Morgunblaðið - 19.09.1982, Side 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1982
57
Árið 18% stigu
þessar fjórar
nunnur af SL
Jóæfsreglunni
á land í
Reykjavík og
komu sér fyrir í
prestshúsinu á
Landakoti.
Þær eru frá
vinstri: Justine,
Ephrem,
Thekla og
Clementia.
ii
Elsta kapella nunnanna, síðar franskt sjúkraskýli og leikfímishús Landa-
kotsskólans. Húsið var rifíð 1929.
kölluð á norræna tungu munka-
regla, bræðurnir munkar og
klaustur þeirra munklífi. Orðið
klaustur var lítt eða ekki haft á
þjóðveldisöld, en stundum orðið
staður (reglustaður) ef ekki þurfti
að tiltaka nákvæmlega, hvert
klaustrið var. í öllum þeim
klaustrum, sem síðar voru stofn-
uð, nema í nunnuklaustrunum,
mun hafa verið Agústínusarregla.
Hún var einnig kölluð kanoka-
regla, bræðurnir oftast kanokar
og klaustur þeirra kanokasetur
(kanokalíf). Kanokar voru upp-
haflega nefndir prestar þeir, sem
voru í klerkaráði við dómkirkjur
eða aðrar höfuðkirkjur, öðru nafni
kórsbræður. Ágústínusarregla átti
miklum vinsældum að fagna á
Norðurlöndum er leið á 12. öld.
Fyrstu klaustur af þeirri reglu
munu hafa verið stofnuð í Noregi
á dögum Eysteins erkibiskups, en
fyrsta kanokasetrið hér á landi
var sett í Þykkvabæ í Veri, 1168.
Þorkell Geirason er þar hafði búið
beitti sér fyrir stofnuninni, gaf
mikið fé til hennar og gerðist þar
sjálfur kanoki.
Þorlákur Þórhallsson, síðar
biskup, gerðist þar einnig kanoki
þegar í upphafi. Hann hlýtur að
hafa kynnst Ágústínusarreglu er-
lendis, annaðhvort í París eða
Lincoln, þar sem hann var við
nám. Þorlákur var fyrst príor í
klaustrinu, en síðan vígður til
ábóta. Varð klaustrið skjótt frægt
fyrir góða siðu, og svo segir í sögu
Þorláks biskups, að þangað hafi
farið menn „úr öðrum munklífum
eða reglustöðum, bæði samlendir
og útlendir, að sjá þar og nema
góða siðu“. Nú eru kunnastir
manna í klaustrinu á þjóðveldis-
öld, auk Þorláks, þeir Gamli kan-
oki, sem orti Harmsól o.fl., og
Brandur Jónsson ábóti, síðar bisk-
up á Hólum, sem sneri Alexand-
erssögur á íslenska tungu.
Þykkvabæjarklaustur var lengi
höfuðsetur kirkjuvaldsstefnunnar
og má eflaust rekja það til Þor-
láks.
Nokkrum árum síðar var
kanokasetur sett í Flatey á
Breiðafirði, en það var fært þaðan
að Helgafelli, þótti víst enga
framtíð eiga fyrir sér í Flatey. Jón
Loftsson í Odda efndi til klausturs
á Keldum á Rangárvöllum á efri
árum sínum og lét gera kirkju og
klausturhús. Ætlaði hann að
helga það Jóhannesi skírara og
ganga í það sjálfur. Þá var sett
klaustur í Saurbæ í Eyjafirði og
loks rak að því að klaustur væri
sett í Sunnlendingafjórðungi, en
það hafði lengi farist fyrir. Beitti
Þorvaldur Gizurarson í Hruna sér
fyrir stofnun þess og fékk Snorra
Sturluson í lið með sér. Keypti
Þorvaldur Viðey og var þar
klaustur sett 1225 eða 1226.
- Menningarsetur -
Allt hafa þetta verið munka-
klaustur, sem upp hafa verið talin,
en 1186 var sett nunnuklaustur í
Kirkjubæ á Síðu, hið eina hér á
landi á þjóðveldisöld. Klaustur-
haldið gekk illa, og mun fjárhagur
þess hafa verið óhægur. Féll starf-
semi þess niður um skeið af þeim
sökum, en seint á þrettándu öld
var klaustrið endurreist og vígði
Árni biskup Þorláksson Agötu
Helgadóttur, systurdóttur sína, til
abbadísar þangað. í Kirkjubæ var
Benediktsregla.
