Morgunblaðið - 22.01.1984, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 1984
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Á jóladag lést í húsi sínu á
Palma de Mallorca hinn heims-
frægi myndlistarmadur Joan Miró
liðlega níræður að aldri. Miró, sem
telst með fjölhæfustu myndlistar-
mönnum aldarinnar, jafnvígur í
málverki, grafík sem höggmynda-
list, var fæddur í Montroig í ná-
grenni Barcelona, hinn fjórða apríl
árið 1893. Myndheim sinn byggöi
hann öðru fremur á erfðavenju í
katalónskri alþýðulist, sem hann
yfirfærði á samtímann — há-
þróaða og byltingarkennda mynd-
Miró við vinnu sína.
Sjálfsmynd, Vauvenargues (1919)
list aldarinnar. Ásamt löndum sín-
um, þeim Pablo Picasso, Salvador
Dali og Juan Gris, gerði hann
spænska list að stórveldi í nýlist-
um heimsins á tuttugustu öldinni.
Miró var sonur allvel efnaðs
gullsmiðs, fjölskylda hans var frá
Palma de Mallorca og hafði
snemma snúið sér að leirkerasmíði
— og þannig var handverkið ríkur
þáttur í eðli hans.
Miró hóf nám við fagurlista-
skólann í Barcelona fjórtán ára
að aldri en undi sér ekki innan
veggja hans vegna hinna, að
hans mati, stöðnuðu og íhalds-
Kona og fugl undir mána (1944)
sömu kennsluhátta. Foreldrar
hans tóku þá til bragðs að láta
hann hætta námi og vinna fyrir
sér sem kaupmaður. En árið
1912 sneri hann sér aftur að
málaralistinni með samþykki
foreldranna og gerðist þá nem-
andi í „Akademi Gali“ í Barce-
lona. Allt fór þó á sömu leið og
honum fannst ekki jarðvegur
þar fyrir skapandi viðleitni og
hvarf úr skóla árið 1915. Vann
þar eftir sem frjáls og skapandi
listamaður. Hið merkilega við
þetta er að löngu seinna, eða á
árunum 1938—40, er áhugi hans
vaknaði aftur á raunsæinu gekk
hann daglega á Akademi de
Grande Chaumiere í París og
vann eftir módelum. En hér var
hann einnig trúr sjálfum sér og
stöðugri leit sinni að rökréttri
útrás sköpunarhæfileika sinna.
Uppspretta listar Miró var hið
rómanska-katalónska málverk
ásamt alþýðulist — en hann
tengdi þau áhrif fljótlega
evrópskum nýlistarstraumum.
Hann verður fyrir greinilegum
áhrifum af Paul Cézanne, van
Gogh og Henri Matisse. Ein-
kennandi fyrir list hans á þeim
árum var ofsafengin mynd-
hrynjandi er setti myndbygging-
una í bakgrunninn. Tímabilið
hefur stundum verið nefnt
„katalónski Fuvisminn". Hann
kynnist listakaupmanninum
Joseph Dalmau er studdi við
bakið á ungum framsæknum
katalónskum myndlistar-
mönnum og árið 1918 heldur
hann sína fyrstu einkasýningu.
Árið 1919 kemur Miró í fyrsta
skipti til Parísarborgar þar sem
hann kynnist Picasso, sem kaup-
ir af honum sjálfsmynd er hann
málaði í Vauvenargues undir
áhrifum frá Henri Rouseau. Á
næstu árum einkennast myndir
Miró af kúbistískum áhrifum er
hann yfirfærir í flatarmálslega
myndbyggingu t.d. í myndum af
nöktum konum — samfara
áhrifum af skreytikenndri list
Matisse. Hann vinnur í níu mán-
uði að mikilli mynd, er hann
málaði í Montroig, Barcelona og
París, en hún markaði tímamót
á ferli hans („Sveitasetur"
132x147 sm).
Myndin tilheyrir safni Mrs.
Ernest Hemingway, New York.
Um þessa mynd sagði Ernest
Hemingway rétt eftir að hún
hafði verið máluð „Myndin hefur
allt í sér, sem maður finnur og
upplifir þegar maður er á Spáni,
. o y—
Mynd af lftilli stúlku (1918)
og allt, sem maður finnur og
upplifir þegar maður er farinn
þaðan og getur ekki snúið aftur."
Eftir þetta þróar hann á næstu
árum þann sjálfstæða stíl sem
hann er heimsþekktur fyrir og
byggist á óheftri útrás hug-
myndaflugsins i anda frjálsrar
kalligrafíu (austurlenzkt letur)
og hvers konar myndræns tákn-
máls.
Árið 1924 var Miró einn af
þeim er skrifuðu undir opið bréf
(manifest) súrrealistans André
Bretons og sýndi með þeim árið
eftir. Hann tileinkaði sér þó ekki
með öllu kenningar súrrealist-
anna og á þessum árum voru á
meðal vina hans jafn ólíkir
myndlistarmenn og Max Ernst,
Yves Tanguy, Marchel Duchamp
og Alexander Calder. Allir þess-
ir menn urðu fyrir áhrifum hvor
frá öðrum, hann gerir t.d. ásamt
Max Ernst leikmynd við ballett-
inn Rómeo og Júlía eftir Serge
Diaghileff árið 1925. Óheft og
lífræn málverk Joan Miró hafa
oft verið skilgreind sem mynd-
ljóð vegna hins tón- og ljóðræna
yfirbragðs þeirra. í þeim kemur
greinilega fram katalónsk skap-
gerð — litimir eru í senn hátt-
stemmdir og blæbrigðaríkir,
jafnframt því sem myndirnar
hafa yfir sér dulrænan og trúar-
legan blæ. Sem slíkar höfða þær
til alþýðulistarinnar og eru verð-
ugt framhald listhefðar heima-
héraðs hans Katalóníu. Og við
Katalóníu hélt hann alla tíð
tryggð, hvað sem aðrir sögðu,
rituðu og gerðu. Hann taldi sig
ekki endilega Spánverja heldur
öllu fremur Katalóníumann en
hann var á móti aðskilnaði því
að hann vildi sameiningu alls
Spánar, allrar Evrópu og alls
heimsins.
Grafískar myndir hans, svo og
önnur hliðarathafnasemi, eru í
ætt við málverkið en höggmynd-
irnar eru kafli útaf fyrir sig svo
sérstæðar sem þær eru þótt
jafnan kenni maður Miró að baki
þeirra. Yfir þeim er einhver
magnaður og ástþrunginn (eró-
tískur) blær enda notar hann sér
óspart hvers konar kyntákn.
Ekki er nema hálft ár síðan
hann sýndi í hinum virta sýn-
ingarsal „Galerie Adrien
Maeght" í París skúlptúr og
gvass-myndir (gouache) og voru
myndirnar margar aðeins árs-
gamlar.
Engin ellimörk er hægt að sjá
á þessum myndum þótt að tæp-
lega níræður maður væri þar að
verki.
Þannig má segja að Miró hafi
verið kornungur í list sinni allt
sitt líf og gefið kynslóðabils-
hugtakinu lagt nef. Menn athugi
að hann gerði þessar myndir
mjög hjartveikur og sjóndapur
en hver getur séð það á þeim?
Miró gafst aldrei upp, þessi smá-
vaxni stórbrotni maður vann að
list sinni I einrúmi og fjarri
skarkala heimsins og þó voru
myndir hans gerðar í þunga-
miðju listar Evrópu. En þessi
þungamiðja var vinnustofa hans
ásamt lifandi og frjórri sál -
katalónskri út í fingurgóma.
Bragi Asgeirsson