Morgunblaðið - 30.06.1982, Blaðsíða 8

4 0 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ1982
Öryggi Islands er best
borgið í varnarsam-
starfi vestrænna þjóða
— sagði Tómas Á. Tómasson, sendiherra, á afvopnunarþingi SÞ.
RæAa Tómasar Á. Tómassonar á
aukaallsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna í New York um afvopnun-
armál 15. júní 1982.
4 ár eru liðin síðan fyrsta sér-
staka aukaþing allsherjarþingsins
um afvopnunarmál var haldið.
Lokaályktun þess, sem samþykkt
var einróma, hafði sögulega þýð-
ingu og leiddi til eflingar þeirra
stofnana Sameinuðu þjóðanna, er
starfa að afvopnunarmálum.
Viðfangsefni þessa þings 157
ríkja Sameinuðu þjóðanna eru þó
hin sömu og á fyrsta aukaallsherj-
arþinginu um afvopnunarmál
fyrir 4 árum, staðreyndirnar eru
hinar sömu og vandamálin, sem
við þarf að glíma, hafa ekki
breyst. Varla er hægt að tala um
nokkrar ráðstafanir í átt til af-
vopnunar, heldur miklu fremur
aukinn hraða vígbúnaðarkapp-
hlaupsins. Tröllauknum fjárhæð-
um er sóað í hverskyns vígbúnað
víðast hvar í heiminum. A sama
tíma bvr stór hluti mannkyns við
sult og seyru, á við vanheilsu að
stríða og a engan kost sæmilegs
húsnæðis, hvað þá menntunar.
Við vitum öll, að kjarnorku-
styrjöld myndi leiða til tortím-
ingar meiiningar og jafnvel enda-
loka mannkynsins. A fyrsta sér-
staka afv.vpnunarþinginu urðum
við sammála um að mannkynið
yrði að bægja frá þessari geig-
vænlegu hættu. Forsenda þess að
unnt verð; að koma í veg fyrir
heimsstyrjöld og efla frið og ör-
yggi þjóða heims og efnahagslegar
og félagslegar framfarir þeirra, er
afvopnjr. jg eftirlit með vígbún-
aði.
35. allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna iýsti 9. áratuginn 3.
þróunaráratug Sameinuðu þjóð-
anna og jafnframt 2. afvopnunar-
áratuginn og skoraði eindregið á
allar ríkisstjórnir að vinna
markvisst að allsherjar afvopnun
er háð yrði ströngu og fullkomnu
alþjóðlegu eftirliti.
Grundvöllurinn er
gagnkvæmt traust
Á þessu þingi þurfum við að líta
um öxl og meta hvað áunnist hef-
ur á þessu sviði síðan við héldum
fyrsta aukaallsherjarþingið um
afvopnun — eða raunar fremur
hvers vegna ekki hefur tekist að
hrinda í framkvæmd samþykktum
og tillögum fyrsta afvopnunar-
þingsins. Vonandi gefst hér tæki-
færi til að sporna við hinni
óheillavænlegu þróun undangeng-
inna ára. Ef pólitískur vilji allra
ríkisstjórna er fyrir hendi, getum
við komið skrið á afvopnunarmál-
in á þessu þingi, er leiði til
traustra samninga um eftirlit og
samdrátt í vígbúnaði. Það er ljóst,
að allar þjóðir verða að leggja sitt
af mörkum í þágu afvopnunar.
Grundvöllur raunhæfrar af-
vopnunar eða að minnsta kosti
samdráttar vopnabúnaðar er
gagnkvæmt traust milli ríkja.
Æði mikið skortir þar á. Á fyrsta
afvopnunarþinginu tóku kjarn-
orkuveldin undir það, að frekari
tilraunum með kjarnorkuvopn
yrði hætt. Á þeim fjórum árum,
sem síðan eru liðin, hafa verið
gerðar tilraunir með kjarnorku-
vopn að meðaltali einu sinni í viku
hverri.
