Morgunblaðið - 19.09.1982, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1982
Gamla timburkirkjan, sem nunnurnar reistu 1897. Hús þetta stendur ennþá,
er á horninu á Túngötu og Hofsvallagötu.
Baudoin frá Reims kom til ís-
lands, árið 1858, voru síðustu leif-
ar hins kaþólska siðar að hverfa.
Baudoin, sem Islendingar köll-
uðu Baldvin kaþólska, fæddist ár-
ið 1831 í JuniviIIe í biskupsdæm-
inu Reims í Frakklandi. Hann tók
prestsvígslu árið 1856 og gekk
nokkru síðar í þjónustu Norður-
heimskautstrúboðsins kaþólska og
hélt til Islands til aðstoðar séra
Bernard, sem komið hafði hingað
til lands árið áður, við trúboðs-
starfið.
Baldvin kaþólski lést í heimabæ
sínum í Frakklandi 1875 og 2 ár lá
trúboðsstarf kaþólsku kirkjunnar
niðri hér á íslandi. Það var ekki
fyrr en árið 1895 að kaþólski bisk-
upinn yfir Danmörku, Johannes
von Euch sendi tvo presta,
Johannes Frederiksen og Otto
Gethman til Reykjavíkur til að
vinna að endurreisn kaþólska trú-
boðsins á Islandi, sem hafði verið
prestslaust frá því 1875. Séra
Frederiksen gerði sér fljótlega
grein fyrir því að án hjálpar
klaustursystra væri lítils árang-
urs að vænta í hinu erfiða trú-
boðsstarfi. Því bað von Euch bisk-
up St. Jósepssystrareglu frá
Chambery í Frakklandi um að
koma til hjálpar. Var beiðninni vel
tekið.
- Fjórar nunnur -
Hinn 14. júlí 1886 hélt séra Max
Osterhammel með gufuskipinu
Lauru ásamt fjórum klaustur-
systrum áleiðis til ísiands. Tvær
þeirra voru franskar, þær systir
Marie Ephrem príorinna (fædd í
bænum Cruet í Savoyen, Frakk-
landi, 1855, vann klausturheit sitt
1882. Hjúkrunarkona að mennt.
Andaðist í Khöfn 1929) og systir
Marie Justine (fædd í Thyregod í
Vejleamti í Danmörku 1855. Vann
klausturheit sitt 1890. Lærð
hjúkrunarkona. Andaðist í Khöfn
1919). Hinar tvær voru danskar og
var sú, sem þessi frásögn er byggð
á, önnur þeirra, systir Clemence
de Jesus (fædd í Arósum í Dan-
mörku 1875, 15 ára ákvað hún að
helga sig klausturlífi. Hvarf 21 árs
til Islands. Hvílir í íslenskri mold
bak við dómkirkjuna i Landakoti
þar sem hún lifði og starfaði), en
hin hét systir Thekla (fædd í Had-
erslev í Danmörku 1860. Vann
klausturheit sitt 1894. Andaðist í
Khöfn 1947).
Tilgangurinn með för systranna
var einkum sá að hjúkra eftir því
sem við jrði komið hinum holds-
veiku á Islandi. Jesúítapresturinn
séra Jón Sveinsson (Nonni) vildi
gjarna hjálpa hinum ógæfusömu
löndum sínum og með stuðningi
von Euchs biskups, hóf hann að
safna peningum í aprílmánuði
1895 til þess starfs. Var hug-
myndin að byggja kaþólskan spít-
ala, sem síðar skyldi afhentur St.
Jósepssystrum. Segir systir Clem-
entina í endurminningum sínum
að þegar Jón Sveinsson hafi verið
búinn að safna um 30 þúsund
frönkum til sjúkrahússbyggingar-
innar hafi honum verið sagt, að
danskir Oddfellowar væru þegar
búnir að safna 90 þúsund krónum
í sama skyni. Þessi leyniregla hóf
litlu síðar að byggja spítala og
fékk Alþingi til þess að sam-
þykkja, að kaþólskir skyldu um
alla framtíð vera útilokaðir frá
þessu líknarstarfi. Söfnunarfé
Jóns Sveinssonar var því afhent
von Euch biskupi til varðveislu.
