Morgunblaðið - 18.08.1985, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1985
B 17
Sigurjón Jóhannsson um 1930, yfir-
vélstjóri á Esjunni.
Bentshús í Flatey. Svarta húsið er Vertshús sem eitt sinn var veitingahús í
eynni.
Sigurjón og kona hans, Jóna G. Þórðardóttir, með barnahópinn sinn. F.v.: Jón, Olafur, Sigríður, Jóhann Sigurjón, Ari,
Erla, Jóna og Guðmundur.
Arnarfell
Um brúðkaup
Hann segir mér að móðir hans
hafi fæðst í Stykkishólmi, alist
upp í Þormóðsey en flutt ungling-
ur til hálfsystur sinnar, Sigriðar
Johnsen, og frá henni giftist hún.
„í Flatey giftust menn með pomp
og pragt á þeim árum,“ segir Sig-
urjón. „Ég var viðstaddur margar
slíkar veislur sem krakki. Þegar
Ögmundur Ólafsson skipstjóri
giftist Guðnýju dóttur Hallbjarn-
ar Bergmanns, sambýlismanns
okkar, þá var mikil veisla. Ég man
að mamma bað pabba að skrifa
vísu í gestabókina hjá brúðhjón-
unum. Nokkru seinna kallaði hann
á mig inn í herbergi og sagði
„Hvernig finnst þér þessi?" Ég
hlustaði, hlóp fram til mömmu og
fór með vísuna fyrir hana og man
að henni líkaði hún vel. Vísan er
svona:
það. Við fórum oft krakkarnir til
að gefa huldufólkinu gjafir til að
hafa það gott. Stelpurnar gáfu
þeim pjötlur en við strákarnir fal-
lega steina.
Mamma týndi einu sinni lyklum
að útiskemmu sem öll matvæli
heimilisins voru geymd í. Það var
leitað að lyklunum allan daginn en
þeir fundust ekki. Um nóttina
dreymir mömmu að til hennar
kemur kona og segir við hana:
„Valborg mín, lyklarnir eru bak
við grastoppinn í stéttinni við
flata steininn." Mömmu varð svo
mikið um að hún vaknar og þýtur
út um miðja nótt, þreifar á bak við
grastoppinn og þar voru lyklarnir.
Þetta þótti merkilegt."
Jólahald í Flatey
Það er hálfrökkur í svalri kirkj-
unni og það gerir mér auðveldara
að fylgja Sigurjóni á ferðum hans
aftur í fortíðina og þegar hann
tekur að rifja upp jólahald Fiatey-
inga í bernsku sinni á ég auðvelt
með að sjá fyrir mér jólatréð, sem
búið var til úr sívalri spýtu með
álmum á. í stofn og álma voru
boruð göt sem fyllt voru með lúsa-
lyngi og best þótti að hafa sem
mest af rauðum berjum á lynginu.
Það er bros í augum Sigurjóns
þegar hann segir mér frá mömmu
sinni þar sem hún bograði við að
skreyta tréð með körfum og kram-
arhúsum úr mislitum pappir,
fylltum af sælgæti. Allt skraut
hafði hún búið til sjálf og jólatréð
varð hið fegursta sem Sigurjón
hefur enn augum litið. Börnin
fengu heila appelsinu og heilt epli
hvert, en slíkt sælgæti var annars
aldrei á borðum. Jóhann Arason
skútuskipstjóri gaf börnum sínum
leikföng sem hann hafði sjálfur
dundað við að smíða á löngum
vetrarkvöldum. Og ekkert mátti
gera eftir að heilagt var klukkan
sex á aðfangadag, nema að ganga í
kringum jólatréð. Þannig var jóla-
haldið á flestum heimilum í Flat-
ey, aðeins misjafnlega mikið borið
í það, eftir efnum og ástæðum.
„En okkar efnahagur var góður,"
sagði Sigurjón.
Þið kœru brúðh jón,
er tenffist tryyydatxmdum
oy treystið yuði lifs á œvibraut
Af huya hreinum óskum við í öndum
að ykkur ei maeði soryir, ból né þraut
Varð að ósk sinni
„Þegar ég var strákur i Flatey,"
heldur Sigurjón áfram, „þótti fal-
legt að konur væru vel í holdum.
