Morgunblaðið - 27.03.1983, Page 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. MARZ 1983
Hallgrímur Pétursson
og Passíusálmarnir
Að Saurbæ
á Hvalfjarðarströnd
Meö hik mitt og efa, hálfvolgu skoðun
hugsjónaslitur, óljósu boðun
kem ég til þín, að lágu leiði.
Hér lyftist önd þín í vonbjart heiði.
Þú namst þau orð sem englarnir sungu.
Þú ortir á máli sem brann á tungu.
Óttinn fangstaðar á þér missti.
Alnánd: þú gekkst við hliðina á Kristi.
Hanncs Pétursson
eftir Árna Blandon
Þegar ég lærði bænirnir mínar
lítill drengur, gerði ég mér ekki
grein fyrir því að margar þeirra
voru úr Passíusálmum Hallgríms
Péturssonar. Amma mín kunni
alla Passíusálmana utan bókar
(versin eru rúmlega 800) og móðir
mín kenndi mér eftirfarandi 10
bænir úr þessum fögru sálmum:
(4)
Bænin má aldrei bresta þig.
Búin er freisting ýmislig.
I*á líf og sál er lúð og þjáð,
lykill er hún að drottins náð.
Andvana lík til einskis neytt,
er að sjón, heyrn og máli sneytt.
Svo er án bænar sálin snauð,
sjónlaus, köld, dauf og rétt steindauð.
Vaktu minn Jesú, vaktu í mér.
Vaka láttu mig eins í þér.
Sálin vaki, þá sofnar líf,
sé hún ætíð í þinni hlíf.
(12)
Ó, Jesú, að mér snú
ásjónu þinni.
Sjá þú mig særðan nú
á sálu minni.
Þegar ég hrasa hér,
hvað mjög oft sannast,
bentu í miskunn mér,
svo megi ég við kannast.
Oft lít ég upp til þín
augum grátandi.
Líttu því Ijúft til mín,
svo leysist vandi.
(17)
Hveitikorn þekktu þitt,
rí upp rís holdið mitt.
bindini barna þinna
bles.sun láttu mig finna.
(44)
Vertu, guð faðir, faðir minn,
í frelsarans Jesú nafni.
Hönd þín leiði mig út og inn
svo allri synd ég hafni.
Hönd þín, drottinn, hlífi mér,
þá heims ég aðstoð missi.
En nær sem þú mig hirtir hér,
hönd þína ég glaður kyssi.
Dauðans stríð af þín heilög hönd
hjálpi mér vel að þreyja.
Meðtak þá, faðir, mína önd,
mun ég svo glaður deyja.
Þessi snilldarlega einföldu og
einlægu vers hafa að geyma marg-
ar þær hugmyndir sem einkenndu
lífsskoðun Hallgríms Péturssonar
svo sem mátt bænarinnar, afstöðu
til dauöans, hrösun og breysk-
leika, auðmýkt, nálægð við Jesú
o.s.frv. Því hafa einmitt þessi er-
indi verið mér lykill að hinum
fagra hugarheimi trúarvissu og
mannbótahugsjóna Passíusálm-
anna.
Trúarlífs-sálarfræðin
Heimspekingurinn Hume hélt
því fram að aðaltilfinningahvat-
inn að trúarþörfinni væri hræðsla.
Því frumstæðari trúarbrögð þeim
mun óraunhæfari og hjátrúar-
fyllri hræðsla. Höfundur sálgrein-
ingarinnar, Sigmund Freud, var á
svipaðri skoðun en lagði áherslu á
hjálparleysið sem frumhvata trú-
arinnar, og veikleika eða mátt-
leysi mannsins gagnvart máttar-
völdunum og hvötum sínum. Auk
þess lagði hann áherslu á þörfina
fyrir agaða föðurhandleiðslu sem
menn öðlast á táknrænan hátt í
trúarbrögðunum.
Sá þáttur, sem er ekki síst mik-
ilvægur í trúarþörfinni, er andleg-
leikinn, eða sambandið við eigin
innri verund, hrynjandi náttúr-
unnar eða yfirnáttúruleg fyrir-
brigði. Um þessa hlið trúarinnar
fjallaði Sigurður Nordal af djúp-
um skilningi og mikilli andagift í
bók sinni „Líf og dauði".