- „GuÖ blessi þær“ -
Eins og áður sagði komu þær St.
Jósepssystur sér fyrir í prestshús-
inu í Landakoti. Þar hófu þær
barnakennsiu í einu herbergi
hússins en nemendur voru fáir í
fyrstu, ekki nema tvö börn. Fljót-
lega bættust þó fleiri við. Það leið
ekki heldur á löngu áður en fólk
heyrði af góðverkum ýmsum, sem
systurnar unnu af hendi, og leitaði
það í ríkum mæli til þeirra með
fingurmein eða slæmsku í augum
og annað þess háttar. Til þess að
getað sinnt fátæka fólkinu, sem til
þeirra leitaði, kepptust nunnurnar
við að læra íslensku, „sem er mjög
erfitt tungumál", segir Clement-
ina á einum stað. Oft á dag var
barið að dyrum og spurt eftir
lækninum, en þannig ávarpaði
fólkið systur Elísabetu, sem kom
til íslands 1897 til aðstoðar hinum
fjórum nunnunum (fædd í Þýska-
landi 1863. Vann klausturheit sitt
1887. Stundaöi hér hjúkrun, ein-
kum á Fáskrúðsfirði. Andaðist í
Oðinsvéum 1929). Segir systir
Clementina svo frá:
„Dag einn kom gamall fátækl-
ingur og bað um matarbita. Vesl-
ings maðurinn skalf af kulda og
vissi naumast, hvernig hann átti
að þakka okkur. Litlu síðar urðum
við varar við, að hann gekk tvisvar
umhverfis húsið. Hann stað-
næmdist við hvern glugga, gerði
krossmark titrandi hendi og sagði
hverju sinni: „Guð blessi þær.“ Við
síðasta gluggann sagði hann hátt
og snjallt: „Guð blessi allar nunn-
urnar í Landakoti." Ef til vill eig-
um við þessu fátæka fólki að
þakka, hversu Drottinn hefur
leyst úr öllum okkar vanda. Já, við
fundum fljótt að þetta fjarlæga
trúboð okkar langt úti við
Dumbshaf gat ekki orðið til og
dafnað án alls kyns skorts og erf-
iðleika.
En þetta fékk ekki mikið á
okkur. Við minnumst enn daganna
þegar systir Thekla þraukaði á
hnjánum fyrir framan olíuvélina á
stólnum með skaftpott í hendinni
til þess að búa til einn matar-
skammt í einu handa hverri okkar
fjögurra systra. Og svo var það
líka, þegar við vorum að þvo og
strjúka þvottinn. Við höfðum ekk-
ert þvottahús og urðum þess
vegna að nota litla svefnherbergið
okkar. Þar voru þrjú rúm, og
máttum við raða þeim hverju yfir
annað til þess að koma fyrir
tveimur þvottabölum. Að því er
mat snerti máttum við einnig á
stundum færa Guði ofurlitlar
fórnir. Fæða var stundum af
skornum skammti, og þess vegna
vorum við frönsku sjómönnunum
ekki lítið þakklátar, er þeir af ör-
læti sínu færðu okkur stóran
kassa fullan af skipskexi, sem
dugði okkur í heilt ár með morg-
unkaffinu og tevatninu á kvöldin.
Eitt sunnudagskvöldið gerðist
það, að séra Frederiksen sagði í
miðri prédikun: „Vill maðurinn
þarna úti við dyrnar gera svo vel
að taka ofan.“ En þetta reyndist
þá vera kona með derhúfu á höfð-
inu svo stórvaxin, að prestinum
sýndist hún vera karlmaður.
Presturinn endurtók orð sín, svo
að veslings konan sá sér ekki ann-
að fært en ryðjast í gegnum
mannfjöldann alla leið upp að
prédikunarstólnum, svo að prest-
urinn mætti sjá, að hér væri kona
á ferð. Þetta broslega atvik varð
til þess, að þessi ágæta kona heim-
sótti prestinn síðar um kvöldið.
