Morgunblaðið - 11.07.1982, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1982
59
Hún kom fram í íranska sjónvarpinu og
kvaðst vera því sammála að 19 ára gamall
sonur hennar ... væri tekinn af lífi.
(Sjá: BLÓÐBAÐ)
STJORNUN
Undir smásjá
austan tjalds
Ungi maðurinn lcit í kringum sig á
kránni, sem var krökk af fólki við
bjórdrykkju. Frammistöðustúlkurnar
olnboguðu sig áfram í gegnum þröng-
ina með fullar bjórkrúsirnar og settu
þær hvar sem þær komu auga á tómt
glas án þess að um það væri beðið.
„Þetta fólk hefur ekki trú á neinu,"
sagði ungi maðurinn.
Ungi maðurinn er á þrítugsaldri
og hann hefur brotið allar brýr að
baki sér, lagt líf sitt í rúst með því
einu að berjast fyrir þeim hugsjón-
um, sem hann trúir á. Þrátt fyrir
það þora fáir að styðja hann. Þess
vegna er ungi maðurinn bitur. I
fyrra var honum misþyrmt tvisvar
sinnum af lögreglunni og nú vill
hann komast á burt frá Tékkósló-
vakíu.
Hinir eldri og reyndari meðal
andófsmannanna, sem kenna sig
við mannréttindaskrána '77, þeir,
sem hafa farið hægar og klókinda-
lega í sakirnar, eru ekki eins sárir
út í landsmenn sína. „í þeirra aug-
um erum við eins og fótboltalið,“
sagði einn andófsmannanna.
„Stundum eru þeir óánægðir með
okkur og stundum klappa þeir
okkur lof í lófa en í raun fylgja þeir
okkur ekki.“
Tékkar játuðust fúslegar undir
kommúnismann en aðrar þjóðir í
Austur-Evrópu eftir síðari heims-
styrjöld og frá 1968, að liðnu „Vor-
inu í Prag“, hefur sá stöðugleiki,
sem kenndur er við Brezhnev, ríkt
þar óskorðaður. Það finnst mörg-
um undarlegt þegar höfð er í huga
pólitísk saga þjóðarinnar, menning
hennar og verkkunnátta, sem á
öðrum tíma og við aðrar aðstæður
líktist mest því, sem gerðist í Aust-
urríki.
Það stjórnarfar, sem Rússar
komu á í Tékkóslóvakíu 1968,
minnir á önnur dapurleg atvik í
sögu þjóðarinnar. Þá tíma þegar
jesúítar drottnuðu yfir öllu and-
legu lífi, vopnaðir þeim heilaga
ásetningi Habsborgarkeisara að
neyða hina lúthersku Tékka til
nýrra siðaskipta. „Það dugir ekkert
nema valdbeiting til að koma vit-
inu fyrir Tékka," sagði biskup
nokkur úr hópi jesúíta.
Nú hafa kommúnistar tekið við
af jesúítunum. Yfirheyrsla, bara
orðið eitt getur skotið fólki skelk í
bringu og eins og ungi maðurinn á
kránni hafði komist að raun um,
var tékkneska lögreglan harðhent-
ari í fyrra en áður. Það eru þó ekki
líkamsmeiðingar, sem fyrir henni
vaka fyrst og fremst. Andólfsmenn
tala gjarnan um „spyrjandann
minn“ eins og einhver úr fjölskyld-
unni og yfirheyrslan líkist oft and-
legu einvígi þar sem „spyrjandinn"
er jafnvel fremur að leita að hug-
renningasyndum en raunveru-
legum gerðum. Einu sinni í viku,
einu sinni í mánuði, svo lengi sem
þurfa þykir. Góði „spyrjandinn",
eins og góði jesúítinn, hefur alltaf
nógan tíma.
