Morgunblaðið - 19.09.1982, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1982
Nguyen van Binh, erkibisk-
up (til hægri), gekk til
samninga við stjórnina í
Hanoi; hann hefur þótt
samvinnuþýður við hin
kommúnísku yfirvöld
landsins.
Verena Stem:
Jafnvel
fjöllín myndu flýja
ef þau hefðu fætur
A ferð um Suður-Vietnam, sjö árum eftir
valdatöku kommúnista. Ríkisstjórninni í
Hanoi tókst bæði mjög fljótt og rækilega að
baka sér varanlegar óvinsældir meðal íbúa
Suður-Vietnams. I Saigon sést sjaldan nokk-
ur brosa lengur.
Ardegis á sunnudegi,
klukkan er orðin níu,
og ég stend og bíð fyrir
framan dómkirkjuna í
Ho Tsji Minh-borg.
Guðsþjónustan byrjar ekki fyrr en
eftir hálftíma. Ég er nú þegar bú-
in að labba mörgum sinnum um-
hverfis þessa rauðu nítjándu aldar
múrsteinsbyggingu, staðnæmist
alltaf fyrir framan hliðardyr
kirkjunnar á vesturhliðinni og
beini leitandi augnaráði um lysti-
garðinn, sem nær alveg upp að
kirkjunni, handan götunnar. Þau
hlytu að koma gegnum garðinn.
í laumi er ég að vonast eftir því
að hitta Nguyen-hjónin. Þessi
fyrrverandi prófessor í læknis-
fræði við háskólann í Saigon og
kona hans eru á meðal þeirra ör-
fáu kunningja minna, sem ég veit
með vissu að búa ennþá í Saigon,
fyrrum höfuðborg Suður-Viet-
nams — nú umskírð Ho Tsji
Minh-borg. Hér áður fyrr höfðu
þau aldrei misst af hámessunni á
sunnudögum. Ég hafði ekki árætt
að heimsækja þau á heimili
þeirra, enn sem komið var. Viet-
nömum er stranglega bannað að
hafa nokkur einkasamskipti við
útlendinga, það hafði ég heyrt
hvað eftir annað.
Rússnesk-vietnömsk
vinátta
Lítil stúlka færir mér skrautnál
með litlum kringlóttum skildi á að
gjöf. Nálin er ætluð til þess að
stinga í jakkaboðunginn sem
skrauti, og á skildinum er upp-
hleypt græn eldflaug á rauðum
grunni, og minnir myndin fremur
á jólatré. Nálin er gerð til minn-
ingar um fyrstu sameiginlegu
geimflaug Rússa og Vietnama.
Hér og þar í borginni má ennþá
líta risastór veggspjöld með
myndum af geimförunum tveimur
og áletruninni: „Lengi lifi vinátta
Rússa og Vietnama." í sýningar-
gluggum getur að líta nýjustu
fréttamyndir um lífið í Moskvu, en
enginn virðist veita þeim neina
sérstaka athygli. Ég sting einum
af þessum kryppluðu og snjáðu
dong-seðlum í hönd litlu stúlkunn-
ar; hef þessa seðla samanbrotna
og til reiðu hvern út af fyrir sig í
handtöskunni minni.
Þá kem ég auga á hana, þar sem
hún kemur gangandi gegnum
lystigarðinn, Madame Nguyen Tri
Hunh, hávaxin og grönn; hún er
dóttir fransks embættismanns í
nýlendunni og vietnamskrar eig-
inkonu hans; hún er ein á ferð.
Þegar hún kemur auga á mig, trú-
ir hún í fyrstu ekki sínum eigin
augum. Ég kinka kolli til hennar
svo varfærnislega, að enginn tekur
eftir því og geng á undan henni
inn í kirkjuna. Við krjúpum sam-
an í fimmtu bekkjaröðinni á hálf-
rökkvuðum stað fyrir framan
gilda súlu, en þá getur enginn á
bak við fylgst með okkur. Ég ýti til
hennar litlum miða, sem ég hafði
áður skrifað skilaboð á: „Bý á
Palace-hótelinu."
„Viljið þér koma og drekka te
með mér seinna í dag?“ spyr hún
hvíslandi á þessari fallegu og
óaðfinnanlegu frönsku, sem mað-
ur heyrir jafnvel sjaldan í sjálfri
París. Ég lít undrandi á hana: „Er
það ekki of hættulegt?"
„Guð minn góður," segir hún,
„með hverju ættu þeir svo sem að
geta hrætt okkur núna, eftir allt
það sem á undan er gengið?" Orð-
in eru full biturleika.
„Hvar er eiginmaður yðar?“
spyr ég. „Hann dó í lok siðasta árs.
