Morgunblaðið - 16.10.1983, Qupperneq 46

94
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1983
Dani og Svia greinir stundum á eins og verða vill,
t.d. um olíuleit og lögsögumörk í Kattegat, en á
þessum deilumálum finnst yfirleitt farsæll endir
eins og vera ber með'gó$a gránna og frændur.
Um annaö mál hafa þeir þó aldrei oröið á eitt sáttir, en
það er málið um Jane Homey, Ebbu Charlotte Homey
eins og hún hét réttu nafni. Hún var sænskur borgari en
danskir andspymumenn á stíðsárunum tóku hana af lifi
fyrir að njósa fyrir Þjóðverja. Þótt sænsk stjómvöld hafi
opinberlega fallist á skýringar dönsku andspymuhreyf-
ingarinnar eftir strið hefur aldrei orðið hljótt um þetta
mál. Svíar telja Jane Homey hafa verið saklaust fómar-
lamb tortryggninnar, sem rikti í Danmörku og öðrum
hersetnum löndum á stríðsárunum, en Danir ítreka sínar
fyrri skýringar. Þeir em þó ekki sammála um alla þætti
málsins og enn hefur ekki verið upplýst hver fyrirskipaði
aftöku Jane Homey, JVfata Hari síðari heimsstyrjaldar“
eins og hún var einu sinni kölluð á síðum heimsblaðanna.
ALLIR karlmenn eiga sér sína
draumadís, fallega konu, sem
þeir bæði óttast og tigna í senn,
kynþokkafulla og krefjandi.
Þannig var Jane Horney. Hún
samrekkti öllum þeim karl-
mönnum, sem hún komst yfir,
naut þess út í ystu æsar og sá
aldrei eftir neinu. Jane Horney
var auk þess vel gefin. Hún tal-
aði auk sænsku, ensku, þýsku,
frönsku og dönsku reiprennandi
og gat bjargað sér á spænsku,
ítölsku og grænlensku. Faðir
hennar var sænskur verkfræð-
ingur af góðum ættum, móðir
hennar dönsk og þau veittu
henni ótakmarkað frjálsræði í
æsku. Hún lifði lífi yfirstétt-
anna þar sem bílar og tennis-
leikur eru aðaláhugamálin.
Gerðist skipsjómfrú
á Grænlandsfari
Jane Horney gæddi sér
snemma á gómsætustu réttun-
um, sem lífið hafði upp á að
bjóða. Hún var ekki gömul þeg-
ar hún stökk að heiman og réð
sig sem barstúlku í því alræmda
Shanghaj-hverfi í Kaupmanna-
höfn en þá komu danskir vinir
fjölskyldunnar til skjalanna,
„björguðu" henni úr spillingunni
og komu henni fyrir á óðalssetri
á Sjálandi. Jane Horney héldu
hins vegar engin bönd og hún
fór sína leið án þess að kveðja.
Það kom brátt í ljós, að Jane
var komin til sjós, hafði ráðið
sig sem skipsjómfrú og var á
leiðinni til Grænlands þar sem
hún fór í land og dvaldist um
skeið. Jane hreifst mjög af
Grænlandi og Grænlendingum,
lærði málið og safnaði ókjörun-
um öllum af listmunum, högg-
myndum, bátslíkönum, vopnum
og veiðarfærum, og hafði með
sér heim til Stokkhólms þar sem
hún setti upp sýningu á munun-
um og skrifaði um efnið greinar
kynningu sænskra stjórnvalda
var fallist á skýringar Dananna
og þar með átti málið að vera úr
sögunni. Aðeins í nokkra mán-
uði þó því að í desember sama ár
krafðist Moosbjerg, ráðherra í
sænsku stjórninni, nýrra rann-
sókna á danska „dómsmorðinu".
Árið 1947 og 1948 voru tveir
Danir handteknir í Svíþjóð,
fyrrum andspyrnumenn, þeir
Ingolf Asbjörn Lyhne („Litli-
björn") og Svend Aage Geisler
(„Stóribjörn"), og sakaðir um
morðið á Jane Horney. Þeir voru
þó báðir látnir lausir eftir að
dönsk stjórnvöld blönduðu sér í
málið.
Málið rifjað upp
Síðan hefur aldrei verið hljótt
um Jane Horney nema í stuttan
tíma í senn. Næstum allir, sem
afskipti höfðu af málinu, sænsk-
ir og danskir ráðherrar, lög-
reglumenn og andspyrnumenn,
rifja það upp í endurminningum
sínum, blöð og tímarit beggja
vegna Eyrarsunds blása reglu-
lega lífi í glæðurnar, gerð hefur
verið kvikmynd um Jane Horney
og 1976 gerði sænski rithöfund-
urinn Erik Haaest sjónvarps-
þátt um hana þar sem hann
sýknaði hana af allri sök.
