Morgunblaðið - 16.10.1983, Blaðsíða 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1983
Þeim fer nú óðum
fækkandi sem muna
þá tíma er skútur
voru gerðar út frá
Reykjavík. Þá voru
sjóskaðar tíðir en
eitt af sviplegustu
sjóslysum sem orðið
hafa var þegar
skútan Ingvar fórst
við Viðey að fjölda
Reykvíkinga ásjá-
andi. Einn af þeim
sem varð vitni að
Ingvarsslysinu er
Halldór Gíslason,
sem um áratuga-
skeið var togara-
skipstjóri. Aðeins
fáum árum eftir
Ingvarsslysið var
hann sjálfur kom-
inn á skútur, m.a.
var hann á skútunni
Sigurfara, sem nú
er orðinn að safn-
grip á Akranesi.
Ljósm. GuÖbjartur Ásgeirsson.
Togarinn Gulltoppur sem Halldór var með um langt skeið.
Þásofhuðum
við hreinlega
olkní clisknm
Rætt við Halldór Gíslason fyrrverandi togaraskipstjóra
Skútusjómennska
„Ég var 13 ára þegar ég hóf sjó-
mennsku en þá var ég hluta úr
sumarvertíð árið 1912 á skútunni
Grétu, er gerð var út frá Reykja-
vík,“ sagði Halldór, er ég innti
hann eftir því hvenær hann hafi
fyrst hafið sjómennsku. „Þessi
miðsumarstúr stóð í 5 vikur sam-
fleytt og var aldrei komið í höfn —
það var fískað útaf Vestfjörðum
og líka á svonefndum Hornbanka.
Ég var þrjú sumur á skútum en
vertíðin stóð frá tuttugasta mars
þar til í byrjun september.
Skútusjómennskan var erfið um
vetur en svo gat þetta verið rólegt
á sumrin. Þetta gekk yfirleitt
ágætlega hjá okkur nema einu
sinni að vetrarlagi, að við urðum
fyrir skakkafalli. Það var á skút-
unni Seagull. Þá lentum við í ansi
miklu óveðri og gekk svo mikið á
að klífisbóman brotnaði. Þetta
gerðist þegar skipið lá til drifs og
lenti bóman utaná bógnum en
hékk þar föst í keðju sem hélt
henni við mastrið. Það var vont í
sjóinn og hættulegt að láta hana
vera svona, því hún slóst auðvitað
af afli í skipið er öldur riðu að.
Þeir ákváðu þá fjórir að ná henni
og fóru til hver með sitt band en
einn stóð uppi og gáði til þegar lag
var. Þannig tókst þeim að koma á
hana böndum og festa við lunning-
una.
Þegar klífinn vantaði var ekkert
eftir nema fokkan, og þannig gekk
okkur auðvitað ekkert. Þegar
lygndi gerðu þeir við þeita og kom
klífirinn að fullum notum það sem
eftir var túrsins.
Frostaveturinn mikli
Sumarið 1917 komst ég fyrst á
togara, Jarlinn frá ísafirði, og var
á síld en lagt var upp í salt á
Langeyri í Álftafirði. Þá var fyrri
heimsstyrjöldin í algleymingi en
við vissum lítið af henni því fréttir
voru strjálar. Þá um haustið voru
flestir íslenskir togarar seldir til
Frakklands, eiginlega allir nema
Kveldúlfstogararnir.
0 Haustið 1917 fór ég í Stýri-
mannaskólann sem þá var tveir
vetur. Veturinn 1918, frostavetur-
inn mikli, er mér minnisstæður þó
að ofninn í skólastofunni væri
alltaf kappkyntur var svo kalt þar
inni að við urðum að hafa ullar-
vettlinga og vera kappklæddir.
Frostið var svo mikið að það varð
að saga skipin út úr höfninni og
ísinn var alveg samfelldur á sund-
unum, þannig að hægt var að
ganga alveg upp á Kjalarnes.
Nú, svo gekk þessi hræðilega
flensa um haustið, spánska veikin.
Það var hörmulegt hvernig fólk
hrundi niður í þeirri veiki, en það
bjargaði miklu að á flestum heim-
ilum var einhver sem ekki tók
veikina. A mínu heimili lögðust
allir nema pabbi, enda varð hann
að vera á sífelldum þönum. Ég
man að í apótekunum fengu menn
koníak og átti það að veita vörn
gegn veikinni, en ekki veit ég
hvort það gerði nokkurt gagn.
Sjálfur slapp ég vel því ég var ekki
veikur nema í þrjá daga.“
Varst þú viðstaddur við stjórn-
arráðið á fullveldisdaginn?
„Jú, ég kom þangað. Það var
ekki mikið um að vera en þarna
var þó slangur af fólki. Það var
danskt herskip úti á höfninni og
þeir skutu af fallbyssum þegar ís-
lenski fáninn var dreginn að húni.
Annars er þetta mér ekki sér-
staklega minnisstætt.
Vökulög
Eftir að fyrra stríðinu lauk 1918
voru keyptir nýir togarar hingað
til lands. Einn þeirra var Austri
sem Aðalsteinn Pálsson var með.
Það var mikið fiskirí og vinnu-
álagið geysilegt hjá togarasjó-
mönnum því allur fiskurinn var
saltaður um borð. Það voru engin
Vökulög þá og oft var unnið sól-
arhringum saman. Það var eitt
sinn um mánaðamótin apríl-maí
að við áttum að sækja kol til
Bretlands og var þess vegna skipt
yfir á ísfiskveiðar. Þá komumst
við í mikinn fisk austan við Sel-
vogsdýpi, og þá var vakað lengi —
það var töluvert hlýrra í matsaln-
um en á dekkinu og þegar við kom-
um afturí til að borða þá sofnuð-
um við hreinlega ofaní diskana.
Halldór Gíslason
Ljósm. Kristján Einarsson.
Svo fylltist skipið af ýsu og þetta
gleymdist.
Skömmu síðar voru Vökulögin
sett og átti Jón Baldvinsson, al-
þingismaður, þar stóran hlut að
máli, en Vökulögin fólu í sér að
lágmarkshvíld varð 6 tímar á sól-
arhring. Það var mikil þörf á þess-
ari löggjöf því þessar taumlausu
vökur á togurunum fóru illa með
marga. Sumir skipstjórar höfðu
þó tekið upp hjá sjálfum sér að
hafa einhverja lágmarkshvíld —
t.d. Guðmundur Jónsson á Skalla-
grími sem var mikill aflamaður.
Hann taldi ekki borga sig að
leggja þessar voðalegu vökur á
mannskapinn og hafði fjögurra
tíma lágmarkshvíld á sólarhring."
Varstu orðinn stýrimaður á
þessum árum?
Halaveðrið 1925
„Nei, það var ekki fyrr en síðar,
þó ég væri búinn að taka skólann
átti ég allt ólært um störfin um
borð. Fyrst var ég háseti, svo
netamaður og svo annar stýrimað-
ur. Fyrsti stýrimaður varð ég ekki
fyrr en 1923.“
Lentuð þið í Halaveðrinu 1925?
„Nei, ég var ekki á sjó þá en ég
man vel eftir hversu veðurhæðin
var mikil hér í Reykjavík. fslandið
lá þá við hafnarbakkann í Reykja-
vík og dældaðist þá töluvert á síð-
unni, svo þú sérð að eitthvað hefur
gengið á. Þarna fórust tveir togar-
ar á Halamiðum, Leifur heppni og
Robertson, en margir sluppu
naumlega eftir mikinn hrakning.
Sú trú lifði þá enn meðal manna