Morgunblaðið - 21.12.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 1983
Áætlanir um stórfellda
yalddreifingu í Noregi
— eftir Sigurð
Helgason
Við íslendingar höfum í mörg ár
verið að ræða um valddreifingu,
en lítið hefur miðað áfram í raun.
Það er athyglisverð staðreynd, að
allir starfandi stjórrimálaflokkar
hér á landi hafa tekið málið upp á
sína arma og fellt ákvæði um það
efni í stjórnmálayfirlýsingar sín-
ar, eins og nýleg dæmi sýna, sem
hér verður ekki rakið nánar. í
þeirri von að þjóðin vakni til dáða
og ekki verði aðeins orðin tóm lát-
in viðgangast og jafnframt í von
um að umræður glæðist, skal
reynt að kynna, hvernig Norð-
menn vinna að þessu verkefni.
Tekið skal fram að í Noregi eru 18
fylki, sem hafa verulega sjálf-
stjórn í mörgum málaflokkum.
Þar eru sjálfstæð fylkisþing, sem
kosið er til, og er æðsta stjórn í
málefnum fylkisins. Einnig eru
fylkisstjórar, sem eru umboðs-
menn konungs og ríkisstjórnar-
innar í fylkinu. Þeir eiga að vinna
að margvíslegum hagsmunamál-
um innan fylkisins og starfa undir
stjórn dómsmálaráðuneytisins,
enda þótt störf þeirra séu á vegum
og í umboði flestra ráðuneyta
landsins. Má með sanni segja að
með þessari skipan er starfsemi
stjórnarráðsins færð til hérað-
anna.
Undirbúningur málsins
Af hálfu Stórþingsins í Noregi
var einróma samþykkt að setja
nefnd, sem dómsmálaráðuneytið
skyldi skipa, til þess að finna leið-
ir til að auka verksvið fylkisstjóra,
en það voru þær stjórnmálalínur,
sem nefndin skyldi starfa eftir.
Dómsmálaráðuneytið þar í landi
skipaði síðan nefnd í málið árið
1980 og voru í nefndinni tveir af
hálfu fylkisstjóra og sjö frá eftir-
töldum ráðuneytum: dómsmála-
ráðuneytinu, sveitstjórnar- og
viðskiptaráðuneytinu, félagsmála-
ráðuneytinu, fjármálaráðuneyt-
inu, neytendaráðuneytinu, um-
hverfisráðuneytinu, kirkju- og
menntamálaráðuneytinu.
Ljóst er að skipan ráðuneyta í
Noregi er öðru vísi en hér á landi.
Eftirtalin atriði voru aðallega
rædd:
a) Nefndin kannaði rækilega þau
verkefni, sem fylkisstjórarnir
höfðu þegar fengið og þá sérstak-
lega ný verkefni, sem samþykkt
höfðu verið í löggjöf, t.d. í lögum
um náttúruvernd.
b) Hún fór sérstaklega yfir erind-
isbréf fylkisstjóranna og annarra
starfsmanna fylkjanna. Var er-
indisbréfunum breytt í samræmi
við aukið starf þeirra, en þeim ber
að samræma starfsemi ríkisvalds-
ins í fylkjunum.
c) Hún lagði áherslu á að endur-
skipulagningin miðaðist við ný
verkefni frá fagráðuneytunum,
svo og aukin verkefni hjá þeim
ráðuneytum, sem þegar höfðu fal-
ið þeim þýðingarmikil verkefni.
d) Nefndin gerði og grein fyrir
hinni fjármálalegu hlið málsins.
Stjórnvaldið fært í héruðin
Það var árið 1976, sem gerð var
veruleg breyting á störfum fylkis-
stjóraembættanna í Noregi. Ann-
ast þeir nú aðallega hlutverk
stjórnarráðanna í hinum dreifðu
fylkjum landsins. Allir nefndar-
menn voru sammála um að ráðu-
neytisstjórar vildu eindregið auka
störf þessara embætta, þar sem
reynslan hefði verið sérlega góð.
