Morgunblaðið - 31.10.1982, Side 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1982
Sextugur:
Hjalti Pálsson
framkvæmdastjóri
Skömmu eftir að ég kom frá
námi ákvað ég að endurnýja kynni
mín af vinum mínum hestunum.
Ekki svo að skilja að Reykjavík-
urhestamennskan svokallaða
hefði nokkurn tíma fyrr höfðað til
mín. Óravegur virtist milli þeirrar
hestamennsku, sem sveitarstrák-
ur kynntist eða þeirrar uppábúnu
skrauthestamennsku, sem virtist
eiga sér stað í Reykjavík. Heill
heimur leit út fyrir að vera á milli
þess að eiga hestinn að daglegum
vin og vinnufélaga eða að því er
virtist vikulegu leikfangi.
Ekki er nú allt sem sýnist í
þessum efnum frekar en öðrum.
Brátt komst ég að því að reyk-
vískir hestamenn unnu sínum
hestum ekki síður en aðrir. Nutu
• þess heilshugar að vera samvist-
um við gæðinga sína og spöruðu
hvorki tíma né fyrirhöfn svo fer-
fættum vinum þeirra mætti líða
sem best.
Annað atriði sem ég kynntist
fljótt var hversu alúðlegir reyk-
vískir hestamenn voru við ný-
græðinga í hópnum og hversu
innilega bátt áfram og skemmti-
legir þeir voru viðkynningar.
Þetta var að vísu það einkenni
hestamanna sem ég þekkti úr
sveitinni, enda hefur hin göfuga
lund hestsins áhrif á knapann
óháð því hvar hann annars er. Og
einhver er ekki breyttur til hins
betra eftir að hafa lifað unað og
frelsi fjallanna og hreina loftsins í
félagsskap hins ferfætta vinar.
Einn af þeim mönnum sem ég
kynntist á hestbaki hér 1 Reykja-
vík verður sextugur á morgun.
Hjalti Pálsson, framkvæmdastjóri
Innflutningsdeildar Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga.
Hin innri áhrif hestamennsk-
unnar eru kunn: „Knapinn á
hestbaki er kóngur um stund, kór-
ónulaus á hann ríki og álfur", seg-
ir Einar Benediktsson. Hitt vita
náttúrlega margir einnig, að áhrif
knapans og reiðskjóta hans á um-
hverfi sitt er ákaflega misjafnt.
Allt frá því að minna á einhvern
ólániegan göndul sem villst hefur
uppá annarshugar færileik, til
hreinnar staðfestingar á fyrr-
nefndum tilvitnuðum hughrifum
skáldsins.
Hjalti Pálsson er einn þeirra
manna sem mér hefur jafnan þótt
sitja hest hvað best. Fleiri eru
sama sinnis, því eitt sinn þegar
vinir hans gáfu honum hest, þá
datt þeim ekkert tilhlýðilegra orð
á hann en einmitt Kóng. „Sækjast
sér um líkir“, segir máltækið.
Að skrifa um Hjalta er á vissan
hátt að fjalla um þjóðsagnarper-
sónu, þótt ekki eldri sé en sextug-
ur. Starf manna er stór þáttur af
þeim sjálfum og ekki þarf að fjöl-
yrða um það hvaða augum Islend-
ingar líta á Samband íslenskra
samvinnufélaga. Sumir sjá hrein-
um ofsjónum yfir vexti þess og
viðgangi, aðrir viðurkenna vissu-
h>ga veldi þess og mátt, en eru
bara hæstánægðir með það. Eng-
um finnst það lítið og allir hafa
skoðun á því.
Hjalti hefur verið fram-
k æmdastjóri hinna ýmsu deilda
þessa mikla fyrirtækis allt frá því
að hann kom sem verkfræðingur
frá Bandaríkjunum árið 1948.
Fvrst Dráttarvéla hf., þá Véla-
d( ildarinnar og síðast Innflutn-
ingsdeildarinnar frá 1967. Auk
þess stóð honum til boða fram-
kvæmdastjórn Sjávarafurðadeild-
arinnar. Þvílíks traust hafa aðeins
fáir notið innan samvinnuhreyf-
ingarinnar.
