Morgunblaðið - 19.08.1984, Blaðsíða 12

68
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. ÁGÚST 1984
V

Grænland
Uvað vitum við íslendingar um
næstu granna okkar í vestri? Lík-
lega er sú vitneskja aigengust að þar
sé fátt að sjá utan nokkra eskimóa í
kofum sínum. Kannski eru aðrar
þjóðir en við forvitnari um þessa
hluti, að minnsta kosti var það
reynsla blaðamanns er þessar línur
ritar, sem brá sér til Kulusuk fyrir
skömmu, að útlendingar væru í yfir-
gnæfandi meirihiuta í þeirri ferð.
Flugleiðir bjóða nú upp á reglu-
bundnar ferðir til austurstrandar
Grænlands og getur fólk valið um
dagsferðir til Kulusuk eða nokk-
urra daga ferðir til Angmagssalik
eða Narssarssuaq.
Ferðamátinn er tveggja stunda
flug með Fokker Friendship í
samfylgd að þessu sinni með tölu-
verðum hópi útlendinga, sem
flestir reyndust Þjóðverjar, fáein-
ir fslendingar að ógleymdum Jap-
ana, sem hafði fyrir aðalerindi að
taka myndir fyrir tímarit í heima-
landi sínu. Ekki má gleyma leið-
sögumönnunum íslensku, sem
miðluðu ferðafólkinu óspart af
fróðleik sínum og verður mjög
stuðst við upplýsingar þeirra í því
sem hér verður sagt um græn-
lenska byggð og háttu fólksins.
Það fer ekki hjá því að þó að
dagsstundardvöl í Grænlandi sé
ekki ýkja langur tími til kynna, að
þá er það nægur tími a.m.k. til
þess að verða snortinn af töfrum
umhverfisins. Það sem fyrst verð-
ur fyrir til að dást að er mikilúð-
leiki snævi þakinna fjalla og ísris-
anna af öllum gerðum sem hvar-
vetna blasa við augum allt upp í
fjörusteina. Kulusuk-eyjan er við
minni Angmagssalik-fjarðar. Þar
má tala um þrennskonar byggð. í
fyrsta lagi þorpið Kulusuk, eða
Kap Dan eins og Danir hafa nefnt
það. Þá er þar einnig radarstöð,
sem komið var upp á kaldastríðs-
árunum. Þar dvelja jiú 14 Banda-
ríkjamenn og síðan er þar sérstök
byggð 12 Dana, sem sjá um rekst-
ur bæði flugvallarins og hafnar-
innar.
Engir vegir til
þorpsins Kulusuk
Þegar lent er á flugvellinum í
Kulusuk, þá er ekki um að ræða að
setjast upp í bíl og aka í bæinn,
heldur kemurðu á þennan stað
„gallaður" eins og þú ætlir að fara
í gönguferð um hálendið á íslandi.
Það eru engir vegir sem liggja frá
flugvellinum í Kulusuk, annað-
hvort ferðastu á tveimur jafnfljót-
um til þorpsins, eða þú situr bara
í flugstöðinni þar til farið er heim
aftur. Og hópurinn leggur af stað,
gengur með ströndinni þar sem
gróðurfarið minnir á kunnar slóð-
ir heima, það er að segja ef þér
verður ekki litið út á sjóinn þar
sem hafísinn er „dormandi“ upp í
Iandsteina. Gangan tekur tæpa
klukkustund og enginn kvartar. Á
leiðinni staðnæmumst við tvisvar
og njótum frásagna leiðsögu-
mannsins Guðmundar. Töfrar
staðarins eru ekki fólgnir þessu
sinni í mannlífinu og hátimbruð-
um byggingum í útlandinu, heldur
I ósnortinni náttúru, tignarlegri
útsýn og sérkennilegri kyrrð. Og
innan stundar erum við í Kulusuk,
þessari litlu fábrot.nu byggð, sem
stallast á óskipulegan hátt alveg
niður í flæðarmál.