Afstaða risaveldanna ræður
mestu um framvinduna í afvopn-
unarmálum. Ábyrgð þeirra er því
þung. Því miður þarf ástand
heimsmálanna almennt verulega
að batna til þess að gagnkvæmt
traust geti skapast milli þeirra í
þessum efnum. Vopnabúr risa-
veldanna eru svo stór hluti af
heildarvopnaforða heimsins, að án
raunverulegs samstarfsvilja
þeirra er vonlítið að árangur náist
í alþjóðlegum viðræðum, hvort
sem litið er til þessa þings, af-
vopnunarnefndarinnar í Genf eða
viðræðnanna í Vínarborg um sam-
drátt herafla í Evrópu.
Ábyrgð risaveldanna er augljós-
lega langsamlega mest á sviði
kjarnorkuvígbúnaðar. Þar eru þau
í æðisgengnu kapphlaupi, sem
verður að stöðva. Kjarnavopnum
verður að fækka, því að framtíð
mannkynsins á jörðinni er í veði.
Allar þjóðir hljóta að binda mikl-
ar vonir við viðræður Bandaríkja-
manna og Sovétmanna í Genf um
meðaldræg kjarnavopn í Evrópu.
Því ber að fagna að Bandaríkin og
Sovétríkin hafa komið sér saman
um að hefja á næstunni nýjar við-
ræður um takmörkun langdrægra
kjarnavopna. Það er ljóst, að til
þess að árangur náist í þessum
viðræðum, verða báðir aðilar að
sýna vilja til að bæta samskipti
austurs og vesturs, draga úr
spennu og stuðla þannig að gagn-
kvæmu trausti.
Afstaða íslands
Á 36. allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna sagði Ólafur Jóhannes-
son, utanríkisríkisráðherra Is-
lands, meðal annars:
„Vopnakapphlaupið er að því
leyti ólíkt öðrum kapphlaupum, að
því hraðar sem menn hlaupa því
meiri líkur eru á að allir tapi. Þess
vegna má trygging öryggis ekki
snúast um að ná hernaðarlegum
Tómas Á. Tómasson
yfirburðum. Aukið öryggi verður
að nást með hernaðarjafnvægi,
þar sem hver aðili hefur eins
takmarkaðan vigbúnað eins og
frekast má verða."
Islendingar hafa engum her á
að skipa. En lega íslands og at-
burðir undanfarinna áratuga hafa
sannfært mikinn meirihluta ís-
lensku þjóðarinnar um að öryggi
Islands sé best borgið í varnar-
samstarfi vestrænna þjóða, að
minnsta kosti þar til ástandið í
heiminum batnar verulega frá því
sem nú er.
ísland hefur stutt og mun ávallt
styðja allar skynsamlegar ráðstaf-
anir til að stuðla að slökun spennu
og þar með minnkandi átökum í
heiminum. Við munum halda
áfram að styðja allar raunhæfar
tillögur er miða að afvopnun.
Island hefur gerst aðili að þeim
alþjóðasamningum um afvopnun-
armál sem gerðir hafa verið á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna á
síðustu 19 árum. Fyrstur þessara
samninga var samningurinn um
bann við tilraunum með kjarn-
orkuvopn árið 1963.
Þessa samninga verður að gera
víðfeðmari. Bannið við tilraunum
með kjarnorkuvopn þarf að vera
algjört. Allar þjóðir þurfa að ger-
ast aðilar að samningnum um
bann við útbreiðslu kjarnorku-
vopna. I því sambandi vil ég
minna á hugmyndir þær, sem
Norðurlöndin fimm hafa kynnt.
íslenska þjóðin hefur vaxandi
áhyggjur af vigbúnaðarkapp-
hlaupinu á höfunum. Kafbátar,
hlaðnir kjarnorkuvopnum, sigla
um öll heimsins höf og virðast
ekki hika við að læðast um í land-
helgi strandríkja, eins og dæmi
sýna.
Með legu landsins á hernaðar-
lega mikilvægu svæði í Norður-
Atlantshafi er eðlilegt, að íslend-
ingar óttist þessi hernaðarumsvif
umhverfis landið. Á Alþingi Is-
lendinga hafa komið fram hug-
myndir um að athugað verði
hvernig stemma megi stigu við
þessari uggvænlegu þróun og í því
sambandi rætt um möguleikann á
því að haldin verði alþjóðaráð-
stefna um kjarnavopn á Norður-
Atlantshafi.