Sænski blaðamaðurinn Curt
Falkenstam kynti svo undir bál-
inu nú nýlega með bók um
Horney þar sem hann kemst að
sömu niðurstöðu og Haaest og
til að hlutur Dana yrði ekki út-
undan rifjaði prófessorinn
Henning Fenger málið upp á
síðum Politiken í júlí sl. Þar
dregur hann í efa réttmæti
margra manndrápanna, sem
danska andspyrnuhreyfingin
stóð fyrir, og veltir því fyrir sér
með hvaða hætti þau voru
ákveðin.
Fómarlamb óseðjandi
ævintýralöngunar
eða Mata Hari síðari heimsstyrjaldar?
í blöð og tímarit. Á meðan á
þessu starfi hennar stóð kynnt-
ist hún manninum sínum tilvon-
andi, Granberg ritstjóra, og með
honum fór hún til Berlínar í
byrjun stríðsins.
Kynhrifin streymdu
frá henni
Danskur maður að nafni
Henrik Ringsted, sem staddur
var í Berlín á þessum tíma, segir
frá því í endurminningum sín-
um þegar Jane Horney kom í
fyrsta sinn í blaðamannaklúbb-
inn: „Hún var yfirnáttúrulega
falleg og kynhrifin, sem
streymdu frá henni, voru eins og
segull, sem dró á eftir sér gap-
andi karlaskarann." Jane var þó
ekki sest í helgan stein með
Granberg sínum eins og að lík-
um lætur og hún notaði hann
aðeins sem „aðgöngumiða að
Berlín stríðsáranna og að yfir-
stéttinni í bænum: SS-furstun-
um“, segir Ringsted í endur-
minningum sínum.
Upp úr þessu byrja hin
óvenjulegu ferðalög Jane milli
Berlínar, Kaupmannahafnar og
Stokkhólms, sem mörgum komu
dálítið undarlega fyrir sjónir,
ekki sist fyrir það hve fyrir-
hafnarlaust hún fór um þýsku
landamærastöðvarnar. Hún
hafði sambönd við menn frá öll-
um stríðsaðilum og hún var vel
kunnug í Stokkhólmi, því mikla
njósnahreiðri, og þvi ekki und-
arlegt, að smám saman vaknaði
grunur um að hún ynni fyrir
Þjóðverja.
„Hér fer föður-
landsvinurinn“
Sumum í dönsku andspyrnu-
hreyfingunni fannst nú tími til
kominn að hafast eitthvað að —
kannski eftir fyrirskipun frá
Englandi, sem þó hefur aldrei
verið staðfest. Jane, sem vissi
um þann grun, sem á henni lá,
vildi gjarna hreinsa sig af allri
sök og þess vegna féllst hún á að
fara til Danmerkur eftir að
henni hafði verið lofað fundi
með háttsettum mönnum í
dönsku andspyrnuhreyfingunni.
„Hér fer föðurlandsvinurinn,"
voru hennar síðustu orð þegar
hún kvaddi foreldra sína.
Jane Horney var skotin til
bana um borð i bát á milli Dan-
merkur og Svíþjóðar i janúar
árið 1945. Hún var þá 27 ára
gömul. Síðan eru liðin 38 ár og
enn þann dag í dag eru menn
ekki á eitt sáttir um þennan at-
burð.
Reynt að villa um
fyrir Svíum
Jane Horney var sænskur
ríkisborgari og danska and-
spyrnuhreyfingin óttaðist viðbr-
ögð Svía. Þess vegna fengu þeir
stúlku, sem líktist Jane, til að
lita á sér hárið rautt og fara til
Stokkhólms undir hennar nafni.
Þannig átti að leiða sænsku
lögregluna á villigötur en hún
lét ekki blekkjast og í sænsku
blöðunum voru brátt gerðar há-
værar kröfur um að málið yrði
upplýst. Það varð til þess, að ár-
ið 1946 fóru þeir Eivind Larsen,
dómsmálaráðherra í dönsku
stjórninni, og þingmaðurinn
Frode Jacobsen til Stokkhólms
til fundar við sænsku ráðherr-
ana Tage Erlander og Gustav
Möller til að gera út um þetta
mál í eitt skipti fyrir öll. í til-
Hvers vegna var
Jane Horney drepin?
Nú er komið að því erfiðasta í
málinu um Jane Horney. Hvers
vegna var hún skotin til bana?
Eftirfarandi kenningar hafa
verið settar fram um það:
1) Hún vissi of mikið um
dönsku andspyrnuhreyfinguna,
félaga hennar og „leynileiðir".
Vegna kunningsskapar hennar
við háttsetta Gestapo-menn var
hún stórhættuleg. Skipunin kom
frá Englandi. (Frode Jacobsen
o.fl.)
2) Hún hafði verið þýskur
njósnari en féllst á að gerast
gagnnjósnari. Því varð þó að
halda leyndu til að Þjóðverja
grunaði ekkert og þess vegna
vissu svo fáir andspyrnumenn
að skipunin um að drepa hana
hafði verið afturkölluð. Hún var