Þorpið Fuglshryggur
Grænlendingar kæra sig ekki
um nafnið Kap Dan, þeir vilja
halda sínu eigin Kulusuk, sem
merkir fuglshryggur og er nafnið
dregið af lögun nálægs fjalls. En
þannig er um fleiri nöfn, að íbúum
landsins er ekki um þau gefið, svo
sem eskimóanafnið, en eskimói
merkir sá sem étur hrátt kjöt, en
orðið mun komið úr indíánamáli.
Grænlendingar vilja þeir heita og
ekkert annað. En hvað er vitað um
forsögu þess fólks, sem kúrir
þarna í húsum sínum milli fjalls
og fjöru á kuldans og íssins strönd
og annarra við álíka aðstæður á
austurströnd Grænlands?
Eins og flestum er kunnugt þá
er aðalbyggðin á Grænlandi á
vesturströndinni, eða um það bil
90% þjóðarinnar þ.e.a.s. um 48
þúsund, en á allri austurströnd-
inni aðeins um 3.200 manns. Á
austurströndinni eru 9 byggðar-
Elsta konan í þorpinu Milke stígur
hér dansinn og syngur ásamt syni
sínum Anda.
lög, og bærinn Angmagssalik. Hér
í Kulusuk eru íbúarnir 413.
Fyrir um það bil 100 árum var það
samfélag sem var við lýði á aust-
urströndinni með öllu óþekkt. Þá
kom þangað danskur leiðangur,
nánar til tekið til Angmagssalik
og fann þar nokkur hundruð
manns er lifðu á steinaldarstigi
við heldur illan kost, manndráp
voru tíð, sannkallaðir villimenn sé
notuð viðmiðun þeirrar siðmenn-
ingar, sem við teljum okkur til.
Þeir áttu sér engu að síður sína
menningu og lögmál, byggðu sér
íverustaði, þ.e. moldar og stein-
kofa, veiddu sér til matar og
bjuggu til listilega gripi úr hval-
tönnum, svo eitthvað sé nefnt.
Sagt er að Danir hafi lengi
reynt að halda þessum byggðum
einangruðum í ákveðnum mæli, en
þó er þar komin bæði verzlun og
trúboðsstöð árið 1894. Þegar kem-
ur fram á tuttugustu öldina fá
íbúar austurstrandarinnar smám
saman þekkingu á því hvað menn-
ingin hefur upp á að bjóða, ekki
síst verður bygging radarstöðvar-
innar til þess að kenna þeim hvað
tækni merkir og vilja sumir álíta
að þá fyrst hafi þeir tekið að glata
sjálfsvirðingu sinni.
Kulusuk nútímans
Eins og áður er getið þá er
byggðin heldur fábrotin. Fólkið
sem við mætum er glaðlegt og vel
á sig komið að því er séð verður og
klæðnaður að mestu samkvæmt
því sem við eigum að venjast. Það
tekur ferðamanninum opnum
örmum og lætur ekki á sér sjá að
því þyki miður að vera einskonar
sýningargripir. Börnin hópast að
til þess að reyna að selja perlu-
festar og ýmsa aðra smágripi til
að mynda úr beini og tveir full-
orðnir taka sig til og syngja og
dansa við undirleik trumbusláttar
á meðan við stöldrum við.
En það sem maður rekur augun
í er sérstaklega tvennt: í fyrsta
lagi barnafjöldinn, hér er bók-
staflega fullt af börnum. Það kem-
ur líka í ljós, samkvæmt orðum
leiðsögumannanna að til skamms
tíma voru fæðingar á Grænlandi
með því hæsta sem þekktist í ver-
öldinni og nú munu yfir 50% íbú-
anna vera börn undir 16 ára aldri.
Annað atriði sem stingur í augu er
hversu margir hér virðast bara
sitja eða ganga um aðgerðarlaus-
ir. Kannski er þetta tilviljun ein,
en kannski er orsökin sú, að at-
vinnuleysið sé ríkjandi. Þess er
vert að geta að atvinnuleysispró-
sentan í Angmagssalik sl. vetur
var hvorki meiri né minni en 60%.
Það er að heyra á orðum leið-
sögumanna að mikið skorti á að
fólkið sé sjálfu sér nægt, veiðin er
treg þ.e. hitastig sjávar við aust-
urströndina hefur lækkað sl. ára-
tug og fiskurinn að mestu horfið.
