Morgunblaðið - 31.10.1982, Side 26

26
Er Kristján J. Gunn-
arsson að haetta sem
fræðsiustjóri í Reykja-
vík, rúmlega sextugur
maðurinn? sögðu
menn hver um annan, er það frétt-
ist að Kristján hefði sagt lausu
fræðslustjórastarfinu í þessu um-
fangsmesta fræðsluumdæmi
landsins með liðlega 20 grunnskól-
um, fjölbrautaskóla og sérskólum.
Svo vanir voru menn að hafa
þennan mikla skólamann í fram-
varðarlínu. Kn Kristján varð strax
forustumaður í litlu sveitarfélagi
úti á landi fyrir fjórum áratugum,
síðan skólastjóri í einum stærsta
skólanum í Reykjavík á frumbýl-
isárum Langholtsskóla og mót-
andi í fræðslumálum allt frá því
hann tók sæti í fræðsluráði
Reykjavíkur 1954, þar sem hann
varð formaður og loks fræðslu-
stjóri í höfðuborginni. Á ferli sín-
um hugmyndasmiður um margar
þær nýjungar, sem nú eru komnar
í gagnið í okkar skólakerfi og ötull
við að koma þeim í framkvæmd.
Nægir að nefna fjölbrautaskólann
og ýmislegt það sem svo varð lög-
fest í grunnskólalögum. Kristján
skilur því vissulega eftir sig spor í
fræðslumálum landsins. Á raunar
eflaust eftir að bæta þar við.
Það var því dálítið skrýtið að
hitta nú Kristján J. Gunnarsson á
miðjum degi heima í stofu hjá sér,
í hlutverki „heimahúsmóður", eins
og hann orðaði það hlæjandi. En
heim var hann sóttur af blaða-
manni Mbl. til að fá við hann við-
tal á þessum tímamótum. Við
byrjuðum á að spyrja um unga
manninn, sem á árinu 1942 lagði
upp í lífsstarfið að nýloknu kenn-
araprófi.
Ungi kennarinn
hélt vestur
— Þá réðist ég kennari á Súg-
andafjörð og hélt vestur með Súð-
inni gömlu, svaraði Kristján.
Lenti í versta veðri, en þar sem ég
hafði verið sjómaður á Vatns-
leysuströndinni í tvo vetur kom
það ekki að sök. Á Suðureyri við
Súgandafjörð voru slæm hafnar-
skilyrði og ferja varð farþega og
varning með báti milli skips og
lands. Svo illt var í sjóinn að skip-
stjórinn kvaðst ekki reyna að
stansa þar, en fara beint til Isa-
fjarðar. Ég hafði leitað upplýsinga
á Flateyri, en fékk að vita að heið-
in væri líka ófær. Ég fór því áfram
til ísafjarðar og fékk mér gist-
ingu. Frétti þá að Ásgeir Ás-
geirsson væri að fara á framboðs-
fund á Suðureyri, en haustkosn-
ingar voru þetta ár, og ég fékk far
með honum á mótorbáti. Á ísa-
firði hitti ég Guðmund Hagalín,
sem þá var formaður skólanefnd-
ar. Hann sagði við mig: Þú skalt
ekkert vera að fara lengra. Okkur
vantar kennara á ísafjörð! En ég
var ráðinn til Suðureyrar. Þegar
við komum þangað, komu niður á
i’LVggju nokkrir stuðningsmenn
Ásgeirs og eitthvað af strákum til
að sjá nýja kennarann. Ekki hafði
verið hugsað fyrir því að koma
kennaranum fyrir til frambúðar
en úr því var fljótlega bætt. í fæði
var ég um veturinn hjá Guðmundi
Daníelssyni, sem þá var skóla-
stjóri, en við vorum sveitungar úr
Holtunum og líklega hefur það
verið ástæðan fyrir því að ég réð-
ist vestur. Samskipti okkar voru
mjög góð og skemmtileg þennan
vetur.
Á Suðureyri kynntist Kristján
konu sinni, Þórdísi dóttur Krist-
jáns Alberts Kristjánssonar,
kaupmanns á staðnum. Hún var
við nám í hjúkrun fyrir sunnan, en
kom heim og varð heimkoman af-
drifarík fyrir þau Kristján.
— Þessi frásögn sýnir vel að-
stöðu kennaranna á þeim árum,
Kristján.
En hvernig fór fyrir þing-
mannsefninu?
— Maður fór auðvitað á fram-
boðsfundinn, þar sem Ásgeir sagði
orð, er síðar urðu fleyg. Einhver
andstæðingurinn hafði verið að
gagnrýna haustkosningar og taldi
ótækt að hafa aðeins einn kjördag.