Tröllauknar fjárhæðir
Að lokum, herra forseti, vil ég
víkja að nýju að þeim tröllauknu
fjárhæðum, sem sóað er í allar
tegundir vígbúnaðar víðs vegar í
heiminum á sama tíma og stór
hluti mannkyns á vart til hnífs og
skeiðar.
I nýlegu upplýsingariti frá
Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna
er gefin yfirþyrmandi mynd af
einum þætti þessa ástands og ætti
okkur að vera hollt að heyra
nokkrar stðreyndir, sem þar koma
fram. Á árinu 1981 var barnslífið í
heiminum virt á 1.000 krónur á
ári. Hefði þeirri upphæð verið eytt
á skynsamlegan hátt handa hverj-
um hinna 500 milljóna fátækustu
mæðra og barna í heiminum, hefði
mátt sjá þeim fyrir fullnægjandi
fæði, heilsugæslu, undirstöðu-
menntun og ómenguðu vatni.
Jafnframt því að draga úr hinni
sáru neyð 500 milljóna barna,
hefðu slíkar ráðstafanir stuðlað að
auknum hagvexti á komandi ár-
um. Slíkar aðgerðir hefðu full-
nægt þörfum hundruða milljóna
barna, en um leið orðið einhver
besta fjárfesting heimsbyggðar-
innar.
Á árinu 1981 reyndust 1.000
krónur á ári hærra verð en heims-
byggðin var reiðubúin að greiða.
Afleiðingin varð sú, að 1 barn dó
aðra hverja sekúndu, eða samtals
17 milljónir barna á árinu 1981.
Aðeins 10% af fátækustu börnum
heimsins voru bólusett gegn
barnasjúkdómum. Hver bólusetn-
ing kostar 50 krónur á barn. Það
reyndist hins vegar of dýrt. Og af-
leiðingin var dauði 5 milljóna
barna, vegna þess að þau voru
óbólusett.
Árið 1982 verður ekkert betra.
Nú, á þessum degi, munu 40 þús-
und börn látast. 100 milljónir
barna munu fara hungruð að sofa
í kvöld og áður en árið er liðið
hafa 10 milljónir barna beðið var-
anlegt tjón til líkama og sálar af
næringarskorti.
Þetta eru óhugnanlegar stað-
reyndir. Okkur hlýtur öllum að
vera hollt að hafa þær í huga, þeg-
ar við ræðum hinar gífurlegu upp-
hæðir sem varið er til vígbúnaðar,
bæði í þróunarríkjum og í iðnríkj-
um. Það er með þetta í huga sem
Norðurlöndin fimm hafa lagt hér
fram á þessu þingi vinnuskjal um
samband afvopnunar og þróunar.
Það er von ríkisstjórnar minnar,
að flestir geti stutt þau sjónarmið,
sem þar eru sett fram.
Það er ekki nóg að gefa fögur
fyrirheit og vera sammála um ógn
vígbúnaðar og ragnarök kjarn-
orkustyrjaldar. Látum verkin
tala. Mikilvægast er, að allt verði
gert til að stuðla að gagnkvæmu
trausti þjóða í milli, þannig að
hægt verði að draga úr vígbúnaði
og nota þess í stað þá fjármuni,
sem við það sparast, til að vinna
að félagslegum og efnahagslegum
framförum um heim allan.
Úr fundarsal Sameinuðu þjóðanna í New York, þar sem aukaallsherjarþing
Sameinuðu þjóðanna um afvopnunarmál er haldið.
í dvergsgervi
Illskan
Pár Lagerkvist:
Dvergurinn
Málfríður Einarsdóttir íslenskaði.
Almenna bókaféiagið 1982.
Ein magnaðasta skáldsaga Pár
Lagerkvists, Dvergurinn, er nú
komin út hjá Almenna bókafélag-
inu i þýðingu Málfríðar Einars-
dóttur. Sumir hafa gengið svo
langt að kalla Dverginn höfuðverk
Lagerekvists.