Engir menn eiga t.d. eins mik-
inn þátt í því að vélvæða íslenskan
landbúnað með dráttarvélum eins
og Hjalti. Með Ferguson-dráttar-
vélunum, sem hann lagði sérstaka
iherslu á að yrðu fluttar inn til
andsins, varð hann oft á tíðum
læstum einn í innflutningi þess-
ara mikilvægu véla, til að minnka
þrældóminn á bændum. »
Og meira en það. Með banda-
ríska verkþekkingu í landbúnaði
að leiðarljósi var það einmitt
Hjalti, sem kenndi íslenskum
bændum að nota súgþurrkun.
Sjálfur hannaði hann og teiknaði
súgþurrkanir í ótölulegan fjölda
af hlöðum víðsvegar um landið og
á notagildi þeirra er ekkert lát
enn þann dag í dag. •
Sé mikiivægi trausts landbún-
aðar skoðað í ljósi efnahagslegs-
og stjórnmálalegs sjálfstæðis
hverrar þjóðar, þá er ég viss um
að gömlu sjálfstæðishetjurnar,
sem hófu upp merki samvinnu-
hreyfingarinnar gegn ofurkúgun-
arvaldi erlends kaupmannavalds
norður í Þingeyjarþingi fyrir
hundrað árum síðan, væru stoltár
af þessum bandamanni sínum.
Spor Hjalta fyrir samvinnu-
menn liggja víðar. Stórhýsin Sam-
vinnutryggingahúsið og Holta-
garðar bera framsýni hans og
stórhug glöggt vitni. Og enn er
Hjalti að byggja. Stórhýsi í Smá-
löndum fyrir Byggingarvörudeild-
ina sér brátt dagsins ljós.
Auk alls þessa er maðurinn
stórvirkur ættfræðingur. Deild-
artunguættin, tvö bindi, sem tekur
a.m.k. á annan tug þúsunda
manna, með nær tvö þúsund
myndum af fólki dreifðu um allan
heim, af móðurætt hans, ættar
Guðrúnar Hannesdóttur frá
stórbýlinu Deildartungu í Borg-
arfirði, skipar honum í sess mik-
ilvirkustu fræðimanna á ætt-
fræðisviðinu. Hjalti hefur sagt
mér sjálfur að þetta mikla verk
hefði hann skrifað svo ekki hallað-
ist á með umfjöllun um ættir
hans, en ætt föður hans Páls
Zóphóníassonar búnaðarmála-
stjóra er löngu landskunn af um-
fjöllun hinna miklu ættfræðinga,
sem þar eru, t.d. Péturs Zóphóní-
assonar, ættfræðings föðurbróður
Hjalta.
Félagsmál hestamanna hefur
Hjalti einnig mikið látið til sín
taka. Setið í stjórn Fáks og Lands-
sambands hestamanna í áratugi
og t.d. núna formaður nefndar
sem er að skila stórmerku starfi
um varðveislu og kortlagningu
helstu reiðleiða landsins.
Þá hefur Hjalti látið félagsmál
sykursjúkra mikið til sín taka. Svo
hraustlegur sem hann er, þá hefur
hann borið þann þunga kross syk-
ursýkina í nær tvo áratugi.
Kvæntur er' Hjalti Ingigerði
Karlsdóttur, fyrrum flugfreyju,
sem þjóðin kynntist í Geysisslys-
inu á Vatnajökii 1950.
Börn þeirra eru: Karl Óskar á
skrifstofu ísbjarnarins í Reykja-
vík. Þeir feðgar eru mjög sam-
rýndir í hestamennskunni og hef-
ur undirritaður verið svo lánssam-
ur að fá að deila mörgum gleði-
stundum með þeim á hestbaki. Þá
kemur Guðrún Þóra matvæla-
fræðingur og yngstur er Páll
Hjalti, sem nemur arkitektúr.