Konurnar gengu því í mörgum og
víðum pilsum. Þorbjörg Ólafsdótt-
ir, kona Magnúsar verts í Vertsh-
úsi, var kona fljót að hugsa. Eitt
sinn sat hún á hækjum sér og var
að hella olíu á þríkveik, svokallaða
„temaskínú". Þá kviknaði skyndi-
lega í öllu saman í höndunum á
henni. Þá greip hún á augabragði
upp þykk og efnismikil pilsin og
skellti yfir logann og kæfði allt
saman. Þótti mönnum mikið til
um snarræði hennar. Þessi sama
kona hafði, þegar hún var um tví-
tugt, gengið Helgafell og óskað
sér. Þegar hún lá banaleguna kall-
aði hún mömmu til sín og bað
hana að votta að síðasta ósk sín
kæmi fram. Hún hafði óskað sér
að hún yrði alla æfi heilsugóð og
það var hún, einnig að hún yrði
fremur veitandi en þiggjandi í líf-
inu og það kom fram. Loks hafði
hún óskað sér að fá hægt andlát.
Mamma gat vottað að sú ósk rætt-
ist einnig því Þorbjörg leið útaf í
svefni.“
Munstraður á skútu
Nú snéri Sigurjón talinu að föð-
ur sínum. „Pabbi minn hóf sinn
skipstjóraferil á ísafirði á ein-
möstrungum. Svo gerðist hann
skipstjóri hjá Pétri Ólafssyni á
Patreksfirði og síðan skipstjóri í
Flatey hjá Guðmundi Bergsteins-
syni. Á veturna vann hann við
seglasaum og útbúnað seglskip-
anna. Vertíðin byrjaði eftir páska
og stóð fram í ágúst. Ég var fyrst
munstraður á seglskútuna Arney
frá Flatey árið 1914, þá 16 ára
gamall. Pabbi var skipstjóri á
Arney. Sjómennskan var mér ægi-
lega erfið í fyrstu. Ég ældi svo af
sjóveiki að það mátti litlu muna
hvort þorskurinn dró mig út eða
ég dró hann inn. Mér gekk ekki
mjög vel að fiska til að byrja með
en pabbi hjálpaði mér stundum að
laga beituna og sagði við mig: „Þú
verður svo að hjálpa þér sjálfur
Siggi minn, þá hjálpar guð þér.“
Aðra aðstoð fékk ég ekki. Oft á
tíðum dró Jón bróðir, sem líka var
háseti á Arney, kolvitlausan fisk
meðan ég fékk ekki neitt. Það var
áberandi munur á hve menn voru
fisknir. Ég varð þó með tímanum í
betra meðallagi fiskinn.
Ég hafði gaman af því þegar
pabbi var að ná góðum fiskimönn-
um frá öðrum skipstjórum á vet-
urna. Þá gaf hann þeim alltaf
kaffi og koníak, en hann hafði
aldrei nema lítið í karöflunni.“
Fæðið á skútunum
„Fæðið á skútunum var agalegt.
Það var viktað út vikulega. Það
gerði skipstjórinn auðvitað. Þar á
meðal púðursykur út á grautinn.
Mamma bakaði alltaf rúgbrauð
fyrir okkur feðgana þrjá. Brauðið
geymdum við í saltstíunni. Þegar
það var orðið grænt af myglu, eft-
ir svona hálfan mánuð, þá skoluð-
um við bara af því í sjó og átum
það svo. Fisksoðning var tvisvar á
dag. Hver maður skaffaði sinn
bita og það var oft erfitt hjá
kokknum að sjá til þess að hver
maður fengi sinn bita. En hann
gerði sitt besta því annars komu
skipverjar og létu ófriðlega, jafn-
vel lömdu hann. Kokkurinn var yf-
irleitt maður sem ekki var hægt
að nýta til annars." Nú kímdi Sig-
urjón og var greinilega hálft um
hálft að gera að gamni sínu.
„Skipstjórinn var eins og kon-
ungur í ríki sínu,“ heldur Sigurjón
áfram. „Það sem hann sagði var
lög. Sumir skipstjórar urðu af
þessu mjög derringslegir en pabbi
féll aldrei í þá gryfju. Hann gat að
vísu verið harður í horn að taka en
alla jafna var hann ljúfmenni
mikið. Hann var fiskikonungur
Vestfjarða í mörg ár. Allir hans
hásetar báru ótakmarkaða virð-
ingu fyrir honum.“
Frostaveturinn mikli
„Ég fór úr Flatey vorið 1918 eft-
ir frostaveturinn mikla. Þann vet-
ur gekk ég á ís úr Flatey inn í
Svefneyjar, Hvallátur og inn í
Skáleyjar. Við vorum að drepast
úr kulda á leiðinni og urðum við
félagarnir að passa uppá nefið
hver á öðrum, ef það hvítnaði urð-
um við að leggja við það snjó, en
við sluppum allir með ókalið nef
en fengum stundum um veturinn
kalsár á eyru og hæla. Þá var
brætt vax í bréf og sett volgt við
og það tók úr mesta sviðann."
