Morgunblaðið - 13.04.1985, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. APRlL 1985
. PlnrgMi! Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Málefni sett
sem skilyrði
Isetningarræðunni á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins
fór Þorsteinn Pálsson, flokks-
formaður, ekki í launkofa með
þá skoðun sína, að það myndi
ráðast af málefnum og fram-
gangi þeirra á næstu vikum,
hvort stjórnarsamstarfi
Sjálfstæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins yrði fram
haldið. Þegar fullyrt er, að
formaður Sjálfstæðisflokksins
hafi talað um vikur í þessu
sambandi, nægir því til stað-
festingar að líta á þau um-
mæli hans, að ekki væri frá-
gangssök að lengja þinghaldið
í vor til að brýn mál næðu
fram að ganga.
„Landsfundur Sjálfstæðis-
flokksins er í raun og veru reg-
inafl í íslenskum stjórnmál-
um. Hann getur haft afger-
andi áhrif á framgang stjórn-
málaþróunarinnar i landinu,"
sagði Þorsteinn Pálsson og
bætti við: „Ég hygg að ekki sé
ofsagt að landsfundur Sjálf-
stæðisflokksins sé eina aflið í
íslenskum stjórnmálum, sem
með ákveðinni stefnumörkun
af sinni hálfu getur eytt óvissu
og snúið vörn þjóðar til sóknar
og bjartsýni."
Með þessum orðum er ekki
lítið sagt um mikilvægi þess
fundar sem nú fer fram. Þeim
mun meira afl sem menn hafa
því mikilvægara er, að þeir
kunni vel með það að fara,
beiti því frekar til góðs en ills.
í ræðu sinni lagði Þorsteinn
Pálsson áherslu ó hófsemi í
málflutningi en festu við að
fylgja málefnum fram til sig-
urs. Hann hvatti til þess að
ekki yrðu stigin nein vanhugs-
uð skref og sagði: „Þegar við
höfum á þessum fundi sýnt
þann styrkleika sem í Sjálf-
stæðisflokknum býr og þann
þunga sem liggur að baki
málatilbúnaði okkar kemur í
ljós hvort þetta samstarf (við
Framsóknarflokkinn í ríkis-
stjórn innsk. Mbl.) er farvegur
til uppbyggingar og endur-
reisnar íslenskum atvinnu-
málum eða hvort finna verður
aðrar leiðir í þeim efnum."
Þegar litið er yfir þau mál-
efni sem formaður Sjálfstæð-
isflokksins lagði áherslu á má
draga þau sama með þessum
hætti.
• Með viðræðum við aðila
vinnumarkaðarins takist rík-
isstjórninni að ná samstöðu
um launabreytingar sem
tryggja kaupmátt án verð-
bólguholskeflu; nýsköpun í at-
vinnulífi leiði til hagvaxtar;
farið verði að tillögum Sjálf-
stæðisflokksins í húsnæðis-
málum.
• Festa í gengismálum og að-
hald í peningamálum.
• Staðinn verði vörður um
takmarkað frelsi banka til
vaxtaákvarðana. Hlutdeild
ríkisbanka minnki.
• Umsamdar breytingar í
landbúnaðarmálum nái fram
að ganga.
• Eiginfjárstaða fyrirtækja í
sjávarútvegi verði styrkt og
einkarekstur varinn gegn
ásókn félagslegrar hringa-
myndunar og hugmynda um
opinbera forsjárstefnu.
• Samin verði löggjöf gegn
einokunarhringum.
• Ríkisfyrirtæki verði seld og
eignarhlutur ríkisins í at-
vinnufyrirtækj um.
• Fallvötn verði virkjuð og
stóriðja byggð upp í samvinnu
við erlenda aðila.
• Hvergi verði hvikað frá
stefnunni í utanríkis- og varn-
armálum. Ratsjárstöðvar
verði reistar og einhliða yfir-
lýsingum um kjarnorkuvopna-
laus svæði á Norðurlöndunum
hafnað.