Hann hafði svo miklar áhyggjur
af Thanh, það braut niður þrek
hans.“ „Er Thanh þá ekki enn
kominn aftur?“ „Nei,“ segir hún,
„hann er ekki kominn ennþá.“
Samkomulag milli
kaþólskra og kommúnista
Það er Paul Nguyen- van Binh
erkibiskup sem flytur messuna.
Hann svarar neitandi beiðni
minni um viðtal, sem ég hafði með
leynd leitað eftir við hann. Hann
hefur náð vissu samkomulagi við
kommúnistana. „Kirkjan hefur nú
lært að laga sig að nýjum þjóð-
háttum og nýju gildismati, hún
þarf ekki lengur að óttast ofsókn-
ir.“ Þannig hljóðaði yfirlýsing
erkibiskupsins í Saigon eftir
heimsókn hans til Hanoi fyrir
tæplega fimm árum.
Kaþólikkar í Vietnam eru að-
eins um 7 prósent af allri íbúatölu
landsins. Éftir fyrsta vopnahléið
og skiptingu Vietnams árið 1954
höfðu flestir kaþólikkar flúið frá
Norður- til Suður-Vietnams. Á
valdatíma hinna kaþólsku einræð-
isherra, Diems og Thieus, voru
kaþólskir menn alls staðar hátt-
settir í stjórnsýslu og í hernum —
og óttuðust því mest allra hefnd
kommúnista eftir valdatöku
þeirra árið 1975.
Núna er dómkirkjan fullskipuð
kirkjugestum; kirkjusóknin er
mun meiri en á dögum Diems og
Thieus. Á stórhátíðisdögum eins
og á páskum og jólum verður að
koma fyrir hátölurum á torginu
fyrir utan, til þess að mannfjöld-
inn geti fylgst með messunni.
„Þetta er dapurlegt land með
döpru fólki," segir Nguyen Tri
Hunh, „hver og einn leitar sér
huggunar einhvers staðar."
Sjö árum eftir stríðslok er ég
sem sagt aftur komin til Vietnam.
Þetta er óþýðlegt land. íbúar þess
eru óþýðlegir og fáskiptnir. Þrátt
fyrir alla ringulreiðina, sem ríkti í
Suður-Vietnam í stríðinu, átti
fólkið alltaf létt með að brosa
vingjarnlega. „Lien-xo!“ hrópa
börnin á eftir mér á götunni eða
þegar ég fer akandi um landið.
Það þýðir „Sovétríkin". Hér áður
fyrr kölluðu þau „My-tsjá“ (Amer-
íka). Núna fleygja þau smástein-
um eða sandi á eftir mér. Hinir
fullorðnu horfa kuldalega beint
fram fyrir sig eða til hliðar. Það er
bannað að hafa nokkurt samband
við útlendinga. Skyldi líka vera
bannað að umgangast hina vin-
samlegu Rússa? Ég fæ brátt svar
við þeirri spurningu.
Franska við lýði,
en enskan gleymd
Fyrir utan starfslið gistihús-
anna, virðist enginn í Saigon
kunna lengur ensku. Hver sá, sem
kunni ensku, hefur fyrir löngu far-
ið úr landi fyrir fullt og allt, er
mér sagt seinna. Hinir, sem eftir
urðu, hafa fyrir löngu týnt niður
enskukunnáttu sinni vegna þess
hve fá tækifæri gefast til að tala
þá tungu — eða þá að menn halda
þeirri kunnáttu sinni leyndri.
Franska, tungumál fyrrverandi
nýlendu-herraþjóðarinnar, er ekki
eins illa séð í Vietnam nú á dögum
eins og tunga hinna svonefndu
heimsvaldasinna. En frönsku tala
hins vegar næstum eingöngu þeir,
sem komnir eru yfir fimmtugt. Til
dæmis roskni, virðulegi maðurinn,
sem ávarpar mig á aðalpósthúsinu
og kemur strax að efninu: „Gjörið
svo vel að gefa mér fimm dong,
Madame, verið þér svo góðar, fjöl-
skjrlda mín sveltur."
Á bókagrindunum, sem standa
undir berum himni við Calmette-
breiðgötuna, leita ég að viet-
namskri orðabók. Það er alls ekki
svo auðvelt að finna hana. Loksins
grefur einn bóksalanna upp
snjáða bók í rauðu plastbandi með
gylltu letri. „Brautryðjendaverk í
gerð ensk-vietnamskrar orðabók-
ar“, les ég í formála bókarinnar;
hún var gefin út í Hanoi árið 1950.
Bóksalinn vill fá 40 dong fyrir
bókina; það eru um 200 ísl. krónur
eða mánaðarlaun verkamanns í
Vietnam núna. En bóksalinn vill
ekki lækka verðið um eitt einasta
xu. Ensk-vietnamskar orðabækur
eru mjög eftirsótt fágæti — þetta
eru eftirsóttar bækur af þeim, sem
vilja læra ensku í laumi, af því að
þeir ætla að hverfa úr landi.
