Morgunblaðið - 22.01.1984, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 1984
I langri og merkri sögu íslenskra
sjósóknara fer lítiö fyrir sjókonum. Þó
voru þær þarna og eru. Stundum er
sagt að kvenna sé ekki getið á þeim
vettvangi nema þær lendi í vandræð-
um, klandri eða sjóslysum, svo notuð
séu orð Þórunnar Magnúsdóttur
sagnfræðings í eftirfarandi viðtali. En
hún er einmitt að vinna að því að
safna heimildum um konur sem sóttu
sjóinn. Og það kemur í Ijós að konur
tóku verulegan þátt í sjósókn á tíma
áraskipanna. Og þótt sjósókn yrði al-
farið karlastarf á seglskipum skútu-
aldar, þá taka konur aftur mjög
snemma þátt i útgerð á trillum heimil-
anna og með stækkandi vélbátum
verða þœr eftirsóttar um borð, gjarn-
an sem matsveinar og oft um leið há-
setar. Nú orðiðfara stúlkur oft á sjó
nokkrar vertiðir. Auk þess sem þær
hafa um nokkurt skeið verið loft-
skeytamenn og meira að segja ágœtur
kvenskipstjóri, enda konur farnar að
afla sér slíkra réttinda með námi i
sjómannaskólum.
Er öll sú saga, sem Þórunn er að
grafa upp, mjög athyglisverð og
skemmtileg. Hún er þegar búin að
skrifa í kandidatsritgerð sinni um
sjósókn sunnlenskra kvenna á
tímabilinu 1697 til 1980 og er á
kafi í heimildaöflun um sjókonur
um landið allt. Rit Þórunnar koma
út á næstunni með styrk frá
menntamálaráðuneytinu. Til að
fræðast um þetta náðum við tali
af Þórunni þegar hún var í jóla-
leyfi í Reykjavík, en hún kennir í
vetur í Vestmannaeyjum.
Fimm barna móðir
og kennari
Ferill Þórunnar Magnúsdóttur
sjálfrar er býsna forvitnilegur.
Hún er fimm barna móðir og
kennari þegar hún hefur sagn-
fræðinámið. — Ég er svo mikil
barnakerling, sagði Þórunn hlæj-
andi. Var ekki búin með kennara-
námið þegar ég fór að eiga börnin.
Kom svo aftur að því eftir 30 ár.
Stóð þá á fimmtugu og var sam-
tíða félögum næstyngsta barnsins
míns. Lifandis ósköp var þetta
unga fólk indælt, bætir hún við.
Það kemur fram þegar við förum
að spjalla saman að hún hafði all-
an tímann haft áhuga á skólum og
kennslu, fylgdist með námi barna
sinna og var í foreldraráði við
Melaskólann. Kannski sat það í
henni að hafa ekki lokið kennara-
náminu á sínum tíma. Því fór hún
að kenna einn vetur og Broddi Jó-
hannesson hvatti hana mjög til
þess að koma í kennaraskólann,
þar sem hún sat í fjögur ár. Sá þá
að mikil umskipti höfðu orðið í
kennslunni og tímdi ekki að
hætta. Úr varð að hún tók stúd-
entspróf 1973. En gegn um allt
þetta hafði henni og leiðbeinend-
um hennar verið ljóst að sagan
var hennar óskaviðfangsefni. Þá
var kominn til lánasjóður ís-
lenskra námsmanna. Flest árin í
sagnfræðinni í Háskólanum vann
hún þó með námi. Samt ekki eitt
árið og var þá svo áhugasöm að
hún tók alla kúrsa, með þeim af-
leiðingum að hún brann inni með
nokkra, setn ekki komust fyrir í
prófaskránni. En Þórunn segir að
henni þyki jafn vænt um kennsl-
una og sagnfræðina. Þetta tvennt
togist alltaf á um sálina.
Sjómenn sýna áhuga
Þegar Þórunn Magnúsdóttir
valdi sér að viðfangsefni íslenskar
sjókonur, var hún fremur lött til
þess en hvött. Fólk gerði sér ein-
faldlega ekki ljóst að nokkur veru-
leg brögð væru að því að konur
sæktu sjó. Og að það væri þá
áhugavert. Þegar hún í tímans rás
hefur verið að leita upplýsinga, þá
hefur hún fengið ákaflega góðar
undirtektir hjá sjómönnum og
mikið verið hringt til hennar frá
ýmsum höfnum á Tandinu til að
benda á eitthvert atriði eða veita
upplýsingar. Eins sagði hún að
starfsfólk Fiskifélags íslands
hefði sýnt mikinn áhuga og elsku-
legheit er hún sl. sumar fékk þar
vinnuaðstöðu til að leita fanga í
skýrslum aflatryggingasjóðs.
Þórunn hefur sem sagt lokið
kandidatsritgerð sinni um sjósókn
sunnlenskra kvenna, aðallega frá
verstöðvum í Árnessýslu og miðar
þá við tímann 1697—1980. Af-
markaði þar viðfangsefnið þannig
landfræðilega og í tíma. En áður
hafði hún skrifað BA-ritgerð sína
um sjókonur á sama svæði fram
til 1900. Var þá þegar orðið ljóst
að sögu kvenna hafði ákaflega lít-
ið verið sinnt og að engum stæði
það nær að bæta úr en kven-