Kunnáttan til veiða í lágmarki og
önnur atvinnuuppbygging sama
og engin. Það er því velferðarþjón-
ustan frá Danmörku, sem hér
kemur til sögunnar. Við það munu
miklar vonir bundnar að nágrann-
ar Grænlendinga, íslendingar,
Norðmenn og Kanadamenn muni í
náinni framtíð koma hér til að-
stoðar og kenna vinnubrögð og
hjálpa til við að skjóta stoðum
undir eflingu atvinnulífs. Fer ekki
hjá því að þetta bjargarleysi
Grænlendinga hvað snertir at-
vinnuuppbyggingu hljóti að eiga
verulegan þátt í því orðspori sem
af þeim fer hvað varðar drykkju-
skap. Fyrr á árum fengu Græn-
lendingar sérstök vínkort og mátti
sérhver fullorðinn kaupa út á
þessi kort þrjá kassa af bjór eða
þrjár flöskur af sterku víni á mán-
uði og var þá gjarnan verslað með
þessi kort á svörtum markaði, en
nú til dags mega þeir kaupa eins
og þá lystir þrjá daga í viku
hverri.
Þjónusta og aðbúnaður
Verslanir í þorpinu eru upp á
danska vísu, smáar að vísu og að-
eins tvær, en þar má kaupa það
helsta sem þarf til viðurværis og
klæðis og að auki ýmsa brúks- og
nytjahluti. Ýmislegt vekur eftir-
tekt, s.s. að perlurnar sem notaðar
eru I festar til þess að selja ferða-
mönnum eru framleiddar og
hingað fluttar kannski allt leið frá
Hong Kong.
Hér er skóli í plássinu, kennar-
arnir eru átta, fimm danskir og
þrír grænlenskir. Þykir það mikil
framför, því að áður voru þeir allir
danskir. Nú eru bækur til jafns á
dönsku og grænlensku, það er að
segja þeirri mállýsku sem töluð er
á vesturströndinni. Læknir kemur
til Kulusuk frá Angmagssalik,
sem er í tuttugu kílómetra fjar-
lægð. Hann kemur á veturna á
hundasleða eða snjóþrúgum eða
þá í þyrlu, en á sumrin kemur
hann tvisvar til þrisvar á skipi og
þá fara allir íbúar þorpsins um
borð til reglulegrar læknisskoðun-
ar. Þess er vert að geta að aðeins
einn grænlenskur læknir er til á
Grænlandi og enginn grænlenskur
hjúkrunarfræðingur. Annars er
það björgin þeirra hér í þessum
efnum að ljósmóðir býr í þorpinu
og hefur tök á að gefa lyf og veita
fyrstu hjálp ef vanda ber að hönd-
um.
Þá er þess að geta að hér er að
finna reisulega og fallega kirkju
Hún er önnur í röðinni á þessum
stað, byggð árið 1924 og er með
steindu gleri í gluggum. Hér situr
grænlenskur prestur. Víst er hér
kirkjugarður en engu að síður rek-
ur maður augun í að víða utan
hans er að sjá krossmörk og leiði.
Ástæðan er einfaldlega sú að jarð-
vegur er grunnur, grýttur og sí-
freðinn og verður að leita víða
fanga til þess að finna nothæf
grafstæði.
Hvað vannst og
hvað glataðist
Það fer ekki hjá því að þrátt
fyrir að maður njóti þess að koma
til Kulusuk vegna náttúrufegurð-
ar og viðmóts þessa elskulega
fólks, sem þar býr, að þá leiti á
hugann engu að síður eins og treg-
ablandin kennd. Það er eins og að
hvíli einhver einmanaleiki yfir
fólki og byggð og maður spyr sig
ósjálfrátt, hvort menningaráhrif-
in og ferðafólkið hafi ekki og sé
ekki að ryðjast hér inn í veröld,
1 i ...

Leiðsögumenn fararinnar þeir Guömundur V. Karlsson og Bjarni Þór Jónat-
ansson. Ljósm. Mbl./Árni Sæberg