Iiögð er áhersla á að ráðuneytin
sendi upplýsingar um ný verkefni
til fylkisstjóranna. Dómsmála-
ráðuneytið hefur yfirumsjón með
þessari upplýsingaöflun gagnvart
öðrum ráðuneytum, en fagráðu-
neytin bera ábyrgð á sinum upp-
lýsingum. Með tölvuvæðingu emb-
ættanna þar í landi skapast miklir
möguleikar í þessum efnum, sem
gera þessi embætti enn þýð-
ingarmeiri og farsælli í framtíð-
Sigurður Helgason
„Tekið skal fram, að í
tillögum stjórnkerfis-
nefndar eru engar tillög-
ur um dreifingu stjórn-
valdsins til héraðanna,
enda þótt í löggjöf
margra vestrænna þjóða
sé kerfisbundið unnið
að svipuðum markmið-
um. Úr þessu má samt
bæta í meðförum Al-
þingis og eru þingmenn
hvattir til þess að kynna
sér þessi mál sérstak-
lega og snúa þróuninni
við hér á landi, sem
löngu er orðið tíma-
bært.“
inni. Nefndin er og sammála um
það, að ef gætt er fyllsta sparnað-
ar og hagsýni verði kostnaðarauki
enginn, þar sem aukin verkefni
þeirra dragi úr verkefnum stjórn-
arráðsins í höfuðborginni. Það
sem vinnst er stórbætt þjónusta
við dreifbýlið, sem allir þar í landi
fagna. Stórþingið norska hefur
tekið mál þetta upp á sína arma og
þjóðin öll fagnar þessari þróun og
hún á sér stað á öllum sviðum og
með fullu samkomulagi allra. Hér
verður ekki gerð tilraun til þess að
rekja störf fylkisstjóraembætt-
anna nákvæmlega, en þau snerta
m.a. náttúruvernd, yfirumsjón
með störfum sveitarstjórna og
margvísleg mál, erfða-, sifja- og
persónuréttarlegs eðlis, svo og
fjölmörg önnur verkefni frá ráðu-
neytunum. Taka verður eðlilega
tillit til þessa að verulegur að-
stöðumunur er á löggjöf í Noregi
og hér á landi. Störf fylkisstjór-
aembættanna verða ekki nánar
rakin, en mjög auðvelt er fyrir
stjórnvöld hér að afla þessara
upplýsinga, ef áhugi er fyrir máli
þessu.
Notum tækifærið
Sérstök ástæða er til að gefa
þessu máli nýjan gaum eftir að
stjórnkerfisnefnd hefur kynnt til-
lögur sínar að endurskoðun laga
um Stjórnarráð íslands. Forsæt-
isráðherra hefur og lofað að leggja
fram frumvarp til Alþingis um
lagabreytingu á þessum lögum.
Tekið skal fram, að í tillögum
stjórnkerfisnefndar eru engar til-
lögur um dreifingu stjórnvaldsins
til héraðanna, enda þótt í löggjöf
margra vestrænna þjóða sé kerf-
isbundið unnið að svipuðum mark-
miðum. Úr þessu má samt bæta í
meðförum Alþingis og eru þing-
menn hvattir til þess að kynna sér
þessi mál sérstaklega og snúa
þróuninni við hér á landi, sem
löngu er orðið tímabært. Höfum í
huga að strax við landnám íslands
var landinu skipt í fjórðunga og
var hið gamla Alþingi okkar byggt
á þeirri þjóðskipan. Á sama
grundvelli byggðist skipan lands-
ins í fjögur ömt. Með fyrstu lög-
um, frá 1903, um Stjórnarráð fs-
lands voru ömtin lögð niður. Að-
eins einn alþingismaður varaði við
þessari þróun og benti á að þar
með væri allt framkvæmdavaldið í
Reykjavík og að í sama mæli
minnkaði vald héraðanna. Hafa
aðvörunarorð hans reynst rétt, en
nú er tækifærið að efla fram-
kvæmdavaldið í héruðunum að
nýju og tökum frændur okkar í
Noregi til fyrirmyndar og þá mun
vel fara.
