Morgunblaðið - 06.06.1984, Side 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JÚNÍ 1984
Overlord-áætlunin skipulögð: Eisenhower, Leigh-Mallory, Tedder og Montgomery.
Rommel virðir fyrir sér fjörutálma.
Bertram Ramsay aðmíráll, sem
skipulagði brottflutninginn frá
Dunkerque, og Sir Trafford
Leigh-Mallory yfirflugmarskálkur
höfðu áður verið skipaðir yfir-
menn sjóhers og flughers Banda-
manna.
Enginn yfirmaður landhers var
skipaður, en Sir Bernard Mont-
gomery var settur yfir brezka her-
liðið og hafði á hendi yfirstjórn
innrásarlandhersins á fyrsta stigi
innrásarinnar. Eisenhower vildi
fá Alexander hershöfðingja í það
starf, en Churchili taldi hann
ómissandi á Ítalíu, þar sem hann
var yfirhershöfðingi Banda-
manna, og Montgomery varð
raunverulega næstráðandi Eis-
enhowers.
Þegar Churchill spurði Mont-
gomery álits á innrásaráætlun
COSSAC kvaðst hann telja að
fyrstu árásarsveitirnar væru of
veikar og fyrirhugað innrásar-
svæði of þröngt. Montgomery var
þá beðinn að endurskoða áætlun-
ina í samráði við Ramsay, Leigh-
Mallory og Bedell Smith.
Undirbúningur
COSSAC hafði lagt til að
áhlaupið yrði gert á svæðinu milli
Grandcamp og Caen við Signuflóa.
Staðarvalið takmarkaðist við
svæðið milli Flushing og Cher-
bourg. Taka varð tillit til flugþols
Spitfire-flugvéla og hafnir urðu að
vera nógu góðar til að hægt yrði
að koma á land miklum fjölda her-
Eisenhower og Montgomery
manna og miklu magni hergagna.
Finna varð hentugar landgöngu-
strendur, þar sem liðssafnaður
gæti farið fram og herlið og vistir
streymt á land áður en hægt yrði
að taka hafnirnar.
Pas de Calais-svæðið hafði
marga augljósa kosti. Þangað var
stutt að fara fyrir skip og flugvél-
ar. Hins vegar var svæðið ramm-
lega varið og möguleikar á stækk-
un innrásarsvæðisins takmarkað-
ir.
Hins vegar voru varnir á Caen-
svæðinu tiltölulega veikar, þar var
gott skjól og góð flugvallastæði.
Þar var líka auðvelt að ná góðri
fótfestu, þegar á land væri komið,
og erfitt fyrir brynsveitir óvinar-
ins að gera gagnárásir.
Samkvæmt áætlun COSSAC
áttu þrjú herfylki að ráðast á land
úr herskipum með aðstoð tveggja
fallhlífastórdeilda. Montgomery
samþykkti áætlunina, en taldi að
gera yrði árásina með meiri
þunga, fjölmennara liði og á breið-
ari víglínu.
Hann lagði því til að tveimur,
helzt þremur, fallhlífaherfylkjum
yrði varpað til jarðar áður en
fimm herfylki gengju á land. En
brezka flotamálaráðuneytið hafði
tæplega nógu mörg skip til að
flytja herliðið yfir Ermarsund
samkvæmt svokallaðri Neptune-
áætlun um frumstig innrásarinn-
ar. Til þess þurfti 3.323 land-
gönguskip (þ.e. aliar tegundir),
467 herskip og 150 tundurdufla-
slæðara.
Samkvæmt tillögum Montgom-
erys yrði að fjölga tundurdufla-
slæðurum um helming og fá 240
herskip og 1.000 landgönguskip í
viðbót. í stað þess að fá skip frá
öðrum vígstöðvum lögðu Mont-
gomery og Ramsay til að innrás-
inni yrði frestað fram í júníbyrjun
og tíminn notaður til að smíða
fleiri skip.