* ' "

Þórunn Magnúsdóttir
viö höfnina t
Vestmannaeyjum.
hafi verið að konur stunduðu sjó
frá þessum verstöðvum í Árnes-
sýslu. Þá kemur víða fram hjá Sig-
urði frá Flóagafli og Jóni á Hlíð-
arenda í ölfusi, afa Þórunnar, að
þeir þekktu sjókonur ... Svo tals-
vert er til af bókfærðum upplýs-
ingum um sjósókn kvenna áður en
kom að skrásetningarskyldu.
Ekki lét Þórunn sitja við upp-
lýsingar um konur í Árnessýslu,
en hefur haldið áfram að leita
fanga um allt land. Svo víðtækt
efni hefur hún orðið að taka í
áföngum. Hún er þegar búin að
fara um suður- og austurströnd-
ina, allt til Húsavíkur, og leita
heimilda. Hefur kannað skýrslur
hjá sýslumannsembættunum og
verið vísað á fólk, sem vissi um
eða þekkti til sjókvenna. Þá koma
konur mjög sterkt inn í myndina í
skrifum Bergsveins Skúlasonar,
sem hefur tekið saman mikið efni
um sjósókn á Breiðafirði og kvaðst
Þórunn honum mjög þakklát fyrir
það sem hann hefur haldið til
haga. Eins hafi Lúðvík Kristjáns-
son verið geysilega hirðusamur
um þess háttar upplýsingar f sínu
mikla starfi.
Þórunn hefur í hyggju að vinna
sínar rannsóknir fyrst og fremst á
grundvelli skýrslna. Hún hlaut
rannsóknastyrk sem gerði henni
kleift að vera sumarið 1983 við
rannsóknir á skrásetningaskýrsl-
um á landsmælikvarða. Þar má
finna konur skráðar á skip frá 12
tonnum að stærð og upp úr, allt
frá því skrásetningaskylda var í
lög leidd um 1890. Skrásetning á
skip fór þó misfljótt í gang, sumir
byrjaðir að skrá á skipin fyrr og
aðrir síðar. Þannig hyggst hún fá
skjalfest sannindi um sjókonur í
eina öld, sem enginn vafi getur
leikið á. En ekki er farið út í per-
sónusögur að sinni. Þó kveðst Þór-
unn varla mundu stilla sig um að
vinna efnið upp sem persónusögu,
ef í ljós kæmi áhugi á því að fá
efnið í bók fyrir almenning, og
hefur raunar tekið niður nöfn á
fólki út um land, sem látið hefur í
ljós ósk um að fá slíka bók ef út
kemur.
Við þessar athuganir kemur
fram að flestar konur sem skráðar
eru á báta á seinni tímum eru
matsveinar um borð. Sumar í senn
hásetar og matsveinar. Hefur
henni verið sagt að matsveina-

Sjókonur
óíaar á íslandi
sagnfræðingum. Elsta heimild um
konu sem sótti sjó í Árnessýslu
var um Guðlaugu Þorvaldsdóttir
frá Keldnakoti. Vitneskjan um
hana kemur til af því að málaþras
verður um hagi Guðlaugar 1697 og
1699 og í málgögnum er rækilega
skjalfest að hún er sjókona og lá í
sjóbúð á Stokkseyri. En Guðlaug
þessi var systir Sigríðar í Bratt-
holti, sem var ættmóðir Bergsætt-
ar. Og í Árnessýslu hafa verið til-
tölulega margar konur á áraskip-
unum, að því er Þórunn segir. Hún
bendir á að Brynjólfur frá Minna-
-Núpi geti um konur sem rói með
Þuríði formanni í æfisögu hennar.
T.d. sagt frá sex öðrum konum
með Þuríði formanni í brimróðri
þegar skip Jóns í Móhúsum nær
landi en annað skip ferst. Einnig
segir hún að Vigfús Gumundsson
fræðimaður frá Keldum , sem
skrifaði um sjósókn og verslun-
arhætti, hafi verið hirðusamur um
að nefna konur. Jón Pálsson
bankagjaldkeri getur um konur á
sjó og segir almennt að algengt
Ekki getið
nema þær
lentu í
sjóslysum
eða klandri