Innilega til hamingju með dag-
inn. Njótið gæfu og góðhesta sem
lengst.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
Á haustnóttum 1939 hittust á
Hólum í Hjaltadal rúmlega fjöru-
tíu ungir og hraustir sveinar víðs-
vegar að af landinu, fullir hug-
mynda af framtíðar draumum um
að verða sjálfum sér og þjóð sinni
til gagns og sóma. Tilgangurinn
með komunni, „Heim til Hóla“ var
að iðka þar og nema andlegan vís-
dóm og Hkamlega þjálfun næstu
þrjú misserin til undirbúnings
ókomnu lífshlaupi sínu. Einn af
þeim yngstu í þessum hópi vakti
fljótt athygli á sér með djarf-
mannlegri framkomu og heims-
borgarlegu fasi og ekki laust við
að hann gerði sig nokkuð heima-
kominn á hinu forna menntasetri
en á því fékkst skýring síðar. Allt
benti til í öndverðu að þessi ungi
maður yrði til forustu kallaður
einhversstaðar þar sem á reyndi
glöggskyggni og áræði. Sá sem um
er rætt er Hjalti Pálsson fram-
kvæmdastjóri innflutningsdeildar
Sambands ísl. samvinnufélaga.
Hann er samkv. tímans tali 60 ára
mánudaginn 1. nóvember 1982.
Hann er fæddur að Hólum í
Hjaltadal og ekki að furða þó
hann gerði sig heimakominn þeg-
ar í upphafi. Foreldrar hans voru
sæmdarhjónin Guðrún Hannes-
dóttir og Páll Zophaníasson þá
skólastjóri að Hólum og síðar ráð-
unautur hjá Búnaðarfélagi ísl. og
alþingismaður í fjölda ára þeirra
Austfirðinga. Ungur að árum
fluttist hann til Reykjavíkur og
ólst þar upp í foreldrahúsum og
kom þaðan til náms að Hólaskóla,
hins vegar taldi hann sig í hópi
skagfirskra nemenda, ef til
flokkadrátta dró milli nemenda
frá hinum einstöku landshlutum,
enda ekki óeðlilegt, þar sem hann
er fæddur Skagfirðingur og átti
þangað að telja ættir í marga liði.
Okkur, öðrum Skagfirðingum
þótti og fengur, að hafa hann með
í okkar sveit. Á þessum árum var
það eins og nú að æskan var lífs-
glöð og gerði sér margt til gamans
og Hólasveinar voru þar engir eft-
irbátar, en ekki verða hér tíundað-
ir einstakir atburðir eða strákapör
sem framin voru. Hjalti var þegar
á þessum árum góður liðsmaður
að hverju sem hann gekk, hvort
heldur sem það var til leiks eða
starfs. Hann hafði fengið góða
leikni í meðferð knattspyrnu og
því eftirsóttir í þann leik.
Er ég fletti upp í minningarbók
frá Hólaárum þá stóð þessi kveðja
frá Hjalta P.
„Á Hólum er uppi fótur og fit,
en fórða hvað allt er í standi.
I*að þarf engin að hugsa til
að vinna þá ósigrandi.**
Tilefnið til þessa stefs var það
að fimm félagar sem vissu um
mátt sinn og megin í knattspyrnu
mynduðu „grúbbu" sem þeir köll-
uðu Hina ósigrandi. Hratt flýgur
stund og komið er fram til vorsins
1941 og brottskráðir nemendur
setja upp merki námsins, sem er
húfa búfræðingsins. Skólanámið
er að baki með mörgum góðum og
ljúfum minningum frá sambúð
skólafélaganna og menn kveðjast
með góðum óskum til hvors ann-
ars um velgengni er þeir ganga á
vit lífsins og alvörunnar. Hjalti
Pálsson hafði er hér var komið,
gagnfræða- og búfræðinám. Hann
var með frekari hugmyndir og
áætlanir til undirbúnings framtíð
sinni, og hafði útþrá og löngun til
frekara náms. Sumarið 1943 hélt
Hjalti til vesturheims og lauk þar
námi í landbúnaðarverkfræði frá
háskóla í Norður-Dakóta og BS.
prófi frá háskóla í Iowa-ríki 1947.