Ásgeir svaraði að bragði: Mér hef-
ur nú hingað til dugað einn dagur
til að vera kosinn á þing hér í
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1982
Þetta málverk hangir í stofunni hjá Kristjáni J. Gunnarssyni.
Hróbjartssyni.
Ætla nú
Það sýnir Sand þegar hann var þar og málað af Jóni
aðeins
að gera það
sem mér gott þykir
— segir Kristján J. Gunnarsson í þessu viðtali við blaðamann
Morgunblaðsins, Elínu Pálmadóttur
Norður-ísafjarðarsýslu. En ég ef-
ast um að það komi mótframbjóð-
endum mínum á þing, þótt fjölgað
verði kjördögum.
Varst þú nokkuð sjálfur byrjað-
ur í pólitikinni á þeim tíma?
— Ég var búinn að vera á
stjórnmálanámskeiði hjá Sjálf-
stæðisflokknum, sem Gunnar
Thoroddsen veitti forstöðu. Þá var
ég 17 ára gamall. 1942 var Gunnar
orðinn þingmaður í Snæfellsnes-
og Hnappadalssýslu og það varð
til þess að ég réðist eftir þennan
fyrsta vetur á Suðureyri að Hell-
issandi sem skólastjóri. Við þekkt-
umst frá stjórnmálanámskeiðinu
og auðvitað varð ég stuðningsmað-
ur hans í þorpinu, þótt ég gerði þá
ekki ráð fyrir að hafa mikil af-
skipti af pólitík. Frá Sandi á ég
skemmtilegar minningar. Þórdís
var starfandi við Landspítalann
og ég fór einn vestur þennan
fyrsta vetur á Hellissandi.
Var það jafn söguleg ferð og ár-
ið áður?
— Ég fór með Laxfossi í Borg-
arnes þaðan með rútubíl til
Ólafsvíkur og varð svo að fara
með mótorbáti á Sand. Vitanlega
var vitlaust veður, eins og fyrri
daginn. Ég man að það var stúlka
um borð, sem var svo sjóhrædd að
hún var viss um að við myndum
farast. Ég varð að halda í hendina
á henni alla leiðina, en hinum
megin við hana sat kennarinn sem
með mér var. Henni fannst skárra
en ekki að hafa samfylgd yfir
landamærin. Daginn eftir komst
félagi minn í líknarstarfinu að því
að stúlkan var laus við sjóhræðsl-
una og harðgift í ofanálag. Svona
fór um sjóferð þá. Engar ráðstaf-
anir höfðu verið gerðar að fá inni
fyrir okkur og gistum við hjá
Benedikt S. Benediktssyni kaup-
manni. ílentist ég þar til frambúð-
ar, því við hjónin leigðum svo hjá
honum í nokkur ár.
Rafljós í stað
stormlukta
Þetta hefur ekki verið stór stað-
ur þá?
— Nei, ætli ekki hafi verið milli
Kristján J. Gunnarsson
200 og 300 manns. Skólahúsið var
ónothæfur gamall timburhjallur
og enginn bústaður fyrir skóla-
stjóra eða kennara. Þarna var
engin vatnsveita og ekkert raf-
magn. Menn gengu um göturnar
með stormluktir. Hafnaraðstaðan
var slæm. Á fjöru var höfnin að
mestu á þurru. Sjósóknin því mið-
uð við sjávarföll. Samt byggðist
afkoma fólksins á sjósókn. En
margir dugnaðarformenn höfðu
drifið sig í burtu. Þarna var ágæt-
isfólk og vann vel, en þorpið bar
þess merki að það var á niðurleið
og erfitt um úrræði til að snúa
þeirri þróun við.
Þú hefur þá komið eins og af
himnum sendur. Varstu ekki strax
gripinn?
— Áhugi minn á sveitarstjórn-
armálum var lítill á þessum árum,
en stjórnmálaáhugi það mikill að í
næstu hreppsnefndarkosningum
lét ég til leiðast að vera á lista
sjálfstæðismanna og var kosinn.
Þetta var 1946. Mér féll allur ketill
í eld þegar ég var þá strax kosinn
hreppsnefndaroddviti og varð þar
með að takast á hendur meiri
ábyrgð en ég hefði kosið. Ég hafði
ekki komið nálægt sveitarstjórn-
arstörfum og reynslulaus í vafstri
opinberra mála. En ég var svo
oddviti þarna til 1952 að ég flutti
burt.
Gekk það ekki vel?
