Morgunblaðið - 20.09.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. SEPTEMBER 1983
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Jónatan (Jón Sigurbjörnsson) og Láki (Kristján Franklín Magnús).
ALLIR A LEIÐ BURT
Leikfélag Revkjavíkur:
HARTí BAK
'eftir Jökul Jakobsson.
Lýsing: Daníel Williamsson.
Tónlist: Eggert Þorleifsson.
Leikmynd og búningar: Steinþór
Sigurðsson.
Leikstjóri: Hallmar Sigurðsson.
Endursýning á Hart í bak eftir
Jökul Jakobsson í tilefni þess að
fimmtíu ár eru liðin frá fæðingu
leikskáldsins er að þessu sinni
upphaf leikárs hjá Iðnó. Leikfé-
lagsmenn eiga Jökli skuld að
gjalda og er sýningin viðleitni til
að heiðra minningu hans auk
þess sem hún er kjörið tækifæri
til að vega og meta framlag Jök-
uls til íslenskrar leikritagerðar,
njóta skáldskapar hans.
í leikskrárþönkum um Jökul
Jakobsson rifjar Sveirvn Einars-
son ýmislegt upp, meðal annars
getur hann þess að gagnrýnendur
hafi ekki sýnt Jökli nægilegan
skilning, oft tekið verkum hans
„fálega og fundu þeim margt til
foráttu, þó að Jökull væri að fest-
ast í sessi sem okkar fremsta
leikritaskáld í hugum almenn-
ings“. Hvað þetta varðar hefur
Sveinn ýmislegt til síns máls, en
kröfuhörku gagnrýnenda má
rekja til þess að þeir ætluðust oft
til meira af Jökli en hann var fær
um. Á víð og dreif í verkum hans
ertu brotalamir sem skyggja þó
ekki á marga kosti þeirra og
heildarmyndin er oftast skýr og
eftirminnileg.
Þegar Jökull Jakobsson var að
semja helstu verk sín var svolítið
önnur stemmning meðal leikhús-
fólks en hið raunsæilega and-
rúmsloft sem hann laðaði fram.
Absúrdismi, fáránleiki fór sigur-
för um heiminn. Almenningur
skildi aftur á móti Jökul og fagn-
aði honum eins og aðsókn að
verkum hans er til vitnis um. Og
það er að sjálfsögðu óvægilegt að
bera verk Jökuls saman við það
helsta og merkasta sem var að
gerast í leiklistarsögu samtím-
ans. Sumt af því besta var kynnt
hér í leikhúsunum með góðum ár-
angri, vandaðri leikstjórn og leik.
Ekki er unnt að þræta fyrir það
að langt er síðan Hart í bak var
fyrst leikið í Iðnó, meira en tutt-
ugu ár. Margt hefur breyst, sumt
verkinu í óhag, annað því til
framdráttar. Kyrrð leiksviðsins í
Hart í bak hefur fyrir löngu verið
rofin, leiklistin stefnir nú í þá átt
að vera hún sjálf, hætta að segja
sögu. Þessar öfgar hafa birst í
eins konar hreyfilist sem þó ber
ekki að lasta. Það er allt skylt
formalisma í bókmenntum og
höfðar til þess að lesandinn/
áhorfandinn á frekar að skynja
en skilja. Við skiljum þessa þróun
og hún hefur komið merkilegum
hlutum til leiðar, losað um leik-
húsið. En enn er sögð saga í
leikhúsinu. Það er eins og sagan
geti ekki yfirgefið það. Þá er við
hæfi að nota orðið leikbókmennt-
ir.
Leikrit Jökuls Jakobssonar eru
leikbókmenntir, unnar í náinni
samvinnu við leikhúsfólk eins og
Sveinn Einarsson bendir á og Jó-
hanna Kristjónsdóttir einnig ný-
lega þegar hún lýsti samvinnu
þeirra Jökuls og Gísla Halldórs-
sonar. Það var lán Jökuls að
starfa með glöggskyggnum leik-
húsmönnum sem báru ekki síst
virðingu fyrir hinu bókmennta-
lega, sögunni á bak við hreyf-
ingar og látbragð fólks á sviði.
Enginn skyldi láta sér detta í hug
að Jökull hafi ekki haft nóg að
segja. Á tímabili nálguðust verk
hans að vísu hvíslið, minntu jafn-
vel á Tsékov, en það voru merki
um aukinn þroska. Raunsæis-
heimurinn tók á sig mynd sjón-
hverfingar og niðurstaðan varð:
Lífið er draumur. Þessum leikrit-
um skrifaði Jökull sig frá í Syni
skóarans og dóttur bakarans, en
þá var eins og boðskapurinn yrði
of nakinn.