• Einokun Ríkisútvarpsins
verði afnumin á þessu þingi og
öllum útvarpsstöðvum verði
tryggður réttur til að afla fjár
með auglýsingum.
Þorsteinn Pálsson sagði að
þessi málefni yrðu látin ráða
úrslitum um afstöðu Sjálf-
stæðisflokksins til samstarfs
við Framsóknarflokkinn.
Orðsendingin til framsókn-
armanna í ræðu Þorsteins
Pálssonar var skýr. Stjórnar-
samstarfið og framhald þess
ræðst af því „hvort verkin
verða látin tala á þeim mál-
efnagrundvelli sem lagður
verður með stjórnmálayfirlýs-
ingu þessa fundar." Og sjálfur
tíundaði flokksformaðurinn
það sem hann teldi eiga að
vera í slíkri yfirlýsingu eins og
að framan er lýst.
Á þessari stundu skal engu
spáð um það, hvernig fram-
sóknarmenn taka þeim mála-
tilbúnaði sjálfstæðismanna
sem hér hefur verið reifaður.
Skömmu fyrir landsfundinn
sáu þingflokkur og fram-
kvæmdastjórn Framsóknar-
flokksins ástæðu til að lýsa
hollustu við ríkisstjórnina
með sérstakri ályktun. Sjálf-
stæðismenn sýnast reiðubúnir
til að gera það líka með þeim
skýru og ótvíræðu skilyrðum,
sem Þorsteinn Pálsson lýsti í
ræðu sinni, er hlaut góðar
undirtektir hjá þeim mikla
fjölda sem á hana hlýddi.
fiteneíM [náQ
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 282. þáttur
Kristján Jónsson frá Snorra-
stöðum skrifar mér öðru sinni
merkilegt bréf. Meðal annars
biður hann mig að leiðrétta
villu sem varð í fyrra bréfi
hans, þar sem hann sagðist
óttast að ljósmóðurstarfið yrði
kallað fæðingaraðstoðar-
tæknifræðingur. Hann átti að
sjálfsögðu ekki við að starfið
yrði kallað þessu álappalega
nafni, heldur hitt, að það kæmi
í stað hins fagra orðs Ijósmóðir.
Þá kemur hér langur kafli, að
mestu orðréttur, úr bréfi
Kristjáns:
„En úr því ég er farinn að
skrifa, langar mig lifandis
ósköp að minnast á nokkur orð
sem mér finnst vera að ná
ólöglegum þegnrétti í málinu.
Bæði flytjendur íslensks og
daglegs máls hafa varað við
þeim, en þau flæða æ því meir
yfir, svo að tæplega er hægt að
líkja þeim við annað frekar en
stórstraumsáhlaðanda á fjöru-
sandi sem flæðir yfir sandeyr-
ar og sker og er óstöðvandi.
Mér finnst líka að þessir
ágætu menn leggi aldrei nóga
áherslu á útbreiðslu þessara
orða og skaðsemi, og hve þau
eru ríkjandi í riti og ræðu
þeirra manna sem betur, og
jafnvel best, ættu að vita ...
Fyrst nefni ég ofan í í stað
niðri í. Það heyrði ég fyrst fyrir
75 eða 76 árum. Ég flutti mjólk
til vegamanna. Hún var borin í
flöskum sem hafðar voru í
sokkum, bundnum saman á
fitjunum og borið í bak og
fyrir. í vinnunni voru tveir
feðgar úr Reykjavík — „að
sunnan" að minnsta kosti. Þeir
voru saman um þriggja pela
flösku. Faðirinn fann ekki tap-
ann og spurði strák, sem var á
aldur við mig, hvar hann væri.
„Hann er oní flöskunni," sagði
hann. Hann hafði þá ekki náð
tappanum úr og potað honum
niður í flöskuna. Nú finnst mér
svo komið að þrjóskustu gam-
almenni að eins segi þetta rétt.
