Morgunblaðið - 30.06.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ 1982
51
Frelsi og verkalýður
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Bókmenntir
Guömundur Heiðar
Frímannsson
llannes Hólmsteinn Gissurarson
Stétt með stétt
Verkalýðsráð Sjálfstæðisflokksins
Ein höfuðstaðreynd íslenzks
flokkakerfis er styrkur Sjálfstæð-
isflokksins. Þetta blasir við öllum,
sem um kerfið fjalla, og hlýtur að
verða meginskýringarefni fræði-
manna. Að vísu héldu sumir, að
þessi hefðbundni styrkur flokks-
ins væri í rénun við síðustu kosn-
ingar og væri endanlega fyrir bí,
þegar ríkisstjórnin, sen nú situr,
var mynduð. En annað kom í ljós í
nýafstöðnum bæjar- og sveitar-
stjórnakosningum. Þá endur-
heimti flokkurinn fyrri styrk sinn,
og virtist það koma mönnum í
opna skjöldu af einhverjum
ástæðum. En hver skyldi vera
skýringin á þessari lykilstöðu
Sjálfstæðisflokksins? Af hverju er
hann svona öflugur?
Síðastliðið haust gaf Verka-
lýðsráð Sjálfstæðisflokksins út lít-
ið kver Stétt með stétt, Sjálfstæð-
ismenn í verkalýðshreyfingunni
eftir Hannes Hólmstein Gissur-
arson í tilefni af 30 ára afmæli
ráðsins 4. nóvember síðastliðinn. í
þessu kveri er rakinn einn þáttur í
sögu Sjálfstæðisflokksins og ekki
sá ómerkasti. Þar segir frá bar-
áttu sjálfstæðismanna í verka-
lýðshreyfingunni frá upphafi og
fram á okkar daga. Ég hygg, að
drjúgs hluta af skýringunni á því,
hvers vegna Sjálfstæðisflokkurinn
hefur átt því fylgi að fagna, sem
raun ber vitni um, sé að leita í
ítökum flokksins í verkamönnum
og verkalýðshreyfingunni. Sigurð-
ur Óskarsson, formaður Verka-
lýðsráðs Sjálfstæðisflokksins, seg-
ir í ávarpi fremst í þessum bækl-
ingi: „Frjáls verkalýðshreyfing er
einn þeirra hornsteina, sem
lýðfrjálst þjóðfélag hvílir á. Hún
er sterkur valdaaðili, sem óhjá-
kvæmilega verður að taka tillit til.
Hverjum stjórnmálaflokki er mik-
ilvægur skiiningur á kjörum laun-
þega og eðli vinnumarkaðarins.
Ályktanir Verkalýðsráðs hafa
ævinlega verið ein uppistaðan í
stefnumörkun landsfunda Sjálf-
stæðisflokksins." (bls. 8).
Það er byrjað að greina í ör-
stuttu máli frá þeim þjóðfélags-
breytingum, sem fara á undan
myndun verkalýðshreyfingar,
byltingu í atvinnulífi og þéttbýl-
ismyndun. í köflum af þessu tagi
eru niðurstöðurnar kannski aldrei
annað en almenn sannindi á borð
við þau, að verkalýður þurfi að
vera til, áður en til verður verka-
lýðshreyfing. En það er samt fróð-
legt og upplýsandi að sjá, hvernig
miklar breytingar verða, þegar
þær eru dregnar upp í stuttu,
skýru máli. Á bls. 13 segir svo um
sögu verkalýðshreyfingarinnar:
„Tímamót íslenskrar verkalýðs-
sögu eru þvi þrenn: 1887, er fyrsta
verkalýðsfélagið var stofnað, 1916
er Alþýðusamband Islands var
stofnað, og 1938, er launþegar
voru skyldaðir til að láta verka-
lýðsfélög gæta hags síns.“ Frá-
sögnin beinist aðallega að tímabil-
inu, sem hefst 1938, vegna þess að
þá hefjast átök innan verka-
lýðshreyfingarinnar. Alþýðuflokk-
urinn hafði frá stofnun Alþýðu-
sambandsins verið hin pólitíska
deild sambandsins. En með vinnu-
málalöggjöfinni eru verkalýðs-
hreyfingunni færð svo mikil völd,
að aðrir stjórmálaflokkar gerðu
tilkall til áhrifa og ítaka þar. Það
er raunar fróðlegt að sjá, að sjálf-
stæðismenn og sósíalistar tóku
höndum saman í þeirri baráttu
gegn Alþýðuflokknum. Þeim tókst
að koma því til leiðar, að flokkur-
inn var skilinn frá Alþýðusam-
bandinu árið 1942.