Við heimkomuna gerðist hann
starfsmaður hjá SÍS og hefur ver-
ið þar síðan, fyrst sem fjram-
kvæmdastjóri véladeildar og síðan
innflutningsdeildar. Störfum
Hjalta hjá Sambandinu get ég
ekki eða þarf að lýsa, það gera
aðrir kunnugri þeim, en tel hins
vegar víst að hefði hann ekki stað-
ið vel undir stöðu og starfi þá
hefði hár hans ekki gránað hjá
fyrirtækinu. Tómstundagaman
Hjalta hefur verið til fjölda ára að
umgangast og njóta þess félaga
sem eitt sinn var kallaður þarfasti
þjónninn. Hann nýtur þess að fara
á vit náttúrunnar í hópi góðra fé-
laga og hafa góða hesta. Ég tel
hann hafa gott mat á kostum og
gæðum hestsins, enda langa
reynslu í þeim efnum. Ég minnist
þess meðan ég sótti hestamanna-
mót og þar sem Hjalti var kynnir
að hann bar þar af öðrum í stjórn-
un og skýringum. Annað starf hef-
ur hann og sem tómstundagaman
og það er ættfræði og hefur hann
gefið út bók þar um. Hjalti er gift-
ur þeirri myndarkonu Ingigerði
Karlsdóttur, en hún var vel þekkt
með þjóðinni þegar hún var flug-
freyja og flugvél hennar lenti á
Vatnajökli. I heildina má segja að
Hjalti hafi verið lánsmaður í
gegnum lífið, — hlaut góða
menntun, góða atvinnu, góðan
maka og barnalán, á fallegt heim-
ili þar sem hann nýtur hvíldar og
friðar, en einn skugga ber á, heilsa
hans hefur ekki verið sem skyldi,
en hann lætur það ekkert á sig fá
og horfir björtum augum mót til-
verunni.
Þessar fáu línur eiga að færa
afmælisbarninu bestu óskir í til-
efni tímamótanna og að hans megi
njóta við um langa ævi enn. Um
leið þakka ég löng og góð kynni.
Afmælisbarnið tekur á móti
gestum kl. 16.30—19 í Sambands-
húsinu, Holtagörðum við Holta-
veg.
Heill sé þér sextugum gamli fé-
lagi og velkominn í öldungahóp-
inn.
Guðmundur Jóhannsson
„Mikið er ég orðinn gamall,"
varð mér að orði, þegar kunningi
minn sagði við mig í sumar, að
bráðum yrði Hjalti Pálsson, fram-
kvæmdastjóri Innflutningsdeildar
Sambandsins, sextugur. Eg dokaði
við og hugurinn leitaði aftur í tím-
ann.
Eins'og margir vita er Hjalti
sonur Páls heitins Zóphóníasson-
ar, búnaðarmálastjóra og alþing-
ismanns og fyrrum skólastjóra á
Hólum í Hjaltadal, og konu hans
Guðrúnar Hannesdóttur frá
Deildartungu. Ég sá Hjalta fyrst
vorið 1941 á bændanámskeiði, sem
haldið var á Hólum á útmánuðum,
en þá var hann við nám þar í skól-
anum. Áður hafði ég kynnzt
tveimur bræðrum hans, sem báðir
höfðu verið skólafélagar mínir við
nám í landbúnaðarháskólanum í
Kaupmannahöfn, þeim Zóphóní-
asi, skipulagsstjóra ríkisins, og
Páli Agnari yfirdýralækni. Þessir
bræður allir eru slíkir öðlings-
drengir, að maður tengist þeim
vináttuböndum og hugarhlýju,
sem endist ævina. Þau munu vera
þessarar manngerðar öll þessi
systkini, þótt ég þekki hin minna.
Og þeir, sem kynntust heimili
þeirra Páls og Guðrúnar á Sóleyj-
argötunni, þessu einstæða gest-
risnisheimili, þar sem ég held að
hvern dag ársins hafi verið næt-
urgestur úr sveitum landsins, ef
ekki einn, þá fleiri, eiga endur-
minningu um inni, sem varla átti
sína hliðstæðu í landinu. Ég naut
allmargra jólaboða á þessu heimili
hjá Gúðrúnu minni Hannesdóttur
og Páli Zóph., eins og hann var
oftast kallaður, og sú rausn, slíkur
vinafjöldi og slík glaðværð, sem
fyllti stofurnar, það gleymist
aldrei.