Nokkrum dögum eftir þetta hóf
hún nám í kaþólskum fræðum. A
aðfangadag jóla tók hún kaþólska
trú, og á jóladag var hún í fyrsta
sinni til altaris. Þessi íslenska
kona (Guðlaug Arason kennslu-
kona frá Flugumýri í Skagafirði)
var ein af afkomendum Jóns Ara-
sonar síðasta kaþólska biskupsins
yfir íslandi."
Landakotsspítali elsti, reistur 1902.
Það tókst að safna fé til lítillar
kirkju, sem þær systur fluttust í,
en gömlu kirkjunni var breytt í
sjúkraskýli fyrir franska sjómenn,
þar til 1902 að franska stjórnin lét
reisa spítala í öðrum hluta bæjar-
ins. Síðan lágu engir Frakkar í
sjúkraskýli þeirra systra. Það var
líka 1902, sem Landakotsspítali
hinn elsti var reistur.
Siðan eru liðin 80 ár. Á árunum
1932—1934 var mikil nýbygging
reist við vesturenda gamla sjúkra-
hússins. Þegar hún var komin upp,
voru 140 sjúkrarúm samtals í báð-
um húsunum. Þá höfðu orðið
geysimiklar framfarir frá því er
gamla sjúkrahúsið var byggt, ekki
hvað síst á sviði læknisfræðinnar
og hjúkrunar, svo hin gömlu form
voru allsendis ófullnægjandi. Og
gamla sjúkrahúsið systranna
stóðst ekki lengur þær kröfur, sem
nýir tímar gerðu til slíkra stofn-
ana. Um annað var ekki að ræða
en annaðhvort stækka eða breyta
sjúkrahúsinu í nútímahorf eða
hætta rekstrinum að öðrum kosti.
Það var ráðist í að stækka. Fyrsta
skóflustungan að hinni nýju álmu
sjúkrahússins var tekin sumarið
1956 og var hægt að hefja not af
henni sjö árum seinna. Arið 1966
var nýbyggingunni lokið og á
næstu árum tókst systrunum að
greiða niður allar skuldir þangað
til þær áttu húsið skuldlaust.
- Systrunum fækkar -
En það voru aðrir örðugleikar
komnir til sögunnar. Systrunum
fækkaði ár frá ári, aldurinn færð-
ist yfir þær og ýmsar voru af þess-
um heimi kvaddar og gengu ekki
nægilega margar í regluna til að
hægt væri að halda starfseminni
áfram í sama horfi. Það sama var
að gerast í Danmörku. Það hlaut
að koma að hinu óhjákvæmilega.
Þær urðu að selja sjúkrahúsið.
Reynt var að fá aðrar systur til að
reka það, en reglur voru ekki leng-
ur aflögufærar um fólk og 1977
var undirritaður samningur milli
systranna og íslenska ríkisins um
sölu sjúkrahússins. Systurnar
höfðu hafið byggingu nýs húss við
Holtsbúð 87 í Garðabæ árið 1974
til dvalar fyrir þær systur, sem
náð höfðu eftirlaunaaldri og fluttu
þeir þangað smám saman, þegar
húsið var fullbyggt, eða frá og með
árinu 1976. Er rúm í því húsi fyrir
15 systur og prest.
í Hafnarfirði reistu St. Jósefs-
systurnar sjúkrahús sem vígt var
1926. Árið 1930 hófu systurnar
Cyrilla og Delphina barnakennslu
í litlu íbúðarhúsi í Hafnarfirði.
1939 var tekið í notkun skólahús,
sem hætti störfum 1961. Jósefs-
systur eiga húsið við Öldugötu 10 í
Reykjavík og þar bjuggu þær syst-
ur, sem unnu á Landakotsspítala.
Húsið hafa þær lagt fram til af-
nota fyrir kirkjuna og flutt sig yf-
ir á Bárugötu 2. Jósefssystur, sem
hér hafa verið frá 1896 hafa verið
frá danska umdæminu og flestar
verið þýskar. Þó gengu fjórar ís-
lenskar konur í regluna, en þær
eru nú allar látnar. Það voru þær
Kristín Björnsdóttir, Halldóra
Marteinsdóttir, Guðrún Gísladótt-
ir og Svanlaug Guðmundsdóttir.