— Samvinnan innan hrepps-
nefndarinnar var mjög góð og lítið
flokkspólitísk. Á þessum árum var
ýmsu þokað áfram. Það var stór
sigur og mikil hátíðastund, þegar
hleypt var rafmagni á veitukerfi
þorpsins og kveikt á götuljósum.
Þetta var á þorláksmessukvöld.
Fólkið flykktist út á göturnar, því
mest voru viðbrigðin að losna við
myrkrið úti. Við gengum í að
byggja skólahús og skólastjóra-
bústað, síðan sundlaug og svo
komum við upp vatnsveitu. Satt að
segja man ég ekki hvernig gekk
með fjármögnun, en við stóðum
alltaf í skilum með greiðslur af
lánum. Ég minnist þess þegar ég
fór til Jóns Árnasonar banka-
stjóra að leita eftir láni. Hann gaf
sér góðan tíma að spjalla við mig
og tók sér síðan nokkurn umhugs-
unartíma. Þetta fátæka útnesja-
þorp með reynslulausan sveita-
strák í forsvari var sjálfsagt ekki í
röð æskilegustu lántakenda. Ég
hefi oft velt því fyrir mér hvers
vegna ég fór út frá þessum aldna
heiðursmanni með lánsloforð fyrir
upphæð, sem var stórfé í þá daga,
og ekki fundið svar.
Þetta var í stríðslok og enn erf-
iðara að fá efni en fé, ef ég man
rétt. Við lentum t.d. í mestu erfið-
leikum með að fá rafmagnsstrengi
á staura í útikerfið. Eir og kopar
torfengið eins og gull. Eftir að fé
var fengið, þurftum við því að bíða
með rafmagnsveituna af þessum
sökum. Ekki .var betra í efni að fá
ljósavél. Ég frétti þá af 30 kw
diesel-rafstöð, sem hafði verið
notuð í einhverju frystihúsi á
Akranesi. Ég dreif mig þangað,
samdi um kaupin og lét flytja
hana vestur. Þetta dugði til
rafmagnsframleiðslu til lýsingar
fyrir allt þorpið.
I kveðjuræðu um daginn rifjað-
irðu upp hvaða embættisverk þér
væri minnisstæðast á þínum ferli
og sagðir skemmtilega sögu af því.
— Á útnesinu bjó sérkennilegur
karl, góður vinur minn, náttúru-
barn og veiðimaður, sem m.a.
stundaði refaveiðar. Það var í
verkahring oddvitans að borga
verðlaun fyrir refaskott. Eitt sinn
hafði karlinn verið að veiðum á
hraununum úti á Nesi og veitt sex
refi. Þá skildi hann eftir við jeppa-
slóð og ætlaði að sækja þá seinna.
Einhverjir skotglaðir veiðimenn
„að sunnan" komu svo með sex
refaskott til oddvitans, sem hann
borgaði fyrir orðalaust. Þeir hröð-
uðu sér að svo búnu hið bráðasta
út úr þorpinu. Skömmu seinna
kemur refaskyttan áðurnefnda til
oddvitans og segir sínar farir ekki
sléttar. Hann hafði skotið marga
refi, dregið þá í kös, en þegar hann
seinna vitjaði þeirra reyndust þeir
allir skottlausir. Oddvitinn sagði
að þarna yrði að bjarga við. Skyldi
hann bara taka löpp af hverri tófu
og mundi það látið gilda sem skott
væri. Ekki leið á löngu áður en
karl var kominn aftur, nú með 24
tófulappir, sem oddvitinn greiddi
fyrir orðalaust. Þetta var fátækur
maður, sem alltaf hafði bjargast
af, aldrei þegið neitt af ríkinu.
Tími til kominn að hann fengi ein-
hverja viðurkenningu frá því
opinbera, þótt í smáu væri. En
sjálfsagt hefur fé á fjárlögum til
refaveiða farið fram úr áætlun
það árið, segir Kristján og hlær
dátt.
Reist á sandi án
hafnar á Sandi
— En þrátt fyrir þessar fram-
kvæmdir við að fá rafmagn, vatn
og fleira mundi allt reist á sandi
ef ekki tækist að koma lagi á út-
gerðarmálin. Hafnarskilyrðin
voru vonlaus, heldur Kristján
áfram frásögninni af veru sinni á
Sandi. — Árum saman hafði verið
talað um að fá höfn á Rifi, en ekk-
ert orðið af framkvæmdum. Þar
voru hafnarskilyrði einstök frá
náttúrunnar hendi. Ég hafði
kynnst Ólafi Thors litillega á þeim
tíma. Hafði sem formaður hérað-
sambands sjálfstæðismanna í
Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu
staðið fyrir héraðsmóti þar sem