Eftirfarandi orð eru, held
ég, ekki orðin eins rótföst enn,
en verða það ef svo heldur
fram sem horfir. Þar ma fyrst
nefna: „Það á eftir" í stað „það
er eftir". Það á eftir að byggja
hæð ofan á þetta hús, er sagt,
ef ráðgert er að hækka það um
hæð. Þetta finnst mér sér 1 lagi
vera menntamannamál, gott ef
ekki málfræðinga sumra. Ég
undanskil þó Orðabókarmenn
og fleiri slíka.
í öðru lagi: Eitthvað í stað
eitthvert. „Ég hitti alltaf eitt-
hvað fólk á ferðum mínum."
í þriðja lagi: „að gera mikið
af“ einhverju í stað „að gera
mikið að“ því. Ég heyrði eitt
sinn og sá í sjónvarpi háskóla-
mann tala við rangæskan
bónda, og hann sagði: „Þið ger-
ið mikið af því að rækta upp
sandana." Bóndi tók undir það
og sagði: „Já, við gerum mikið
að því, en þó ekki nóg.“ Þetta
finnst mér táknrænt um það,
hvað þessi villa er rótgróin.
í þriðja lagi sé í stað er.
Dæmi: Ég skal gá hvort það sé
rétt. Þessi villa held ég samt
að sé lausust í sessi.
Eitt vil ég enn nefna, sem
ekki mun þó hægt vera að
kalla málvillu, en skelfing er
það leiðinlegt. Það er þessi
árátta margra — jafnvel helst
þeirra sem telja sig heldur
meiri menn en minni — að
segja í dag, þar sem áður dugði
að segja nú eða núna. Þetta
flæddi, að segja má, skyndi-
lega yfir um 1950. Mér er sagt
að það séu áhrif enskrar tungu
sem valda þessu, og kennt
varnarliðinu. En árin milli ’50
og ’60 mátti heita að sá þættist
mestur maðurinn sem oftast
gat komið þessu að. Þetta get-
ur hljómað allfáránlega. Gæti
t.d. verið sagt: „í dag er ríkis-
reikningurinn meira en tutt-
ugu þúsund sinnum hærri en
um aldamót. En það er bara
ekki vitað í dag hve hár hann
er.“ Ég held að þessi árátta sé
í rénun núna.
Það sækja á mig eftirþankar
viðvíkjandi ummælunum að
fara á vonarvöl sem Skúli for-
dæmdi og ég tók undir. Ég hef
löngun til að sætta mig við
þau..."
Ég þakka Kristjáni Jónssyni
bréfið og skal nú reyna að
víkja nánar að efnisatriðum
þess. Sjálfsagt verður eitthvað
að bíða næsta þáttar.
1) Ofan (í) og nidur (í) táknar
hreyfinguna (stefnuna) til, en
niðri (í) táknar dvölina (kyrr-
stöðuna) á. Rétt er það hjá
Kristjáni, að nú rugla menn
þessu oft saman. í fréttum út-
varpsins fyrir skömmu var
maður sagður hafa verið ofan í
sprungu í staðinn fyrir niðri í.
Reyndar finnst mér sem orðið
ofan heyrist nú sjaldnar en
fyrr i merkingunni niður. Þó
segja menn gjarna upp og ofan.
En í daglegu tali segja menn
miklu fremur: Komdu niður
(sbr. söngtextann) en komdu
ofan. Kerlingin í þjóðsögunni
sagði hins vegar, þegar hún
datt niður stigann og háls-
brotnaði: „Ég ætlaði ofan
hvort eð var.“ Dæmi úr
bundnu máli um ofan=niður:
„Þó skal eigi vist þá víta,
var hún köld, en sæmilig;
lakast var, að upp til ýta
annarra varð ég að lita,
en — ofan horfðu menn á mig.“
(Grímur Thomsen: Tókastúfur 36)
og ferskeytla eftir Eirík Páls-
son í Uppsölum í Svarfaðardal
(heldur svona í góðum ýkju-
stíl):
Hristist vengi, hröpuðu fjöll,
hrundi á mengi stofan.
Jöguðust lengi jöklasköll,
hann Jónas gengur ofan!