Fyrsta félag sjálfstæðisverkam-
anna var stofnað 29. marz 1938.
Það var málfundafélagið Óðinn.
Stofnendur þess voru 41 verka-
maður og sjómaður. Þetta félag
verður síðan grundvöllur að sókn
sjálfstæðismanna í verkalýðs-
hreyfingunni, sem varði fram til
1942. Óðinsmenn bjóða fram lista í
stjórnarkosningum í Dagsbrún í
ársbyrjun 1939. Þeir hlutu 427 at-
kvæði, listi Alþýðuflokksins 409,
en listi Sósíalistaflokksins undir
forystu Héðins Valdimarssonar
660 atkvæði. Það fór því ekki á
milli mála frá upphafi, að Sjálf-
stæðisflokkurinn var sterkt afl í
verkalýðshreyfingunni. 1940 vinna
Óðinsmenn stjórnarkosninguna í
Dagsbrún, er þeir buðu fram með
alþýðuflokksmönnum. I verka-
mannafélaginu Hlíf í Hafnarfirði
unnu sósíalistar stjórnarkosningu
í upphafi árs 1939 með stuðningi
sjálfstæðismanna. Þessi stjórn-
arkosning hafði nokkurn eftir-
mála, sem er rakinn hér.
I gegnum tíðina hefur styrkur
Sjálfstæðisflokksins verið breyti-
legur í verkalýðshreyfingunni.
Hann hefur eflzt og dvínað, en
ævinlega verið umtalsverður, og
stundum hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn verið næststærsti flokkur-
inn á þingum Alþýðusambands ís-
lands samkvæmt þeim tölum, sem
hér eru raktar.
Tveir síðustu kaflar þessarar
sögu fjalla um viðhorf sjálfstæð-
ismanna í verkalýðsmálum og
reynsluna af verkalýðsbaráttu
undir öðru þjóðskipulagi en lýð-
ræðisskipulaginu. Hannes greinir
fjóra meginþætti í hugmynda-
fræði verkamanna í Sjálfstæðis-
flokknum. „1. Krjálslyndi, þ.e. sú
skoðun, að atvinnufrelsi sé ein-
staklingnum sem launþega og
neytanda í hag, en víðtækt ríkis-
vald sé hættulegt. 2. Ntéttasam-
staða, þ.e. sú skoðun, að stéttirnar
(sem eru ekki skildar skilningi
Marx eða marxsinna) hafi allar
sama haginn af vinnufriði og vexti
atvinnulífsins. Kjörorðið: „Stétt
með stétt" — er til marks um
þetta. 3. Andkommúnismi, þ.e. sú
skoðun, að kommúnistar hérlendis
og erlendis berðust ekki fyrir
raunverulegum hagsmunum laun-
þega heldur beittu þeim fyrir sig
til að komast til valda. Sagðar
voru margar sögur af kúgun
verkamanna í Ráðstjórnarríkjun-
um (og hefur sennilega ekki verið
ofsagt um hana). Þessi þáttur var
Opið hús í Norræna
húsinu á fimmtudögum
OPIÐ hús verður í Norræna húsinu
næstu fimmtudaga og er dagskráin
einkum ætluð ferðamönnum frá
Norðurlöndunum, en eftir hlé verður
sýnd kvikmynd eftir Osvald Knud-
sen. Dagskrá hefst öll kvöldin
klukkan 20.30 og er aðgangur
ókeypis. Dagskráin næstu fimmtu-
daga verður sem hér segir:
Fimmtud. 1. júlí
Vísnavinir, Bergþóra Árnadóttir,
Hjördís Bergsdóttir og Ólöf Sverr-
isdóttir skemmta með vísnasöng.
Kvikmynd: Heyrið vella á heiðum
hveri (14 mín.).
Fimmtud. 8. júlí
Eyþór Kinarsson, grasafræðingur:
Flóra íslands.
Kvikmynd: Smávinir fagrir (12
mín.) og Þórsmörk (11 mín.).
Fimmtud. 15. júlí
Dr. Jónas Kristjánsson: íslensku
handritin.
Kvikmynd: Hornstrandir (33 mín.).
Fimmtud. 22. júlí
Ólafur Halldórsson, handritafræð-
ingur: Fyrirlestur um Grænland.
Kvikmynd: Frá Eystribyggð í
Grænlandi (18 mín.).