Allar þessar hliðar trúarinnar
sem fræðimennirnir fjalla um
koma fram í Passíusálmunum hjá
Hallgrími:
(U)
Sáð hef ég niöur synda rói,
svívirðing mín er mörg og IjóL
IJppskerutímann óttast ég,
angrast því sálin næsta mjög.
Sigrinum yfir kvíðanum lýsir
Hallgrímur m.a. í síðasta versi 43.
Passíusálms:
Upp á þessi þín orðin traust
óhræddur dey ég kvíðalaust,
því sú frelsis fullkomnan þín
forlíkað hefur brotin mín.
Um vesaldóminn og máttleysið
segir ellefti sálmur:
Hryggileg hrösun henti
heilagan drottins þjón.
Syndin mjög sárt hann spennti.
Sálar var búið tjón.
Hvað mun ég máttarnaumur
mega þá standast við,
vangætinn, vesall og aumur,
vélum og hrekkja snið?
Sjöunda sálmi lýkur á lýsingu
sem sýnir þörfina fyrir styrka og
trausta föðurhandleiðslu:
Hjálpa mér herra sæll,
að halda krossbikar minn,
svo mig ei undan mæli
né mögli um vilja þinn.
Ég bið: Almætti þitt
vorkenni minni veiki,
ef verða kann ég skeiki.
Ilresstu þá hjartað mitt.
Um hina djúpu andlegu innstill-
ingu vitna Passíusálmarnir í heild
sinni og svo öll lífsafstaða Hall-
gríms, en hann var því sem næst
tekinn í heilagra manna tölu (að
hætti kaþólskra) um nokkurn
tíma eftir að hann dó — auk þess
sem Saurbær á Hvalfjarðarströnd
Kristur syrgður eftir Carracci.
HALLGRIMUR PETURSSON.
•Sao/idn affKiMrM. H-Th-
Hallgrímur Pétursson
er einn heigasti sögustaður lands-
ins.
í fimmtánda Passíusálmi segir:
„Heimur versnandi fer.“ Hall-
grímur deilir á versnandi aldarfar
og spillta valdastétt í Passíu-
sálmunum og víðar í sínum kveð-
skap lausn hans er alltaf sú
sama: aukin andleg rækt við sjálf-
an sig og aðra, með aðferðum trú-
arinnar: Ef hver og einn bætir
sjálfan sig, batnar allur heimur-
inn.
Trúarheimspekin hefur fengist
við að finna yrðingar til að reyna
að sanna tilveru guðs, en hvorki
hefur fundist sönnun fyrir tilveru
eða tilvistarleysi guðs í rökfræð-
inni. í bók sem kom út í fyrra,
„Um tilvist guðs“, segir Arnór
Hannibalsson um hinn andlega
heim og hinn skynsamlega:
Hér lýstur saman tveim menn-
ingum: Þeirri sem við þekkjum
nú orðið mæta vel, hinni rök-
lega-tæknilegu, sem setur skyn-
semi mannsins í hásæti og segir:
Maðurinn er herra jarðarinnar
og ræður fyrir sér sjálfur af
óumræðilegri skynsemi sinni; —
og svo hinni sem segir: Veruleiki
mannsins er andlegs eðlis, og
við komumst ekki hjá því að
skynja og skilja að kjarni hans
er vera sem er til af sjálfri sér
og er grunnur tilverunnar, hins
góða, sanna og fagra. Og tilver-
an er ein órjúfanleg heild, sem
við nálgumst með virðingu og
auðmýkt, ekki hroka og yfirlæti.
Þrír af helstu trúarlífsspeking-
um þessarar aldar, sálfræðingur-
inn Jung, lífsspekingurinn Gurdji-
eff og norrænufræðingurinn Sig-
urður Nordal, hafa að því leyti
verið sammála Hallgrími Péturs-
syni að andleg sjálfrækt væri
helsta leiðin til að bæta hinn
versnandi heim. Þeir hafa bent
tuttugustu aldar fólki á þá æva-
fornu hefð austrænna trúarbragða
að rækta hinn innri andlega mann
og hvert andstæða þess, hin
hrokafulla efnishyggja, hefur leitt
vestræna menningu. í grein minni
um Gurdjieff, sem birtist í Gang-
lera 1980, segir:
Gurdjieff gagnrýndi líferni
manna á Vesturlöndum harð-
lega og taldi menn lifa í algjöru
ósamræmi við eðli sitt og upp-
runa ...: Vesturlandabúinn er
ofþroskaður vitsmunalega, en