Til náms í Reykjavík
„Ég fór suður til Reykjavíkur til
náms um vorið. Mér leiddist voða-
lega í Reykjavík fyrst, fór einför-
um, en það gekk yfir og siðan hef
ég aldrei fundið til leiðinda. Ég
lærði járnsmíði hjá Bjarnhéðni
heitnum Jónssyni, sem vélsmiðjan
Héðinn heitir eftir. Það var harð-
ur tími námsárin. Ég fékk frítt
húsnæði og fæði hjá meistaranum
en öðrum nauðsynjum sá ég fyrir
sjálfur af sumarvinnunni."
Vínsali
„Þegar ég fór í Vélstjóraskólann
var ég til sjós á sumrin. Þá smygl-
aði ég víni og seldi fyrir sem svar-
aði því sem ég þyrfti á að halda
yfir veturinn. Þegar ég hafði náð
því drakk ég afganginn af víninu
sjálfur. Þetta gekk vel hjá okkur
þegar ég var á GuIIfossi. Þar var
ég fyrst yfirkyndari (donkiman)
og fjórði vélstjóri. Þá sigldi skipið
fastar ferðir milli Reykjavíkur,
Kaupmannahafnar og Leath.
Við æfðum, tveir kyndarar,
samsöng á fírplássinu og sungum
á knæpum í Kaupmannahöfn þeg-
ar okkur vantaði fyrir öli.Við
sungum aðallega íslensk tvi-
söngslög t.d. „Friðþjófur og Björn“
og fleira."
Bræðurnir
„Við þekktum danska fjöl-
dskyldu sem við fórum stundum í
ferðalög með, m.a. í skógarferðir.
Við fórum þá í hestvagni sem tveir
hestar gengu fyrir. Hestarnir hétu
„Bræðurnir". Þegar við áðum
leysti húsbóndinn hestana frá og
sagði: „Jæja Bræður, nú megið þið
fara í skóginn að fá ykkur bita.“
Svo hurfu þeir. Þegar við tókum
saman dótið og hugðum á heim-
ferð, þá kallaði húsbóndinn:
„Bræður, komiði nú.“ Þá komu
hestarnir steinþegjandi og stilltu
sér fyrir vagninn svo ekki þurfti
annað en lyfta kjálkanum til að
festa þá við vagninn."
Dreymt fyrir andláti
„Ég lauk vélstjóraprófi 1923, þá
hélt ég áfram á Gullfossi sem
fjórði vélstjóri. Síðan fór ég á
gufuskipið Esju sem annar vél-
stjóri og var þar til 1930. Eitt sinn
á þeim árum var ég á línufiskiríi.
Þá dreymir mig eina nótt að við
erum allir kojufélagarnir með
kerti á kojustokknum hjá okkur.
Allt í einu slokknar á kertinu hjá
kokknum, eftir nokkra stund
slokknar á kertinu hjá stýrimann-
inum og rétt á eftir slokknaði á
kertinu hjá mér. Þegar við komum
í land fékk kokkurinn þær fréttir
að faðir hans sé dáinn. í næstu
ferð fékk stýrimaðurinn sömu
fregnir og í þriðju ferð var röðin
komin að pabba minum."
Atvinnumál
„Sænsk íslenska frystihúsið fal-
aðist eftir mér til vinnu skömmu
eftir að það var stofnað um 1930.
Ég fór þangað til starfa, tók við af
þýskum kafbátavélstjóra sem var
orðinn slæmur á taugum og varð
að hætta störfum. Þar með hætti
ég á sjónum um langan tíma.“
Hjónaband
„Ég var þá líka giftur maður og
kominn með börn. Ég kynntist
konunni minni, Jónu G. Þórðar-
dóttur, árið 1924. Þá var hún
„stuepige" hjá Mogensen apótek-
ara á Hverfisgötunni. í þá daga
voru húsmæður strangar. Þar sem
ég var í siglingum komst ég fljótt
í álit hjá frú Mogensen og það
gerði kærustunni auðveldara að fá
frí til að fara út með mér.
Við Jóna giftum okkur 1925 og
settum saman bú að Barónsstíg 12
í Reykjavík. Við höfum því verið
gift í 60 ár og eigum saman sjö
börn.“
Enn af atvinnumálum
„Árið 1938 varð ég íshússtjóri í
Borgarnesi. Þar byggði ég hús og
átti heimili í fjögur ár. Þá náði
Sænsk íslenska í mig aftur. Þegar
Fiskiðjuverið var stofnað gerðist
ég þar vélstjóri fram til ársins
1950.
Svo réði ég mig á Arnarfell og
var þar yfirvélstjóri þar til ég