Þrátt fyrir þennan frest kom i
ljós að ekki fengjust nógu mörg
skip til aðgerðarinnar og þá var
lagt til að fengin yrðu skip frá
Miðjarðarhafi. Innrás á Miðjarð-
arhafsströnd Frakklands hafði
verið ráðgerð síðan á Casablanca-
ráðstefnunni og um hana gerð
svokölluð Anvil-áætlun.
Upphaflega átti að gera báðum
þessum árásum jafnhátt undir
höfði. En þótt Eisenhower teldi
Anvil-áætlunina mikilvæga vildi
hann að Overlord gengi fyrir og
taldi aö ef ekki væru nógu mörg skip
til árása á báóum stöðum yrði að
fresta aðgerðum á Miðjarðarhafs-
ströndinni, eða draga úr þeim. Hann
lagði því til að Overlord yrði frestað
í einn mánuð og það var samþykkt
1. febrúar.
Eisenhower skýrði frá því að
dagsetning innrásarinnar mundi
ráðast af nákvæmum veðurfræði-
legum athugunum, m.a. á tungl-
skini og því hvernig flóði og fjöru
yrði háttað í fyrstu viku júní.
Yfirmenn herafla Bandaríkj-
anna voru tregir að samþykkja
frestun Anvil, en veittu samþykki
sitt í marzlok. Þar með yrði hægt
að fá til afnota landgönguskip
handa einu herfylki í Normandí.
Skip handa einu öðru herfylki
fengust vegna frestunar Overlord
Auk þess ákváðu Bretar og Banda-
ríkjamenn að tefla fram tveimur
herfylkjum í viðbót, svo þau yrðu
fimm alls.
Þar að auki gafst meiri tími til
að gera loftárásir á Þýzkaland og
eyðileggja brýr og járnbrautir í
því skyni að trufla samgöngur
Þjóðverja til innrásarsvæðisins.
Einnig yrðu veðurskilyrði í maílok
trúlega hentug til stórfelldrar
sóknar Rússa í sambandi við Over-
lord
Til þess að innrásin heppnaðist
þurfti að taka í notkun sérstakan
útbúnað og hagnýta nýja tækni til
að gera innrásarliðinu kleift að
tryKKÍa örugga fótfestu á strönd-
inni og sækja inn í land. Byggt var
á reynslu misheppnaðrar árásar á
Dieppe, sem sýndi að til þyrfti að
koma öflugri skothríð af styttra
færi og stuðningur skriðdreka allt
frá því gengið væri á land.
Furðutæki
Sir Percy Hobart hershöfðingja
var falið að sjá um smíði sér-
hæfðra bryndreka og annars út-
búnaðar til innrásarinnar. Hann
sýndi Montgomery, mági sínum,
og Eisenhower mörg furðuleg
bryntæki, sem voru kölluð
„Skrípi".
Þar á meðal voru svokallaðir
„Krabbar", þ.e. Sherman-skrið-
drekar búnir rúllum til að ryðja
brautir gegnum sprengjusvæði,
Churchill-skriðdrekar, sem lögðu
teina og brýr, spúðu eldi („Krókó-
dílar"), vörpuðu sprengjum og
sprengdu jarðsprengjur, bryn-
varðar jarðýtur og sjófærir
DD-flotaskriðdrekar, sem komust
í land fyrir eigin vélarafli.
Montgomery gerði sér grein
fyrir mikilvægi furðutækja Hob-
arts og Eisenhower var hrifinn af
DD-skriðdrekunum. En Omar
Bradley hershöfðingi, yfirmaður
bandaríska árásarliðsins, sem Eis-
enhower fól að velja önnur bryn-
tæki, hafnaði þeim og sú ákvörðun
hafði hörmulegar afleiðingar.
Árásin á Dieppe hafði sýnt að
stórri höfn var ekki hægt að ná
heillri með snöggu áhlaupi og að
áður en hægt yrði að fjarlægja
jarðsprengjur, og áður en nauð-
synlegar viðgerðir gætu farið
fram, yrði að senda innrásarliðinu
vistir yfir opna strandlengju, þar
sem það væri berskjaldað.