Sumar yfirheyrslur eru bara
„fyrirbyggjandi" eins og spyrjend-
urnir segja, en ef menn láta sér
ekki segjast og hverfa ekki frá villu
síns vegar er engin miskunn hjá
Magnúsi: Þá er mönnum bannað að
vinna þau störf, sem þeir hafa
menntun til, börn þeirra rekin úr
skóla og stundum lagt að þeim að
hverfa úr landi.
Rithöfundurinn Ludvik Vaculik
mætir í hverjum mánuði hjá spyrj-
andanum sínum og á þessum fundi
þeirra skiptast á alúðlegt viðmót
og ógnanir, sem Kafka hefði átt
auðvelt með að skilja. Spyrjandinn
hefur komið í kaffi til Vaculiks og
Vaculik hefur sýnt honum handrit,
sem engu tékknesku útgáfufyrir-
tæki leyfist að gefa út. Dag einn
var hann svo beðinn um að tala um
menntaskólakennara sína og kunn-
ingja og að því búnu sögðust lög-
reglumennirnir ekki telja, að hann
hefþi nokkurn tíma verið í skólan-
um.
Ýfirheyrslurnar yfir Vaculik
hafa það kannski að markmiði að
stimpla hann „sníkjudýr" og neyða
hann til að taka að sér eitthvert
lítilfjörlegt starf. Vaculik getur
ekki tekið út bækur sínar í Tékkó-
slóvakíu og þess vegna yrði hann
skjóta mönnum skelk í bringu.
aðdraga fram lífið á þeim ritlaun-
um, sem honum bærust að vestan.
Yfirheyrslurnar eru þó bara „fyrir-
byggjandi“ segja spyrjendur hans.
Tékknesk stjórnvöld gera eink-
um tvennt til að fólk sætti sig við
ófrelsið. Annars vegar reyna þau
að sjá til þess að fólk búi heldur
betur en gerist og gengur í Aust-
ur-Evrópu og hins vegar minna þau
stöðugt á hinar slæmu afleiðingar
syndsamlegs lífernis. Tékkar eru
þolinmótt fólk og þess vegna mót-
mæla þeir ekki eins og Pólverjar,
þeir trúa ekki á kraftaverk þrátt
fyrir alla ítroðslu jesúítanna.
Sú skoðun er þó almenn, að
„þetta kerfi sé ekki fyrir okkur" og
það er þessi kennd, sem hvetur
hinn fámenna hóp mótmælenda til
að halda áfram að vera hrópandinn
í eyðimörkinni.
Á síðasta ári gáfu nokkrir þeirra
út á laun þriggja binda verk, rit-
gerðasafn til minningar um Masar-
yk, síðasta lýðræðislega kjörna
leiðtoga þjóðarinnar, þar sem
nokkrir rithöfundar, sem enn eru í
náðinni, lögðu sitt af mörkunum án
þess að nafns væri getið. Lögreglan
gekk af göflunum, kannski vegna
þess að henni var komið í opna
skjöldu, en þó er áreiðanlegt að
sumir spyrjendanna hafi lesíð
verkið líka.
— MARK FRANKLAND.
Tignarlegt land en harðbýlt og kannski von að menn skvetti í sig. — Myndin er frá Brattahlíð.
MB— BLÓÐBAÐ
Hinn skelfilegi hugar-
heimur íransklerka
muni brátt dvína. Móses Olsen fé-
lagsmálaráðherra kveður stjórn-
ina enn búast við því, að áfengis-
neyzla verði um síðir minni en
meðan á skömmtuninni stóð.
Olsen segist vera bjartsýnn
vegna þess að mikill munir sé á
ástandinu nú og þegar áfengis-
skömmtun hófst fyrir þremur ár-
um. Árið 1979 komst á heima-
stjórn í Grænlandi, eftir að landið
hafði lotið danskri stjórn um ald-
ir.
— Menn eru staðráðnir í að
byggja upp nýtt þjóðfélag á Græn-
landi miðað við þær aðstæður,
sem hér ríkja. Grænlendingar
gera sér ljóst, að sú framtíð, sem
þeir sjá fyrir sér, hlýtur að byggj-
ast á því, hvernig þeir stjórna sínu
eigin lífi, segir Móses Olsen.