Á nóttunni reyni ég að æfa mig
í að mynda nokkrar einfaldar
setningar á vietnömsku. Við
morgunverðarborðið æfi ég hina
réttu tónhæð — af sex mögulegum
— fyrir hvert orð, og nýt við það
aðstoðar þjónustustúlkunnar, sem
gengur um beina. Ég er að vona,
að ofurlítil kunnátta í vietnömsku
hjálpi til gera ískalt andrúmsloft-
ið í kringum mig svolítið hlýrra.
Stúlkurnar frá ferða-
skrifstofu ríkisins
Saigon, þessi hóruborg fyrri
tíma, þar sem stúlkurnar buðu
hverjum sem var þjónustu sína
sem hermannadækjur, er ekki orð-
in neinn siðsemdarstaður nú á
dögum, en borgin hefur verið
hreinsuð mjög rækilega. Lasta-
bælið Saigon líkist kannski einna
helzt líkhúsi. Líkið er til sýnis. Á
laugardagskvöldum er dansað á
Hótel Rex. Chan sækir mig
stundvíslega klukkan átta; hann
er túlkur og leiðsögumaður hjá
ferðaskrifstofu ríkisins í Saigon.
„Þetta er bezta tækifærið til þess
að ná sambandi við íbúa borgar-
innar," hafði Chan sagt við mig.
Salurinn er á annarri hæð hótels-
ins og var áður notaður sem liðs-
foringjaklúbbur Banda-
ríkjamanna. Það er næstum því
niðamyrkur þarna inni. Fyrir ofan
dansgólfið snýst speglahjálmur,
sem endurkastar ljósinu frá
rauð-gul-grænum ljóskösturum
síleiftrandi og slokknandi á víxl. í
ljósglömpunum birtist fólkið á
dansgólfinu rétt sem snöggvast
grámóskulegt í framan, í afkára-
legum fettum. 15 manna hljóm-
sveit, allt rosknir menn, spilar há-
væra pop- og rokkmúsík af eldri
gerðinni, en inn á milli heyrast
svo þýðari danslög eins og „Yest-
erday" og „Dónárvalsinn". Það
sést ekki einn einasti vietnamskur
karlmaður á dansgólfinu en aftur
á móti fjöldi fríðra vietnamskra
stúlkna, sem eru að dansa við evr-
ópska karlmenn, Rússa, Austur-
Þjóðverja, Búlgara og Tékka, sem
eru að vinna við verkefni, er telj-
ast þróunarhjálp viðkomandi
landa í Vietnam.
„Af hverju komuð þér ekki með
konuna yðar?“ spyr ég túlkinn
Chan. „Hún hefur ekki leyfi til að
koma hingað."
„En hverjar eru þá þessar viet-
nömsku stúlkur?" spyr ég aftur.
„Þetta eru afgreiðslustúlkur í
ríkisreknu verzlununum." „Já, en
hvers vegna er þeim þá leyft að
koma hingað?"
„Það er ferðaskrifstofa ríkisins,
sem borgar þeim fyrir að koma,“
svarar Chan. „Hvað borgar ferða-
skrifstofan þeim?“
„Tíu dong fyrir kvöldið."
„Táknar það, að þið séuð nú þeg-
ar búnir að þjóðnýta vændið?"
spyr ég. Chan lítur sem snöggvast
gremjulega á mig: „Ef þér viljið
endilega orða það þannig, já.“
Þetta reyndist þó einungis rétt
að vissu marki. Þegar dansleikn-
um lýkur um klukkan ellefu, fara
flestar stúlkurnar saman heim-
leiðis í hópum eða þær eru sóttar
af lítilli rútu frá ferðaskrifstofu
ríkisins. Aðeins þær stúlkur, sem
falið hefur verið „sérverkefni"
mega stofna til nánari kynna við
útlendingana.
Útiskemmtun í Saigon
Á laugardagskvöldum býr
Saigonæskan sér sjálf til sína eig-
in spennandi afþreyingu. Skömmu
eftir kl. níu um kvöldið eru allar
akreinarnar á Boulevard Hue
fyrir framan gistihúsið mitt auðar
og tómar. Stöðugt fleira fólk tekur
hins vegar að safnast saman á
gangstéttunum báðum megin
breiðgötunnar og inn á milli sölu-
turnanna á eyjunni í miðri göt-
unni. Klukkan hálftíu um kvöldið
hefst svo kappaksturinn: með
skelfilegum ærandi hávaða og í
grábláum útblástursskýjum æða
unglingarnir eftir breiðgötunni á
skellinöðrum og skröltandi mót-
orhjólum, alveg niður undir Saig-
on-fljót og svo aftur uppeftir göt-
unni. Nokkrir þeirra eru með
stúlkurnar sínar á baksætinu og
aka um í stórum sveigjum og
beygjum með hallandi hjóli frá