Svo hitti ég Hjalta aftur, er
hann kom heim frá námi í iand-
búnaðarverkfræði í ríkisháskólan-
um í Ames í Iowa-fylki í Banda-
ríkjunum. Síðan hefur Hjalti verið
fyrirferðarmikill framkvæmda-
stjóri á vegum samvinnuhreyf-
ingarinnar. Hann var fyrst kjör-
inn framkvæmdastjóri Dráttar-
véla hf., sem er í eigu Sambands-
ins. Næst tekur hann við Véladeild
SÍS (1955), og þá hefur hann for-
göngu um byggingu hins glæsilega
verzlunarhúss Sambandsins við
Ármúlann. Árið 1967 ræðst hann
framkvæmdastjóri Innflutnings-
deildarinnar, og hann lætur þá
heldur betur hendur standa fram
úr ermum. Kornhlaðan við Sunda-
höfn var reist í félagi við tvo aðra
aðila 1970, og nú síðast er kominn
í notkun hluti af hinum stórhuga
byggingaframkvæmdum í Holta-
görðum ásamt sérstakri höfn
Sambandsins þar við. Og þótt að-
eins sé búið að reisa hluta af hin-
um fyrirhuguðu byggingum, er
það samt talið vera stærsta at-
vinnuhúsnæði í eigu íslendinga
hér á landi. Nefndur hefur verið
stórhugur manna af minna tilefni.
Ymsum landsmönnum þykir
nóg um hið s.k. „veldi Sambands-
ins“. Ég er ekki viss um, að margir
þeirra geri sér fullkomna grein
fyrir í hverju þetta liggur. Hlunn-
indum, segja sumir. Ég hef aldrei
þekkt þess dæmi í sögunni, að
hlunnindi eða sérréttindi gerðu
nokkurri verzlun eða atvinnugrein
gagn til lengdar. Allt „prívílegí-
um“ spillir og úrkynjar og leiðir
til eyðingar. Mér kemur þetta
„veldi Sambandsins" þannig fyrir
sjónir að það byggist á kerfi Sam-
bandsins að ala upp starfsama
menn og velja hina hæfustu til
forystu. Þar innan veggja ríkir hin
harðasta samkeppni. „Mottóið" í
sölumennskunni er þetta: hafðu
betra verð og meiri gæði en kaup-
mannaverzlunin. „Mottóið" innan
starfsliðsins er þetta: gerðu betur
en hinn. í þessu „klíma" hefur
Hjalti, vinur minn, Pálsson starf-
að og vaxið eins og kröftugur
hlynur, sem óx upp af öflugri rót
en mörg önnur tré þessa „gróður-
ríkis", sem þó nutu sömu sólar.
Hjalti hefur verið kjörinn í
stjórnir margra annarra atvinnu-
fyrirtækja, s.s. Osta- og smjörsöl-
unnar, Tollvörugeymslunnar og fl.
Hann á margvísleg áhugamál, sem
hann hefur sinnt af áhuga sínum
og natni. Hann var t.d. kjörinn í
stjórn Landssambands hesta-
mannafélaga árið 1969 og var þar
atkvæðamikill stjórnarmeðlimur
fram á síðasta ár. Hann er hesta-
maður og öræfaferðamaður af lífi
og sál, sem hefur haft þau orð um
illviðri á hestaferðalögum, að þau
hefðu líka bjartar hliðar, og þau
yrðu hvað minnisstæðust í kveðju
ævintýramanna. Hann hefur átt
landsþekkta gæðinga. Hjalti legg-
ur mikla stund á ættfræði, eins og
margir frændur hans, sérstaklega
af Víðivallaættinni, sem fræg er
fyrir nákvæmt minni, s.s. bræð-
urnir séra Pétur á Kálfafellsstað
og séra Brynjólfur á Ólafsvöllum,
en þar má engu síður nefna föður
hans og föðurbróður, Pétur Zóph-
óníasson, einn mesta ættfræðing
landsins á þessari öld. Hjalti lagði
mikla vinnu í og átti drýgstan
þáttin í að koma út hinni mynd-
arlegu bók um Deildartunguætt-
ina í Borgarfirði. Þá var Hjalti
einn af stofnendum Samtaka syk-
ursjúkra í landinu og í stjórn
þeirra frá byrjun.
Ég vil ljúka þessum fátæku orð-
um með því að óska Hjalta til
hamingju með afmælið og árang-
urinn af starfsamri ævi fram til