Sigurður Helgason er bæjarfógeti á
Seyðisfíröi og sýslumaður í Norð-
ur-Múlasýslu.
Þrjár Benetton-verzlan-
ir opnaðar á einu ári
Ný Benetton-verslun var opnuö við Laugaveg fyrir skömmu og eru
Benetton-verslanirnar þá orðnar þrjár í Reykjavík. Eigandi verslananna
er Hjördís Gissurardóttir og sagði hún í viðtali við Mbl.: „í verslunun-
um fást eingöngu vörur frá ítalska fyrirtækinu Benetton sem framleiðir
fatnað fyrir alla aldurshópa. Þessar vörur hafa öðlast miklar vinsældir
fyrir einfalda og fallega hönnun, gæði, liti og lágt verð. í þessu merki
fæst mikið úrval af peysum, buxum, skyrtum, húfum og treflum. Og má
í raun segja aö það fáist í þessu svo til allur fatnaður nema nærföt og
skór. Merkið byggist á breiðu litrófi og má fá öll fötin í stíl. Út frá
sterkum grunnlitum sem eru fimmtíu og fjórir koma tónalitir og verða
litirnir þannig samtals hundrað og tuttugu. Mikil áhersla er lögð á
náttúruefni eins og ull, bómull og angóru.
En er ekki of mikið að hafa
þrjár búðir í miðbænum með
sömu vörurnar?
„Nei, alls ekki. Þó þetta sé
sama merkið er vöruúrvalið og
fjölbreytnin svo mikil að það
væri hægt að hafa tíu búðir á
sömu slóðum án þess að það
sama fengist í nokkrum þeirra.
Verslanir þessar eru í flestum
tilfellum ekki stórar en þess í
stað fleiri. í Evrópu lífga þessar
búðir upp á annað hvert götu-
horn, svo það telst í sjálfu sér
ekki mikið að hafa þrjár í mið-
borg Reykjavíkur."
Búðirnar hafa verið opnaðar
ein af annarri á þessu ári. Tvær
þeirra eru á Skólavörðustíg, önn-
ur er eingöngu með barnaföt og
eru þau merkt 012 Benetton, og
hin er með úrval af tískufatnaði
fyrir dömur og herra, 12 ára og
upp úr. I nýju búðinni á horni
Klapparstígs og Laugavegar
fæst einnig tískufatnaður fyrir
þennan aldurshóp. Þar er sama
litauppbygging en sniðin eru
önnur og úrvalið annað.
Landfræðileg þoka í
dönskum grunnskólum
EFTIRFARANDI grein birtist í
danska blaðinu Politiken Weekly
fyrir vikuna 4.—10. nóvember sl. í
tilefni af umræðum um skólamál,
sem farið hafa fram í Morgunblað-
inu og víðar að undanfórnu, birtir
Mbl. þessa grein í lauslegri þýð-
ingu, lesendum blaðsins til upplýs-
ingar. Greinin er eftir H.E. Hille-
rup-Jensen, yfirkennara, og birtist
upphaflega undir fyrirsögninni
„Landfræðileg þoka í grunnskól-
um“.
Um þessar mundir eru liðin
hundrað ár síðán námsefnið
landafræði var tekið upp sem
sjálfstætt fag við Kaupmanna-
hafnarháskóla.
Á næstu árum naut landa-
fræðinám vaxandi viðurkenn-
ingar og áherslu í dönskum skól-
um. Það hélst nokkuð óbreytt
eftir setningu skólalaganna frá
1958.