Nú skal horfið frá almennum
hugleiðingum um leikskáldskap
Jökuls Jakobssonar og snúið sér
að Hart í bak. Engum dylst að
þetta verk markaði viss tímamót
í íslenskri leikritun. Hinn ís-
lenski veruleiki, eiginlega reyk-
víski, varð aftur gjaldgengur. Um
tíma Hart í bak er komist svo að
orði: „Leikurinn gerist í Vestur-
bænum í Reykjavík, nálægt höfn-
inni kringum 1960.“
Kveikja að Hart í bak var sögu-
legt strand. Jónatan strandkaft-
einn var í r?iun og veru til og einn
af bestu skipstjórum okkar af
aldamótakynslóð, tákn djarfhuga
þjóðar og breyttra tíma. Þetta
strand setur svip sinn á líf fólks-
ins í leikritinu. Láki er orðinn
hálfgert vandræðabarn vegna
þess að hann er mataður á því að
eiga strandkaftein fyrir afa og
Áróra skipstjóradóttir, móðir
hans, lifir á því að spá í spil og
halda við skransala auk þess sem
hún svalar losta fleiri kynþyrstra
karlmanna. Áður var meiri reisn
yfir þessari fjölskyldu, en nú lifir
hún við nauman kost í kofaræfli
rétt hjá slippnum. Höfnin er
skammt undan með fyrirheitum
um frægð og frama í útlöndum
sem Láka dreymir um. Að kom-
ast burt frá niðurlægingunni,
stefna hærra, er draumur sem í
lok verksins rætist með þeim
hætti að Láki siglir til Ameríku
frá stúlku sem hann elskar, Ár-
óra fær melluíbúð í blokk og
strandkafteinninn fer á elliheim-
ili klæddur einkennisbúningi sín-
um. Allir eru að fara eitthvað
burt og það er heldur dapurleg
stemmning á sviðinu, mjög í anda
Jökuls, sem gerði sér grein fyrir
hverfulleika lífsins og tilgangs-
leysi. Umkomulaus stúlka utan af
landi, Árdís, sem ann Láka stend-
ur eftir ein. Hún hefur komið til
borgarinnar eftir að móðir henn-
ar dó, í því skyni að hitta föður
sinn sem hún hefur aldrei séð. En
þegar tækifæri gefst til að ræða
við hann er kjarkurinn brostinn.
— Hún þykist vera að forvitnast
um strætisvagnaferðir og kveður.
Persónurnar í Hart í bak eru
harmrænar, sumar að vísu tragí-
kómískar eins og Finnbjörn
skransali og Stígur skósmiður í
sértrúarsöfnuðinum. Vinur Láka
og stoð, Pétur kennari, er ein af
fáum venjulegum manngerðum
verksins. En einnig hann ber í sér
það umkomuleysi sem er þema
Jökuls.
Jón Sigurbjörnsson leikur
Jónatan og nær strax góðum tök-
um á hlutverkinu eða allt frá því
að Láki setur yfir honum rétt i
byrjun, sakar hann um strandið á
óskabarni þjóðarinnar. Einstaka
sinnum verður Jónatan aftur á
móti ekki nógu gamall í túlkun
Jóns.
Áróra í höndum Soffíu Jakobs-
dóttur er sömuleiðis of ung á
köflum. Soffía á það til að vera
æskuleg svo að maður trúir því
varla að hún muni tímana
tvenna. En leikur hennar víða
ákaflega sannfærandi. Eitt besta
Kristinn
Sigmundsson
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Kristinn Sigmundsson, bariton-
söngvari, hélt tónleika í Austur-
bæjarbíói sl. laugardag og söng
tónlist eftir Wagner, Schubert,
Schönberg, Ives, Mozart og Verdi.
Efnisskráin var mjög fjölbreytt og
vel til þess fallin fyrir söngvara,
að sýna getu sína og fjölbreytilega
tækni. Kristinn er einn undursam-
legur „náttúrutalent". Það er ekki
nóg með að rödd hans sé falleg,
heldur er honum gefin sú náðar-
gáfa að túlkunin og merking þess
sem hann er að flytja, kemur fram
í söngtóninum sjálfum. Það ein-
asta sem ekki er fyllilega á valdi
hans er sterk tónmyndun og í
rauninni það eina sem hann á eftir
að ná fullkomlega, og hann mun
gera í framhaldsnámi sínu f Vín-
arborg. Af þeim lögum sem hann
söng má nefna Kvöldstjörnuna
eftir Wagner, sem var fallega
sungin. í Der Atlas mátti merkja
að enn vantar stöðugleika í tón-
mótun þegar sterkt er sungið.
Undirleikur Jónasar Ingimund-
arsonar var mjög áhrifamikill. í
Ihr Bild og Das Fischermádchen
var stórkostlegt að heyra veikan
söng Knstins í þessum vandasömu
og viðkvæmu lögum Schuberts. í
lagi Schönbergs, Der Genúgsame
Kristinn Sigmundsson, baritonsöngvari, ásamt undirleikara sínum, Jónasi Ingimundarsyni.