Niðurstaðan varð sú að smíðað-
ar voru tvær gervihafnir, Mul-
berry A og B, sem draga yrði yfir
Ermarsund. Síðan yrði að sökkva
þeim eða láta þær liggja fyrir akk-
erum undan strönd Normandí,
norðvestur og norðaustur af Baye-
aux. En aðeins höfnin var tekin í
notkun, þar sem höfnin á banda-
ríska svæðinu, skammt frá Vier-
ville, sökk í fárviðri dagana 19. til
22. júní.
Öflun eldsneytis handa öku-
tækjum og flugvélum var enn eitt
vandamálið, þar sem víst var talíó
að allar hafnir yrðu eyðilagðar.
Lausnin var PLUTO, neðansjáv-
arleiðsla, til að dæla olíu frá eynni
Wight, og síðar frá Dungeness, til
Ambleteuse, skammt frá Boul-
ogne. En olíuleiðslan var ekki tek-
in í notkun fyrr en 41 degi eftir að
innrásin hófst og þá voru Banda-
menn komnir inn í Belgíu.
Vorið 1944 hafði Suður-England
breytzt í risavaxna flugstöð, verk-
stæði, birgðageymslu og herbúðir.
Um áramót var bandaríski liðsafl-
inn á Stóra-Bretlandi skipaður
750.000 mönnum og á næstu fimm
mánuðum fjölgaði þeim í rúmlega
eina og hálfa milljón.
Brezkir og kanadískir hermenn
söfnuðust saman á Suðaustur-
Englandi, en bandarískir hermenn
á vestur- og suðvesturströndinni.
Sir Basil Liddel Hart kallaði
svæðið milli Dorset og Cornwall
„hinn hernumda hluta Englands".
Meðan fjölmennt innrásarlið
Bandamanna stundaði stöðugar
æfingar var haldið uppi þráfelld-
um njósnum, m.a. með því að
senda menn í land á strönd óvin-
arins. Mikilvægra upplýsinga var
aflað um sker undan ströndinni,
jarðvegsmyndanir, hindranir á
ströndinni, flóð og fjöru og breyt-
ingar á hafsbotninum.
Mikil vinna var lögð í blekk-
ingaraðgerðir til að sannfæra
óvininn um að árásin yrði gerð á
Pas de Calais-svæðinu. Þetta var
gert með því að setja á svið liðs-
safnað í Kent og Sussex (þar var
komið á fót „vofuher" undir stjórn
George Pattons hershöfðingja),
safna saman flotum gerviskipa i
höfnum á suðausturströndinni,
sviðsetja landgönguæfingar á ná-
lægum svæðum á ströndinni, auka
loftskeytasendingar og með því að
varpa fleiri sprengjum á Pas de
Calais en Normandí.
Auk þess var vísvitandi látið
rigna „ieynilegum upplýsingum"
yfir SD og Abwehr, njósnaþjón-
ustur nazista, og þær sannfærðu
Þjóðverja um að innrásin yrði
gerð í júlí í Pas de Calais. Einnig
var reynt að sannfæra Þjóðverja
um að innrásin yrði gerð frá
Norður-Afríku og tvífari Mont-
gomerys (Clifton James) var send-
ur þangað til að blekkja þá.
Flugherinn, Luftwaffe, brást
Þjóðverjum. Könnunarflugvélar
hans komust sjaldan gegnum öfl-
ugar varnir Suður-Englands, frá
Falmouth til Harwich.
Blekkingar
Þjóðverjar létu nær alveg
blekkjast — aðeins Hitler gat upp
á réttum innrásarstað og var treg-
ur til að fylgja eftir hugboði sínu.
Þjóðverjar stilltu því upp þorra
liðsafla síns fyrir austan Signu og
jafnvel eftir að innrásin hófst
töldu Þjóðverjar að raunveruleg
árás væri ekki hafin.
Síðustu mánuðina fyrir innrás-
ina reyndist nauðsynlegt að tak-
marka ferðir óbreyttra borgara.