Með setningu grunnskólalag-
anna 1975 hefur landafræði nán-
ast gefið upp öndina sem sjálf-
stætt fag, eins og kemur ber-
sýnilega í ljós í nær algjörum
skorti danskra skólanema á
landfræðilegri þekkingu.
í dag er nær ómögulegt að fá
nokkurn danskan grunnskóla-
nema til að tjá sig um eitt ein-
asta land. Fæstir þekkja nokkuð
til veraldarinnar utan Danmerk-
ur og þekking á danskri landa-
fræði er svo takmörkuð, að það
tekur engu tali.
Sem landafræðikennari um
margra ára skeið hef ég oft furð-
að mig á fákunnáttu nemenda í
dag. Námsefnið landafræði
byggist að hluta á utanbókar-
lærdómi um ár, landslag, bæi,
fjöll og fleira; þar sem þekking á
öðrum löndum er að verulegu
Ieyti háð þekkingu um alþjóðleg
tengsl, alþjóðlegar stofnanir
o.s.frv. og þar sem þessi tengsl
hafa iiðið fyrir fullkomna fá-
fræði um nákvæma vitneskju,
eru nemendur í dag svo fákunn-
andi, að því verður ekki með orð-
um lýst.
Því miður má einnig skella
skuldinni á takmarkaða mennt-
un kennara. Fjölmargir danskir
kennarar hafa sjálfir ekki einu
sinni grundvalíarþekkingu á
landfræðilegum efnum.
Allt vandamálið á að hluta
rætur sínar að rekja til þess, að
nær heil kynslóð danskra kenn-
ara hefur verið menntuð í kerfi,
sem hefur enga áherslu lagt á
utanbókarlærdóm um nokkurn
hlut. Sem námsgrein hefur
landafræði ef til vill orðið harð-
ast úti í þessari þróun, kannski
vegna þess m.a. að námsgreinin
hefur átt sér allt of fáa formæl-
endur undanfarin ár.
í viðleitni sinni til að rétta
hlut landafræðinnar hefur
menntamálaráðherrann nú
ákveðið að auka hlut landafræð-
innar innan ramma samfélags-
fræði í 8. og 9. bekk.
Þetta er ekki nóg. í 8. og 9.
bekk ætti samfélagsfræðin að
víkja algjörlega og bíða 10.
bekkjar, þar sem nemendur hafa
náð þeim aldursþroska að þeir
séu betur færir um að meðtaka
„boðskapinn" í samféiagsfræð-
inni en í 8. og 9. bekk — með
einstökum undantekningum þó.
Þess í stað ætti að taka upp
landafræði og líffræði sem
sjálfstæðar námsgreinar í þess-
um bekkjum — á nákvæmlega
sama hátt og gert var við sögu
þegar slök staða hennar sem
námsgreinar á kostnað samfé-
lagsfræðinnar var viðurkennd.
Það skal viðurkennt, að hér er
um viðkvæmt mál að ræða og ef
til vill er ómögulegt að gera um-
fangsmiklar breytingar á
stundaskrám nemenda. Það má
því láta sér detta í hug, að þeim
þrem tímum, sem nú er varið til
samfélagsfræðikennslu í 8. og 9.
bekk, verði skipt sem hér segir:
í 8. bekk: líffræði í 2 tíma og
landafræði i 1 tíma. í 9. bekk:
landafræði í 2 tíma og líffræði í
1 tíma.
f 10. bekk væri væntanlega
skynsamlegast að kenna samfé-
lagsfræði eins og til þessa.
Ef tækist að koma á því
kennslufyrirkomulagi, sem hér
hefur verið sett fram tillaga um,
verður hægt að komast hjá
margvíslegum gloppum í kunn-
áttu nemenda og báðar þessar
sígildu námsgreinar verða hafn-
ar upp á það stig, sem þeim ber,
til gæfu fyrir Danmörku fram-
tíðarinnar.
Greinin í Politiken Weekly eftir
H.E. Hillerup-Jensen, yfirkennara.