Morgunblaðið - 16.10.1983, Síða 30

78
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1983
í eftirfarandi grein lýsir
þýzki blaðamaðurinn Kathar-
ina Zimmer síðustu ævidögum
aldraðra og dauðvona — ein-
manaleika þeirra, umkomu-
leysi og angist. Við, sem erum
enn hraust og í fullu fjöri,
ýtum eftir megni frá okkur
allri tilhugsun um dauðann og
viljum þar helzt hvergi nærri
koma, jafnvel þegar okkar nán-
ustu eru að kveðja þennan
heim.
af, lokaðir inni; þeir taka ekki
lengur þátt í daglegu lífi venju-
legrar fjölskyldu, sjást naumast
við störf í atvinnulífinu.
Þó tekur fyrst steininn úr, þegar
um dauðsfall er að ræða. Með
dauðann er farið mjög í launkofa
eins og eitthvað neyðarlegt, óvið-
eigandi, eins og utan gátta, eitt-
hvað alveg óviðkomandi daglegu
lífi fólks. Þótt það fari auðvitað
ekki hátt, virðist það í mörgum
tilvikum vera aðstandendum deyj-
andi fólks hinn mesti léttir að
þurfa ekki að vera neins staðar
nærstaddir, þurfa ekki að horfa á
og fylgjast sjálfir með því, sem
þeir innst inni óttast einmitt svo
mjög. Þennan ótta vilja menn þó
ógjarnan játa, hvorki fyrir sjálf-
um sér né öðrum.
Flestir búa líka það þröngt nú á
dögum, að það er ekkert pláss
fyrir deyjandi sjúkling á heimil-
inu.
Það eru því sjúkrahúsin og
hjúkrunarhælin, sem verða, hvort
sem það nú er með góðu eða illu
móti, að ráða fram úr þessum
vanda og taka við hinum dauð-
vona. Oftar en hitt gengur það þó
heldur báglega til á sjúkrahúsum
og hjúkrunarhælum og skal engan
undra, þegar þess er gætt, að þess-
ar stofnanir hafa oftast ekki
nægilega mörgu sérþjálfuðu
starfsfólki á að skipa til þess að
stunda dauðvona sjúklinga, svo
vel sé, og annast þá af þeirri nær-
færni og þeim skilningi, sem þarf.
Þá kemur það og fyrir, að mikill
misbrestur er á framkomu starfs-
liðs við aðstandendur hinna deyj-
andi.
Jafnvel læknar, hjúkrunarfræð-
ingar og sjúkraliðar eru oft á tíð-
um ekki þeim vanda vaxnir að
mæta dauðastríði sjúklinga sinna
á réttan og tilhlýðilegan hátt.
Nöturleiki viö banabeð
í sjúkrahúsi einu í Múnchen
skoðaði ég herbergi, sem deyjandi
sjúklingar eru venjulega fluttir í.
Þetta líktist einna helzt geymslu-
rými, með ógagnsæjum glugga-
rúðum og veggirnir málaðir í held-
ur dapurlegum grágrænum lit.
Þarna deyja menn, svo lítið ber á,
bak við tjaldvegg, sem stillt er upp
fyrir framan rúmið — í eins konar
felustað inni í felustaðnum.
Séu engir aðstandendur nær-
þinn?
að hryglir í gamla
manninum. Húðin
stríkkar yfir kinnbein-
unum og er einkenni-
lega slétt á að líta. Ná-
hvít höndin liggur máttvana ofan
á sænginni. Hann virðist ekki vera
með meðvitund. Mælitækin hand-
an við hátt sjúkrarúmið sýna
starfsemi hjartans og blóðrásar-
innar. Hinn 87 ára gamli maður er
í andarslitrunum.
Læknirinn á gjörgæzludeild
sjúkrahússins hafði ráðfært sig
við eiginkonu sjúklingsins og
hjúkrunarkonur deildarinnar um
hvað enn skyldi aðhafast. Þau
hafa stundað gamla manninn, sem
þjáist af lungnaþembu, og vikum
saman hafa þau fylgzt með því,
hvernig honum hrakar jafnt og
þétt. Þau hafa öll samúð með hon-
um, því þeim þykir vænt um þenn-
an þolinmóða, aldraða sjúkling.
Læknirinn hafði komizt að þeirri
niðurstöðu, að það væri betra að
hætta núna að veita sjúklingnum
frekari aðstoð með öndunarvél-
inni, því hún ylli honum aðeins
óþarfa kvölum. Það var snemma
um morguninn. Nú er klukkan að
verða 5 síðdegis. Manninum er
orðið þungt um andardráttinn.