Dvergurinn er látinn gerast á
endurreisnartímunum í ítölsku
furstadæmi. Sögusviðið gæti verið
Flórens. Listamaðurinn Bernardo
minnir um margt á Leonardo da
Vinci. Dvergurinn lýsir fláttskap,
styrjöidum, hórdómi, plágu, eit-
urbyrlunum. Það er heimur ótta
og dauða sem við kynnumst.
Helsta tákn mannlegrar illsku er
dvergurinn, dyggur þjónn fursta
síns og líður best í stríði, vill síst
af öllu missa af því að sjá blóðið
fljóta.
Bókmenntlr
Jóhann Hjálmarsson
Það er margt sem dvergurinn
fyrirlítur, fátt sem hann dáist að.
Til dæmis vekur ást hjá honum
viðbjóð. Hann er manna glögg-
skyggnastur á mannlega bresti og
notfærir sér þá, í senn til að fá
höggstað á öðrum og til þess að
þóknast húsbónda sínum. Það er
ekki fyrr en allt er um garð gengið
að furstinn áttar sig á takmarka-
lausri illsku dvergsins, en þá hefur
dvergurinn komið því til leiðar að
hin syndum spillta furstafrú yfir-
gefur heim lifenda. Dvergurinn
hafnar í dýflissu, hlekkjaður bíður
hann eftir deginum þegar kallað
verður á hann að nýju: „Ef ég
þekki herra minn má hann ekki
missa mig til lengdar." Einnig
veltir hann fyrir sér þeirri óþægi-
legu staðreynd að með því að
niðurlægja furstafrúna, hefur
hann, dvergurinn, gert hana að
dýrlingi. Eftir dauðann breytist
hún úr skækju í maddonnu, sjálf-
ur Bernardo málar hana sem heil-
aga Guðsmóður.
Á dverginn er litið sem fulltrúa
hinna illu afla mannssálarinnar.
Hann er með eindæmum klókur og
laginn við að koma illu af stað.
Sitt eigið kyn hatar hann. í
skáldsögunni er því lýst þegar
hann af mikilli nautn vegur annan
dverg úr óvinaliði.
Dvergurinn veit að allir menn
eru vanskapaðir „án þess að það
sjáist á þeim“. Hann segir um
sjálfan sig: „Ég hef tekið eftir því
að ég vek stundum ótta hjá fólki.
En samt er það ekki svo, heldur
verður það þá hrætt við sjálft sig.
Pár Lagerkvist
Það heldur að það sé ég sem hræði
það, en það er þá dvergurinn í því
sjálfu, þessi vera sem líkist manni
og stingur apaandlitinu upp úr
sálardjúpi þess. Þá skelfast þeir
því þeir vissu ekki að hið innra
með þeim býr önnur vera.“
Bölsýni Pár Lagerkvists nær
hámarki á þeim tíma sem Dverg-
urinn er saminn, en í brennipunkti
eru siðræn vandamál. Skáldsagan
kemur út 1944 og dregur að sjálf-
sögðu dám af heimsatburðum,
þegar dverglegar hugsjónir eru
hvað mest áberandi. Fyrir Lag-
erkvist var Dvergurinn mikill sig-
ur því að í skáldsögunni nær hann
að höfða til allra manna, skrifa
sögu sem er í senn evrópsk og al-
þjóðleg. Með Barrabas (1950) var
hann sjálfkjörinn til að hljóta
Nóbelsverðlaun í bókmenntum.
Fram hjá honum var naumast
unnt að ganga.
Þýðing Málfríðar Einarsdóttur
er á vönduðu og kjarnmiklu máli
og á ekki síst þátt í að gera þessa
merku skáldsögu ákjósanlegan
lestur. Vera má að það sé mis-
skilningur, en hinn ljóðræni,
þunglyndislegi tónn sem einkennir
stíl Lagerkvists virðist að mestu
hafa farið forgörðum.
Jóhann lljálmarsson