fá á sig þann
svip, að umleitanirnar séu í sjálfu
sér aðalmarkmiðið, sama um hvað
þær í rauninni snúist.
Það verður að koma á jafnvægi
milli málsvarnar okkar og bar-
áttuaðferða. Við þörfnumst póli-
tískrar stefnuskrár, sem forðar
okkur frá að lenda í þeirri sjálf-
heldu að leggja baráttuna fyrir