Hjúkrunarkonan rennir mjórri
slöngu inn um opinn munn hans
niður í lungnapípuna til þess að
soga slím upp úr lungunum. „Ann-
ars fyllast þau bara,“ segir hún við
hann til skýringar. Hún talar ró-
andi við gamla manninn meðan á
þessari óþægilegu meðferð stend-
ur. Hann veitir mótspyrnu. Það
lítur ekki út fyrir, að hann heyri
til hennar. Samt sem áður er aldr-
ei að vita, hvað sjúklingurinn
skynjar í raun og veru mikið, þótt
hann virðist vera meðvitundar-
laus.
Hún vætir skrælþurran munn
hans; hann getur ekki lengur
drukkið. Hann virðist heldur ekki
geta gefið upp öndina.
Viö og við gengur hjúkrunar-
konan að rúmi hans. Hún segir
honum, að konan hans sé að koma.
Það líður langur tími, áður en hún
kemur. Þegar hún svo kemur inn í
fylgd með frændkonu sinni, sezt
við sjúkrarúmið, tekur um hönd
hans og talar við hann, fær sjúkl-
ingurinn aftur meðvitund i fáein
augnablik. Þá tekur hinn erfiði
andardráttur hans aftur að þyngj-
ast, hann grípur andann á lofti
nokkrum sinnum, svo stöðvast
andardrátturinn. I nokkrar mín-
útur sýnir mælitækið ennþá starf-
semi hins sterkbyggða hjarta
hans, þar til ferill linuritsins verð-
ur stöðugt flatari og endar loks í
beinni línu. Gamli maðurinn er
dáinn.
Ósköp venjuiegt dauðsfall eins
og það gerist á hverjum degi.
Flestir vilja deyja heima
Um það bil 60—70% allra
dauðsfalla eiga sér stað í sjúkra-
húsum. 20—25% dauðvona sjúkl-
inga deyja á elliheimilum eða á
hjúkrunarheimilum; aðeins um
það bil 10% deyja í sínum heima-
húsum. EF tekið væri tillit til
óska manna væri þessum tölum
algjörlega öfugt farið, 90% allra
dauðvona sjúklinga vilja nefnilega
helzt af öllu fá að dvelja síðustu
daga ævinnar heima hjá sér; að-
eins um 10%, oftast einhleyp-
ingar, kjósa heldur að deyja á
hjúkrunarheimili eða í sjúkrahúsi.
Allir þeir læknar, sem ég hef rætt
við, hafa staðfest, að sá ótti, sem
dauðvona fólk lætur langoftast í
ljós, sé óttinn við að vera skilinn
eftir einn og yfirgefinn, þegar
dauðastundin rennur upp.
Á eftir þessum ótta, en þó
nokkru sjaldnar, láta menn svo í
ljós geig við að þurfa að líða þján-
ingar í banalegunni eða liggja al-
veg meðvitundarlaus og ósjálf-
bjarga, glata mannlegum virðu-
leika.
Það verður naumast sagt, að í
daglegu starfi og vafstri, jafnt á
sjúkrahúsum sem á hjúkrunar-
heimilum fyrir aldraða, sé nægi-
legt tillit tekið til einmitt þessara
lágmarksóska og þarfa deyjandi
manna og þeirra helztu óttatil-
finninga. Samt sem áður verður að
telja það ósanngjarnt og óréttlátt
að skella skuldinni eingöngu á
stofnanir eins og sjúkrahús og
hjúkrunarhæli. Sökina þá má öllu
fremur rekja til viðhorfa alls
þorra manna til dauðans.
Neyðarlegt laumuspil
kringum dauðann
I heimi okkar nútímamanna,
þar sem góð heilsa, góður efna-
hagur, mikil afköst og þróttmikil
æska skipa efstu sætin í gildis-
mati alls almennings, má svo virð-
ast sem sjúkdómar, elli og dauði
séu þess háttar óviðunandi fyrir-
brigði, sem ekki eigi að hafa í há-
mælum, heldur leyna á afviknum
stöðum. Þetta á ekki eingöngu við
um hið svonefnda þjóðfélag, held-
ur einnig um einstaklinginn, sem
leitast við að fara dult með allt
þess háttar og ýtir því frá sér í
lengstu lög.
„Þegar maður er veikur, er ekki
lengur litið á mann sem fullgilda
manneskju," sagði 18 ára gamall
sjúklingur við mig, en hann var
nýlega búinn að gangast undir
annan uppskurð vegna krabba-
meins.
Að því er varðar aldraða, þá eru
þeir neyddir beinlínis til að hverfa
úr starfi sínu, ýtt til hliðar, smal-
að saman á fjöldastofnanir, girtir
Ljósm. Frieder Blickle
Katharina Zimmer:
Dauði,
Hvar er broddur