Philip Lauritzen tekur í sama
streng, en hann er af dönsku þjóð-
erni og upplýsingafulltrúi heima-
stjórnarinnar á Grænlandi. Að
hans *mati hafa Grænlendingar
allskynsamlega afstöðu til áfeng-
is, þegar á heildina er litið. Æðsti
embættismaður Grænlendinga í
heilbrigðismálum, Joergen Boegg-
ild, tekur og undir þessa skoðun og
staðhæfir, að á Grænlandi sé mjög
fátítt að menn fái drykkjuæði og
tíðni lifrar- og heilasjúkdóma af
völdum áfengis sé mjög lág með
þjóðinni. Lauritzen getur sér þess
til, að áfengisskömmtunin hafi
orsakað mikinn þrýsting, og nú
hafi allar flóðgáttir opnast. — Það
er eiginlega veizla hér núna, —
segir hann.
Snjórinn er bráðnaður, heldur
hann áfram, og það er notalegt að
sitja í sólinni og drekka bjór.
En því miður virðast býsna
margir Grænlendingar gera meira
en það. Tölur um áfengisneyzlu á
landinu öllu liggja ekki fyrir. En
ef dæma má af neyzlunni í Nuuk,
þar sem 10.000 íbúar kaupa
580.000 bjórflöskur á mánuði,
virðist ástandið vera orðið svipað
og árið 1978, áður en áfengis-
skömmtunin hófst.
RIIMT ár er nú síðan Bani-Sadr,
fyrrum forseti frans, var rekinn úr
embætti og þau boð látin út ganga,
að allir óvinir klerkaveldisins skyldu
upprættir. Asadollah Lajavardi,
saksóknari byltingarstjórnarinnar,
kunnur sem slátrarinn í Teheran,
trúði þá kunningja sínum fyrir því,
að drepa þyrfti allt að 30.000 mona-
feqeen (hræsnara) til að bylting
Khomeinis væri örugg í íran.
Með því átti hann fyrst og
fremst við Mojahedin-e-Khalq-
hreyfinguna, sem eru skipulögð-
ustu samtök íranskra stjórnar-
andstæðinga og njóta mikils fylg-
is. Nú, ári síðar, er þetta verk
hálfnað, en talið er, að allt að
Khomeini: byltingin hans
krefst sífelldra blóðsúthell-
inga.
15.000 manns úr hreyfingunni hafi
verið líflátnir. Tölurnar segja sína
sögu og drápsaðferðirnar gera það
ekki síður en þær gefa heldur
skelfilega mynd af hugarheimi ír-
önsku klerkanna.
í mótmælagöngu 500.000 stuðn-
ingsmanna Mojahedin-hreyf-
ingarinnar í júní á síðasta ári
féllu 30 manns og fleiri særðust
þegar byltingarverðir létu skot-
hríðina dynja á fólkinu. Daginn
eftir voru svo 15 „gagnbylt-
ingarmenn" teknir af lífi fyrir
þátttöku í göngunni, þar á meðal
þrjár „óþekktar" unglingsstúlkur
og þrír kunnir pólitískir fangar.
Einn þeirra var íranska leikskáld-
ið og rithöfundurinn Saaed Solt-
anpoor.
Þegar Gilani, yfirdómari í Te-
heran, var spurður um áftökur á
„ótilgreindu" fólki, sagði hann, að
þeir væru að ekkert að vasast í
nöfnum manna og öðrum einkenn-
um. Þeir fengjust við vissar „per-
sónur", sem hefður verið hand;
teknar og færðar fyrir rétt. í
þessu sama viðtali staðfesti hann,
að 13,14 og 15 ára gamlir drengir
og sttulkur hefðu verið handtekin
og færð fyrir rétt. Áður og í öðru
viðtali hafði hann sagt, að níu ára
gömul stúlka væri nógu þroskuð
til að bera ábyrgð á gerðum sínum
og „skoðunum". í landinu hafa
verið kveðnir upp dauðadómar
fyrir það eitt að fólk hefur ekki
viljað úthrópa ákveðnar skoðanir
opinberlega.