Fleiri klaustur voru stofnuð, því
alls voru ellefu talsins hér á landi
í kaþólskri tíð. Níu handa körlum
og tvö handa konum og stóðu þau
öll fram að siðaskiptum, nema þau
í Hítardal og Saurbæ. Stjórn
klaustranna virðist hafa verið
með sama hætti hver sem reglan
var. Stóð ábóti oftast fyrir hverju
klaustri karla. Var hann kjörinn
af bræðrum en vígður af biskupi.
Næstur ábóta að völdum og
skipaður af honum var príor.
Hann fór með æðstu völd í
klaustrinu í fjarveru ábóta og við
fráfall hans, uns nýr ábóti var
kosinn. Príor var og æðsti maður
klaustursins, ef biskup taldist
hafa þar ábótavöld. Með líkum
hætti voru abbadís og príor í
nunnuklaustrum.
íslensku klaustrin voru mikil
menningarsetur eins og flest
klaustur önnur í hinum vestræna
heimi og átti miklar eignir. Marg-
ir bræðranna í klaustrunum voru
viðriðnir bókmenntir. Tveir kan-
okar úr Þykkvabæ urðu biskupar,
þeir Þorlákur Þórhallsson og
Brandur príor hinn fróði Hall-
dórsson. Kennslu í klaustrunum
eða við þau er einungis getið af
tilviljun en telja má víst að hún
hafi farið fram að staðaldri.
Námsefnið var klerkleg fræði,
þótt margt þeirra væri aðeins
undirstöðugreinar almennrar
menntunar. I verklegum efnum
fara ekki sögur af öðru en ölgerð
munka. í Flugumýrarbrennu 1253
var Þórólfur munkur, ölgerðar-
maður, frá Þverá. Hefur hann ver-
ið fenginn til að gera öl í
brúðkaupsveisluna á undan
brennunni og hefur líklega skarað
fram úr öðrum í þeirri íþrótt.
Islensku klaustrin voru að ýmsu
leyti mjög þjóðleg þótt menn lifðu
þar eftir erlendum reglum. Ekkert
þeirra var stofnað sem nýlenda
erlends klausturs, svo að séð verði,
eins og t.d. Cisterciensa-klaustrin
í Noregi.
Hefur nú verið rakið nokkuð
upphaf klaustra á Islandi, en eftir
siðabót og með drápi Jóns Ara-
sonar biskups á Hólum og sona
hans 1550 hurfu klaustrin af ís-
landi og eignir þeirra runnu til
konungs. Aldrei síðan hafa verið
munkaklaustur á íslandi, en árið
1896 stigu hér á landi fjórar syst-
ur af St. Jósefsreglunni og komu
sér fyrir í prestshúsinu í Landa-
koti. Hófu þær fljótlega að kenna
börnum, en seinna að hjúkra fólki.
I endurminningum systur Clem-
entinu, sem var ein af þessum
fjórum systrum, sem fyrstar komu
til Islands til trúboðsstarfa, segir
meðal annars.
- Glæsileg
kaþólsk söguhefð -
„Af þeim þjóðum, sem siða-
skiptin slitu úr tengslum við heil-
aga kirkju, eru íslendingar í hópi
hinna merkustu. Sögueyjan mikla
langt úti við Dumbshaf á að baki
sér glæsilega kaþólska söguhefð,
sem leið ekki undir lok fyrr en á
dögum Kristjáns III Danakon-
ungs. Með yfirgangi var íslenska
þjóðin svipt hinum dýrmæta fjár-
sjóði trúarinnar. Hin stórfenglegu
klaustur landsins voru lögð í eyði,
og þjóðin varð að horfa upp á það
máttvana, að prestar og biskupar
væru teknir höndum og varpað í
dyflissur. Jón Arason, síðasti kaþ-
ólski biskupinn á Hólum, varð
píslarvottur fyrir trú sína. Og
lauk þannig með tignarlegum
hætti langri röð kaþólskra bisk-
upa á íslandi."
Þegar franski presturinn séra
Sjá næstu síöu
Systir
Vinventia
En þótti ykkur ekki erfitt að
læra málið?
— Jú, það var mjög erfitt. Á
margan hátt verra fyrir okkur því
við fórum frá Þýskalandi til Dan-
merkur þar sem við lærðum
dönsku og síðan til íslands þar
sem við þurftum að læra íslensku.
Þess vegna var það erfiðara en
ella. Það er eflaust auðveldara að
læra íslenskuna ef komið er beint
frá Þýskalandi.
Hvers vegna kusuð þið að fara i
opið klaustur eins og þetta en ekki
lokað og strangara eins og karm-
elklaustrið?