Það skal svo tekið fram, að
ofan merkir ekki alltaf hreyf-
inguna til. Það getur í vissum
samböndum táknað uppi á eða
að efri hluta. Dæmi: Eitthvað
er ofan jarðar, eða kletturinn
er sléttur ofan, sbr. enn vísuna
frægu:
Mikið er hve margir lof’ann,
menn sem aldrei hafa séð’ann,
skrýddan kápu Krists að ofan,
klæddan skollabuxum neðan.
2) Mjög erfitt er að halda í
sundur orðasamböndunum er
eftir og á eftir. Við segjum: Ég á
eftir að gera þetta og það er eftir
að gera þetta, en sjálfsagt er að
reyna, svo sem bréfritari vill.
3) Reglan um eitthvað og
eitthvert er skýr. Eitthvað er
sérstætt, eitthvert er hliðstætt,
það er notað með öðru fallorði.
Dæmi: Gastu eitthvað? Gastu
gert eitthvert gagn? Langt er þó
síðan menn tóku að glundra
þessu saman.
Bíður nú efni bréfsins frá
Kristjáni að öðru leyti næsta
þáttar en ekki þótti mér gott
mál í útvarpsfréttum fyrir
skemmstu, þegar sagt var:
„Vegna lágrar skýjahæðar".
Getur hæð verið lág?
Mikill höfuðsnillingur var
Sverrir Kristjánsson sagn-
fræðingur. Aldrei les ég svo
grein eða bók eftir hann, að ég
fyllist ekki hrifningu. Ég á
bágt með að trúa þvi að margir
hafi um okkar daga farið betur
með íslenskt mál en hann. Mig
langar til að vísa til fyrir-
myndar, þar sem ritverk hans
eru. Einkum þyklr mér sem
honum hafi vel tekist í bókun-
um íslenskir örlagaþættir, en
þær bækur skrifaði Tómas
Guðmundsson skáld að hluta.
Þessar bækur eru dýrlegur
lestur.'
Álit starfshóps á landsfundi um húsnæðismál:
„Þarf að söðla um ef efna á loforðin“
— sagði Ólafur ísleifsson formaður starfshópsins
„ÞAÐ ER meginniðurstaða í áliti
nefndarinnar að eigi að takast að
efna loforð sem gefin hafa verið í
þessum efnum, þurfi að söðla ræki-
lega um og hverfa frá þeirri áherslu
sem nú er lögð á lán til nýbygginga,
en veita þeim sem sækja um lán í
fyrsta sinn ótvíræðan forgang um-
fram aðra,“ sagði Ólafur Isleifsson,
formaður starfshóps Sjálfstæðis-
flokksins um húsnæðismál, m.a. er
hann mælti fyrir áliti hópsins á
Landsfundi í gær.
ólafur sagði að í álitinu kæmi
fram að uppstokkun af þessu tagi
þyrfti að eiga sér eðlilegan að-
draganda og gera ráð fyrir hæfi-
legum aðlögunartíma.
Álitið gerir ráð fyrir að megin-
regia varðandi lánveitingar Bygg-
ingarsjóðs ríkisins verði að lán
verði veitt þeim sem ekki eiga ibúð
fyrir og hafa ekki áður fengið lán
úr opinberum byggingarsjóðum.
Jafna þurfi þann aðstöðumun sem
nú sé á milli þeirra sem byggja og
þeirra sem kaupa notaðar ibúðir.
Lán til kaupa á eldri íbúðum verði
því hækkuð og verði 70% af ný-
byggingarláni, en þó ekki hærri en
70% af kaupverði íbúðar.
Þá gerir álitið ráð fyrir því að
nýbyggingarlán verði greidd út að
stærstum hluta strax og fokheld-
isskýrslu hefur verið skilað og að
biðtimi eftir lánum til kaupa á
notuðum íbúðum verði styttur
verulega. Jafnframt er gert ráð
fyrir að fallið verði frá áformum
um að miða lánsfjárhæðir við
stærð húsnæðis þess sem lánað er
til.