- Brautryðjendur í
sjúkrahúsmálum -
Torfi Ólafsson, forstöðumaður
kaþólskra leikmanna á íslandi,
segir í tímariti félagsins, Merki
krossins: „Systurnar láta vel af
veru sinni hér á landi. Þær segjast
aldrei hafa orðið fyrir aðkasti eða
óvild, en notið virðingar og vin-
áttu landsmanna enda eiga þær
annað eins og meira skilið fyrir
hið mikla og ósérplægna starf sitt
hér á landi. Þær voru braut-
ryðjendur í sjúkrahúsmálum
þessa lands, þær hjúkruðu sjúkum
meðan geta þeirra leyfði og kröfð-
ust engra launa fyrir, sjálfum sér
til handa. Ég veit ekki um marga
sem hafa leikið það eftir þeirn."
- St. Franciskusystur -
Oscar Clausen segir svo frá í
bók sinni „Á fullri ferð“ (Bókfells-
útg. 1959) að á árunum 1928—30
hafi Hólmurum virst bygging
sjúkrahúss þar vera orðið aðkall-
andi mál, ekki síst þar sem St.
Jósefssystur höfðu þá þegar hafið
rekstur sjúkrahúsa í Reykjavík og
Hafnarfirði. Bað Páll V. Bjarna-
son, sýslumaður Snæfellinga,
Oscar um þessar mundir að færa í
tal við Martin Meulenberg, biskup
kaþólskra á íslandi, hvort vegur
væri til að kaþólska trúboðið á ís-
landi gæti tekið að sér byggingu
og rekstur sjúkrahúss í Stykkis-
hólmi. Biskup tók málinu vinsam-
lega enda vildi hann gjarnan að
kaþólska trúboðið á íslandi færði
út kvíarnar.
Biskup sendi málaleitun þessa
áleiðis til Rómar en þar reyndist í
fyrstu erfitt að finna lausn á mál-
inu. Var það alllengi í athugun, en
loks barst jákvætt svar. Van Ross-
um kardináli, sem hingað kom
1923 og síðar 1929, þá til þess að
vígja dómkirkju Krists konungs í
Landakoti, hafði um þessar mund-
ir með höndum málefni kaþólskra
manna á Norðurlöndum. Hann
fékk áhuga á málinu og bað um
upplýsingar varðandi Stykkishólm
og nágrenni. Var síðan greinar-
gerð um það mál send til Rómar.
Svar kom eftir nokkra mánuði
frá kardinálanum. Hafði hann þá
falið St. Franciskureglunni í
Brússel að taka sjúkrahúsmálið að
sér og varð reglan við þeim til-
mælum, enda bundin hlýðnis-'
skyldu við páfastólinn. Vorið 1932
kom svo príorinna úr reglunni frá
Brússel, ásamt einkaritara sínum,
og fóru þær með Oscari Clausen,
Meulenberg biskupi, Maríu Vikt-
oríu príorinnu í Landakoti og syst-
ur Maríu Matthildi vestur í Stykk-
ishólm. Þar var fyst talað við
hreppsnefndina því að hún hafði
heitið ókeypis lóð undir sjúkra-
húsið og varð samkomulag um
stað, sem biskup var ánægður
með.
Var hafist handa við byggingu
sjúkrahússins 1935 og varð húsið
fullbyggt á því ári. Þá var beðið
eftir leyfi fyrir rekstri sjúkra-
hússins hjá landlækni, en leyfis-
veitingin dróst svo á langinn að
ekki var hægt að opna sjúkrahúsið
fyrr en ári síðar. Sjúkrahúsið var
byggt fyrir 45 sjúklinga. Fyrstu
fjórar systurnar af St. Francisku-
reglunni komu til Stykkishólms
1935. Systir Amanda var príor-
inna þeirra.
í þeirri reglu Franciskusystra,
sem starfar í Stykkishólmi voru á
árinu 1981 alls 9056 systur, sem
dreifðust í 879 klaustur í 70 lönd-
um. Þetta kemur fram í grein eftir
Ólaf H. Torfason kennara, sem
birst hefur í Merki krossins. Flest-
ar eru reglurnar í Evrópu, en