— Hlutverk systranna t Karm-
elreglunni er að biðja fyrir þvi
landi, sem þær lifa í. Við viljum
vinna og biðja. Þess vegna vildum
við ekki fara í lokað klaustur. Auk
þess getur ekki hver sem er gerst
nunna í slíkum klaustrum. Það er
sérstök köllun. Við virðum þær
auðvitað mjög en við erum ekki
kallaðar til þess.
Finnst ykkur þið hafa séð
árangur af starfi ykkar?
— Við erum mjög ánægðar með
það sem við erum búnar að gera
hér á landi.
Eru það ekki æ færri stúlkur,
sem ákveða að fórna æfi sinni i
þágu Drottins og eruð þið ekkert
hræddar um að klaustur eigi eftir
að lognast útaf í framtíðinni?
— Það hefur vissulega minnkað
mikið að stúlkur gangi í klaustur.
Áður fyrr gengu að jafnaði 14 til
16 stúlkur í St. Jósefsregluna i
Danmörku. Á síðasta ári voru það
þrjár stúlkur, sem gerðust nunnur
hjá reglunni. Ein og ein reyna í
smátíma og finnst það svo ekki
þess virði. Þær vilja ekki binda sig
til æfiloka. En við höldum að það
sé að aukast aftur að stúlkur
gangi í klaustur. Þetta gengur
svolítið í bylgjum. Og það eru allt-
af fleiri og fleiri sem vilja fara í
lokuð klaustur. Þar finna þær ró
og frið í hjarta sér. Þar er heldur
ekki eins mikil vinna. Það er líka
svo að margt unga fólkið vill í æ
ríkari mæli aðstoða i fangelsum
og flóttamannabúðum, einnig að-
stoða eituriyfjasjúkiinga. Snúa
þeim aftur út í samfélagið sem
heilbrigðum manneskjum.
Kemur það aldrei fyrir að þið
verðið bænþreyttar í öllu því um-
róti, stríðum og manndrápum,
hatri og djöfulskap sem á sér stað
í heiminum frá degi til dags?
— Við vitum að Guð heyrir allt-
af okkar bænir. En kannski er það
oft þannig að það sem við biðjum
um er ekki alltaf það sem passar
við á þessum og þessum tíma.
Hann veit betur en við hvað vant-
ar og hvað við þurfum.
Þið skiptið um nafn þegar þið
gangið í klaustur?
— Já. Þær sem ganga í klaustur
nú til dags fá að halda skirnar-
nafninu. Áður urðum við að
breyta nafninu. Þegar einhver fer
í klaustur byrjar hann eða hún
nýtt líf. Hann á ekki neitt og má
ekkert eiga. Eins var það með
nafnið áður fyrr. Rétt eins og þeg-
ar stúlka giftir sig, fær hún nafn
mannsins síns, allstaðar nema á
íslandi. En það er líka að breytast
víða.
Búningurinn er hluti af þessu?
— Já. Við eigum tvo. Einn til
hátíðabrigða. Sniði búninganna
var breytt 1968. Þá voru þeir gerð-
ir nýtískulegri.
Er St. Jósefsreglan ströng
regla?
— Ströng og ekki ströng. Hún er
ekki eins ströng og hún var áður.
Hún hefur aðlagast kröfum nú-
tímans, gert það hverju sinni. Það
er nauðsynlegt að fylgja tíðarand-
anum.
— Segir ekki einhvers staðar í
Biblíunni að eigi skuli draga sig út
úr, heldur vera mitt á milli og
predika. „Þér eruð salt jarðar. Ef
saltið dofnar, með hverju á að
selta það,“ segir í Matt. 5.13.
— Það segir á öðrum stað í Bibl-
íunni: að þeir sem fylgi mér segi
skilið við foreldra og systkin og
hinn veraldlega auð. Það höfum
við gert.
Fylgist þið vel með því sem ger-
ist úti í heimi?
— Já. Við horfum á fréttir í
sjónvarpinu. Við verðum að fylgj-
ast með því hvað er að gerast í
heiminum.
Ég sé að hér eru íslenskar bæk-
ur í hillum. Lesið þið mikið af
þeim?
— Já. Við höfum lesið nokkuð af
Islandssögunum og svo Nonna-
bækurnar, Bibliuna á islensku og
guðspjöllin og sitthvað fleira.
Eigum við ekki að láta þetta
nægja?
— Þú getur kannski sett þarna í
endann, Guð blessi islensku þjóð-
ina.
— ai.