Þegar fólk hefur gerst sekt um
guðsafneitun, hræsni eða önnur
afbrot gegn „algóðum Allah" þyk-
ir sjálfsagt að beita það hvers
kyns harðræði. Khalkhali erki-
klerkur, sem alræmdur varð á
fyrstu dögum byltingarinnar fyrir
miklar fjöldaaftökur, sagði eitt
sinn, að ekki mætti gefa þeim mat
að éta, sem dæmdur hefði verið til
dauða, því að það væri ekki guðs
vilji.
Líkamlegar pyntingar eru næst-
um alltaf viðhafðar. Fjörutíu þús-
und fangar eru hafðir í fangelsum,
sem geta með góðu móti aðeins
rúmað einn sjötta þess fjölda, og
sannleikurinn er sá, að með
fjöldaaftökunum var oft einungis
verið að rýma til fyrir fleiri. Þegar
maður hefur verið dæmdur
„óhreinn" er hann þar með orðinn
eign saksóknarans og sviptur öll-
um mannréttindum.
Vegna þessa er heimilt að
nauðga stúlkum í hópi fanganna
og til að útvega blóð handa særð-
um hermönnum eru þeir, sem
dæmdir hafa verið til dauða,
beinlínis tæmdir öllu blóði áður en
þeir eru skotnir. Ekki má grafa
hina „óhreinu" í venjulegum
kirkjugörðum heldur eru þeir
huslaðir á víðavangi án þess að
lesið sé yfir þeim.
Á fyrstu mánuðum klerka-
stjórnarinnar var nákvæmlega
skýrt frá fjölda líflátinna en þegar
umheiminum var farið að ofbjóða
morðæðið og Amnesty Interna-
tional skýrði frá því, að á nokkr-
um mánuðum hefðu fleiri verið
teknir af lífi í íran en alls staðar
annars staðar í heiminum, virtist
hún fá nokkra bakþanka.
Ardabili erkiklerkur, forseti
hæstaréttar, vísaði þessum ásök-
unum AI á bug og sagði, að þótt
það sé „venja annars staðar að
skýra frá einum tíunda þeirra,
sem eru líflátnir, höfum við verið
svo hreinskilnir að segja allan
sannleikann". Seinna kom í ljós,
að Ardabili var ekki bara að leið-
rétta tölur AI því að uppfrá þessu
var sagt frá æ færri aftökum. í
raun hafði byltingarstjórnin tekið
upp leynilegar aftökur og það í
miklu stærri mæli en fyrr.
Sú andlega úrkynjun, sem þess-
ir glæpir hafa valdið meðal ír-
önsku þjóðarinnar, er óskapleg.
Khomeini hvetur hina trúuðu til
að njósna um nágranna sína og
yfirvöldin líta á það sem argasta
guðleysi og fjandskap við Allah ef
t.d. foreldrar harma örlög sona
sinna og dætra, sem klerkunum
hefur þóknast að fyrirkoma. Eng-
inn má aumka sig yfir „óhreinan“
mann, því þá á hann reiði guðs
yfir höfði sér.
Tariq-ol-Islam heitir kona
nokkur í borginni Isfahan. Hún
kom fram í íranska sjónvarpinu
og kvaðst vera því sammála að 19
ára garnall sonur hennar, guðsaf-
neitarinn, væri tekinn af lífi. í
sömu mund var sýnd mynd af syni
hennar þar sem hann grét og bað
fyrir lífi sínu. Tariq-ol-Islam varð
strax eftirlæti og uppáhald hinna
„trúuðu". Hún fékk áheyrn hjá
Khomeini og var útnefnd „Móðir
ársins" á mæðradeginum.
— GHOLAM-HOSSEIN
BAGHERZADEH