Gestum var bannað að fara inn á
strandsvæði frá Wash til Land’s
End og ótal skotfærageymslur,
flugvellir, herskálar og stæði fyrir
bíla og önnur ökutæki voru á
bannsvæðum. Bréfadreifingu var
frestað og erlendum sendiráðum
bannað að senda dulmálsskeyti.
Diplómatapóstur var stöðvaður.
Mesta árás sögunnar á sjó, landi
og úr lofti var að hefjast. Gífur-
lega öflugt herlið hafði verið dreg-
ið saman: 1.200 herskip, 4.000
árásarskip, 1.600 kaupskip, 13.000
flugvélar og rúmlega 3.500.000
menn. Þessu liði yrði brátt beitt
gegn Atlantshafsmúrnum.
„Öll þessi magnþrungna fjöður
bíður harðspennt þess andartaks
þegar orka hennar verður leyst úr
læðingi," skrifaði Eisenhower í
bók sinni Crusade in Europe „og
hún hendist yfir Ermarsund í
voldugustu innrás af sjó sem
nokkru sinni hefur verið gerð“.
Þjóðverjar höfðu í nokkur ár
unnið að gerð þessa varnarmúrs
og lögðu megináherzlu á varnir
hafna og Pas de Calais. Um
250.000 manns, verkamenn og her-
menn, strituðu í árslok 1943 við
gerð hans, en honum var hvergi
nærri lokið, nema á svæðinu milli
Antwerpen og Le Havre.
Gerd von Rundstedt marskálk-
ur, yfirhershöfðingi Þjóðverja á
vesturvígstöðvunum, hafði enga
trú á virkjum. Hann gerði sér
glögga grein fyrir veikleika múrs-
ins og lét þau orð falla eftir stríð
að hann hefði aðeins verið „áróður
og sjónhverfing, sem átti að gabba
Þjóðverja jafnt sem Bandamenn".
Franska strandlengjan, sem
Rundstedt þurfti að verja, var um
3.500 km löng. Hann taldi ekki
hægt að koma í veg fyrir raun-
verulega landgöngu og hugðist því
aðeins hafa fjölmennt lið til varn-
ar í mikilvægum höfnum og á við-
kvæmustu stöðum meðfram
ströndinni. Með þessum ráðum
vonaðist Rundstedt til að geta taf-
ið hvers konar hernaðaruppbygg-
ingu Bandamanna á ströndinnni,
nógu lengi tii þess að geta gert
gagnárásir og hrakið þá í sjóinn.
Allan veturinn 1943—44 bað
Rundstedt yfirstjórn þýzka hers-
ins um liðsauka. Hann fékk engan
liðsauka. í' staðinn sendi Hitler
honum Erwin Rommel marskálk.
Fyrst var Rommel falið að
kanna varnirnar milli Danmerkur
og Pýreneafjalla. Þremur mánuð-
um síðar, i febrúar 1944, var hann
settur yfir tvo heri (VII og XV),
sem vörðu mikilvægustu hluta
strandlengjunnar, frá Zuiderzee
til fljótsins Loire.
Rommel spáði því að flugvélar
Bandamanna mundu trufla flutn-
inga varaliðs Rundstedts og jafn-
skjótt og Bandamenn hefðu náð
öruggri fótfestu á ströndinni
mundu þeir brjótast út af land-
göngusvæðinu. Hann lagði því á
það áherzlu að brjóta yrði innrás-
arliðið á bak aftur á ströndinni: að
öðrum kosti væri vafasamt að það
tækist.
Ágreiningur um beztu leiðir til
að verjast innrás leiddu til mála-
miðlunarsamkomulags, sem hafði
afdrifaríkar afleiðingar. Bryn-
vörðu varaliði var haldið talsvert
langt frá ströndinni, en meiri-
hluta fótgönguliðsins fengið það
hlutverk að styrkja varnir á
strandlengjunni. Þegar til kom
neyddust brynsveitirnar til að láta
til skarar skríða áður en þær voru
tilbúnar og ekki reyndist unnt að
safna þeim öllum saman til að
gera samræmda árás fyrr en það
var orðið um seinan.