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
mjög snar í áróðri sjálfstæð-
ismanna, enda er auðveldara að
sameina menn gegn einhverju en
fyrir eitthvað. 4. Þjóðernishyggja,
þ.e. sú skoðun, að íslendingar
væru fremur ein þjóð en margar
stéttir og að einstaklingsfrelsið
væri þjóðlegt verðmæti (og var í
því viðfangi vitnað til upp-
hafs Islandsbyggðar), en sam-
hyggjan innflutt kenning, er
hæfði ekki Islendingum. Þjóðern-
ishyggjuhugmyndin er náskyld
stéttasamstöðuhugmyndinni."
(bls. 59—60). Það er sennilega
öllu, sem máli skiptir, haldið til
skila í þessari greiningu. En höf-
undur getur þess í framhaldinu,
að sjálfstæðisverkamenn „noti
önnur hugtök en talsmenn flokks-
ins í atvinnumálum", (bls. 60) og
nefnir eitt dæmi slíks. Nú er ég
ekki í neinni aðstöðu til að meta
þessa staðhæfingu af einhverju
viti, en ég þykist sjá, að stundum
hafi verið ágreiningur milli verka-
manna og annarra hópa innan
flokksins, sem hafi verið um ann-
að og meira en orðalagsatriði. Og
ég held, að það hefði verið fróðlegt
að skoða ofurlítið nánar, í hverju
þessi . skoðanaágreiningur felst.
Þetta hefði mátt gera með þvi að
skoða álit manna á rekstri BÚR,
en ágreiningur um hann er raunar
nefndur. Ég held, að það sé rétt
athugað hjá höfundi, að menn inn-
an flokksins séu á endanum sam-
mála um öll meginmarkmið, en nú
tilbúnir að gera ágreining um ein-
stakar leiðir. Það hefði verið lær-
dómsríkt að sjá, hvernig sá
ágreiningur birtist.
I síðasta kaflanum er dregið
fram, að verkamenn, sem búa í
miðstýrðu hagkerfi, lifa við mun
lakari kjör en þeir, sem selja
vinnu sína á Vesturlöndum. Auk
þess geta verkamenn, í ’slíku
skipulagi, hvergi leitað réttar síns,
því að einungis er um að ræða
einn vinnuveitanda, sem hefur
líka á hendi dómsvald. I Ráð-
stjórnarríkjunum, sem beita
miðstýrðu skipulagi, eru þeir
verkamenn ofsóttir, sem reyna að
leita réttar síns. Höfundur telur
það skyldu verkamanna á Vestur-
löndum sérstaklega að lýsa yfir
samstöðu við bræður sína í austri
og beita þrýstingi til að bæta
hlutskipti þeirra. Þetta er sér-
staklega brýnt, vegna þess að Ráð-
stjórnarríkin leggja áherzlu á góð
samskipti við verkalýðshreyfing-
una á Vesturlöndum.
í þessum bæklingi eða bók er
mikill fróðleikur saman kominn.
Hann er skýrt fram settur, og höf-
undur fer ekki í grafgötur með
þær ályktanir, sem hann vill
draga. Það er ástæða til að taka
undir með Gunnari Helgasyni,
fyrrverandi formanni Verkalýðs-
ráðs Sjálfstæðisflokksins, þegar
hann segir í formálsorðum: „Þessi
bók, sem Verkalýðsráð Sjálfstæð-
isflokksins gefur út, á að varpa
nokkru ljósi á sögu og þróun
verkalýðsmála á síðustu áratug-
um. Er þar að finna nokkurn fróð-
leik, sem að gagni má koma þeim,
er kynnast vilja þeirri sögu, sem
oft vill gleymast í tímanna rás, en
lærdómsríkt og gagnlegt getur
verið að rifja upp og læra af.“
Stálvaskar
og
blöndunartæki
v-ri-n
ARABIA
HREINLÆTISTÆKI
BAÖVORURNAR
FRÁ BAÐSTOFUNNI
I&adstofaR
ÁRMt'LA 23 - SlMI 31810.
•*• KOMATSU
ALLAR STÆRÐIR OG
GERDIR LYTTARA
FRA
KOMATSU
Opiö mastur
Opna mastriö á Komatsu-
lyfturunum veitir óhindraö
útsýni.
Eigum til afgreiöslu nú þegar:
2ja tonna rafknúinn meö eöa án snúningsbúnaöar
3ja tonna diesel meö eöa án snúningsbúnaöar.
Fáanlegir meö margvíslegum aukabúnaöi
Aukið öryggi á vinnustööum
meö Komatsu.
Varahluta og viöhaldsþjónusta.
KOMATSU á íslandi
BÍLABORG HF.
Véladeild Smiöshöfða 23. Sími: 81299